Qemalizmi
.svg)
Qemalizmi (turqisht: Kemalizm), i njohur edhe si Ataturqizmi (turqisht: Atatürkçülük, Atatürkçü düşünce), ose Gjashtë Shigjetat (turqisht: Altı Ok), është ideologjia themeluese e Republikës së Turqisë.[1] Qemalizmi, siç u zbatua nga Mustafa Kemal Atatürk, u përcaktua nga reforma gjithëpërfshirëse politike, shoqërore, kulturore dhe fetare të dizajnuara për të ndarë shtetin e ri turk nga paraardhësi i tij osman dhe për të përqafuar një mënyrë jetese të modernizuar,[2] përfshirë krijimin e shekullarizmit, dhe mbështetja shtetërore e shkencave dhe arsimi falas, shumë prej të cilave u prezantuan për herë të parë në Turqi gjatë presidencës së Atatyrkut në reformat e tij.[3]
Shumë nga idetë rrënjësore të Qemalizmit filluan gjatë Perandorisë Osmane të vonë nën reforma të ndryshme për të shmangur rënien e afërt të Perandorisë, duke filluar kryesisht në reformat e Tanzimatit në fillim të shekullit të 19-të.[4] Osmanët e rinj të shekullit të mesëm u përpoqën të krijonin ideologjinë e nacionalizmit osman, ose osmanizmit, për të shuar nacionalizmin etnik në rritje në Perandori dhe për të futur demokraci të kufizuar për herë të parë duke ruajtur ndikimet islamike. Në fillim të shekullit të 20-të, xhonturqit braktisën nacionalizmin osman në favor të nacionalizmit të hershëm turk, duke miratuar një këndvështrim politik laik. Pas rënies së Perandorisë Osmane, Atatürk, i ndikuar si nga osmanët e rinj ashtu edhe nga xhonturqit,[5] si dhe nga sukseset dhe dështimet e tyre, udhëhoqi shpalljen e Republikës së Turqisë në vitin 1923, duke marrë hua nga lëvizjet e mëparshme ' idetë e laicizmit dhe nacionalizmit turk, duke sjellë, për herë të parë, arsim falas[6] dhe reforma të tjera që janë mishëruar nga udhëheqësit e mëvonshëm në udhëzime për qeverisjen e Turqisë.
Filozofia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Qemalizmi është një filozofi modernizimi e cila udhëhoqi kalimin midis Perandorisë Osmane shumë-fetare, shumetnike në Republikën laike, unitare të Turqisë. Qemalizmi përcakton kufijtë e procesit shoqëror në Reformën Turke. Atatürk ishte themeluesi i Qemalizmit dhe doktrina e tij u zbatua si ideologji shtetërore,[7] megjithatë Atatürk u përmbajt nga të qenit dogmatik dhe e përshkroi udhëzuesin e trashëgimtarëve të tij dhe të tij shpirtërorë si shkencë dhe arsye:
Ben, manevî miras olarak hiçbir nass-ı katı, hiçbir dogma, hiçbir donmuş ve kalıplaşmış kural bırakmıyorum. Benim manevî mirasım, ilim ve akıldır. (Turqisht)
Unë nuk lë asnjë dogmë, asnjë rregull të ngrirë në kohë si trashëgimi shpirtërore. Trashëgimia ime shpirtërore është shkenca dhe arsyeja. (Shqip)[8]— Mustafa Kemal Atatürk
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Eric J. Zurcher, Turkey: A Modern History. New York, J.B. Tauris & Co ltd. page 181
- ^ Cleveland, William L., and Martin P. Bunton. A History of the Modern Middle East. Boulder: Westview, 2013. Print.
- ^ Mastering Modern World History by Norman Lowe, second edition
- ^ Cleveland, William L; Bunton, Martin (2009). A History of the Modern Middle East (në anglisht) (bot. 4th). Westview Press. fq. 82.
- ^ Cuthell Jr., David Cameron (2009). "Atatürk, Kemal (Mustafa Kemal)". përmbledhur nga Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (red.). Encyclopedia of the Ottoman Empire (në anglisht). Nju Jork: Infobase Publishing. fq. 56–60. ISBN 978-0-8160-6259-1. LCCN 2008020716. Marrë më 23 janar 2021.
- ^ Mango, Andrew (2002). Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey (në anglisht). Overlook Press. fq. 164. ISBN 978-1-58567-334-6.
- ^ Webster, Donald Everett (1973). The Turkey of Atatürk; Social Process in the Turkish Reformation (në anglisht). New York: AMS Press. fq. 245. ISBN 978-0-404-56333-2.
- ^ İsmet Giritli, Kemalist Devrim ve İdeolojisi, İstanbul, 1980