Historia e murtajës
Në nivel global rreth 600 raste të murtajës raportohen në vit.[1] Në 2017 dhe nëntor 2019, vendet me më shumë raste përfshijnë Kongon, Madagaskarin dhe Perunë.[2]
Shpërthimet lokale të murtajës grupohen në 3 pandemi të murtajës, ku datat përkatëse të fillimit dhe mbarimit dhe caktimi i disa shpërthimeve në secilën prej pandemive janë ende objekt diskutimi.[3] Pandemitë ishin:
- Pandemia e parë e murtajës nga viti 541 deri në ~750, duke u përhapur nga Egjipti në Mesdhe (duke filluar me murtajën e Justinianit) dhe në Evropën veriperëndimore[4]
- Pandemia e dytë e murtajës nga ~ 1331 deri në ~ 1855, duke u përhapur nga Azia Qendrore në Mesdhe dhe Evropë (duke filluar me Vdekjen e Zezë), dhe ndoshta edhe në Kinë[5]
- Pandemia e tretë e murtajës nga 1855 deri në 1960, duke u përhapur nga Kina në vende të ndryshme anembanë botës, veçanërisht në Indi dhe në Bregun Perëndimor të Shteteve të Bashkuara.[6]
Megjithatë, Vdekja e Zezë e vonë mesjetare (afërsisht 1331 deri në 1353) nganjëherë shihet jo si fillimi i të dytës, por si fundi i pandemisë së parë -- në atë rast, pandemia e parë përfundoi rreth vitit 1353 dhe fillimi i pandemisë së dytë do të ishte rreth vitit 1361. Gjithashtu në literaturë jepen data të ndryshme të përfundimit të pandemisë së dytë, duke filluar nga viti 1840 deri në 1890.[7]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Plague". World Health Organization. tetor 2017. Marrë më 8 nëntor 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Plague". World Health Organization. tetor 2017. Marrë më 8 nëntor 2017.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Frandsen, Karl-Erik (2009). The Last Plague in the Baltic Region. 1709–1713. Copenhagen. fq. 13. ISBN 9788763507707.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja) - ^ Byrne, Joseph Patrick (2012). Encyclopedia of the Black Death. Santa Barbara (CA): ABC-CLIO. fq. xxi. ISBN 9781598842531.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Byrne, Joseph Patrick (2012). Encyclopedia of the Black Death. Santa Barbara (CA): ABC-CLIO. fq. xxi. ISBN 9781598842531.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Byrne, Joseph Patrick (2012). Encyclopedia of the Black Death. Santa Barbara (CA): ABC-CLIO. fq. xxii. ISBN 9781598842531.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Frandsen, Karl-Erik (2009). The Last Plague in the Baltic Region. 1709–1713. Copenhagen. fq. 13. ISBN 9788763507707.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Mungon shtëpia botuese te vendodhja (lidhja)