Hanllëku e Krimesë

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Hanati i Krimesë
Qırım Hanlığı (Tatrishtja e Krimesë)
قرم خانلغى (Tatrishtja e Krimesë)
1441–1783
Flag of Hanati i Krimesë
Stema
Insignia of the Giray dynasty e Hanati i Krimesë
Insignia of the Giray dynasty
Hanati në vitin 1550
Hanati në vitin 1550
GjendjaHanati[a]
Kryeqyteti
Gjuhët e zakonshme
Besimi
Islami Synit
NofkaKrimean
Qeveria
Lloji i qeverisjesMonarkia zgjedhore
Hani 
• 1441–1466
Hacı I Giray (i pari)
• 1777–1783
Şahin Giray (i fundit)
Historia 
• Themeluar
1441
1783
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga
Pasuar nga
Hordhi i Artë
Principata e Teodoros
Perandoria Ruse
Sot pjesë eMoldavia
Rusia
Ukraina

Hanllëku i Krimesë (tatare e Krimesë Qırım Hanlığı قرم خانلغى‎ ) - ishte një shtet i tatarëve të Krimesë nga 1441 deri në 1783, hanati turkik që jetoi më gjatë që pasuan perandorinë e Hordhisë së Artë. Themeluar nga Hacı I Giray në 1441, u konsiderua si trashëgimtari i drejtpërdrejtë i Hordhisë së Artë dhe i Desht-i-Kipchak.

Në vitin 1783, duke shkelur Traktatin e Küçük Kaynarca të vitit 1774 (i cili kishte garantuar mosndërhyrjen e Rusisë dhe Perandorisë Osmane në punët e Hanatit të Krimesë), Perandoria Ruse aneksoi hanatin. Midis fuqive evropiane, vetëm Franca doli me një protestë të hapur kundër këtij akti, për shkak të aleancës së gjatë franko-osmane.

Themelimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Hanati i Krimesë filloi në fillim të shekullit të 15-të, kur disa klane të Perandorisë së Hordhisë së Artë pushuan jetën e tyre nomade në Desht-i Kipchak (stepat Kypchak të Ukrainës së sotme dhe Rusinë jugore) dhe vendosën ta bëjnë Krimenë atdheun e tyre. Në atë kohë, Hordhia e Artë e perandorisë Mongole kishte qeverisur gadishullin e Krimesë si një ulus që nga viti 1239, me kryeqytetin e saj në Qirim (Staryi Krym). Separatistët vendas ftuan një pretendent Genghisid për fronin e Hordhisë së Artë, Hacı Giray, që të bëhej hani i tyre. Hacı Giray pranoi ftesën e tyre dhe udhëtoi nga mërgimi në Lituani. Ai luftoi për pavarësinë kundër Hordhisë nga viti 1420 deri më 1441, në fund duke arritur sukses. Por Hacı Giray atëherë duhej të luftonte me rivalët e brendshëm para se të ngjitej në fronin e hanatit në 1449, pas së cilës ai e zhvendosi kryeqytetin e tij në Qırq Yer (sot pjesë e Bahçiserajit). Hanati përfshinte Gadishullin e Krimesë (përveç bregdetit jugor dhe jugperëndimor dhe porteve, të kontrolluara nga Republika e Gjenovës & Perandoria e Trebizondit) si dhe stepën ngjitur.

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ vasal de jure, de facto i pavarur i Perandorisë Osmane nga viti 1475 deri më 1774.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (në turqisht). Vëll. 14. 1996. fq. 77.
  2. ^ "CHAGHATAY LANGUAGE AND LITERATURE". Iranica (në anglisht). Ebn Mohannā (Jamāl-al-Dīn, fl. early 8th/14th century, probably in Khorasan), for instance, characterized it as the purest of all Turkish languages (Doerfer, 1976, p. 243), and the khans of the Golden Horde (Radloff, 1870; Kurat; Bodrogligeti, 1962) and of the Crimea (Kurat), as well as the Kazan Tatars (Akhmetgaleeva; Yusupov), wrote in Chaghatay much of the time.