Hanllëku e Krimesë

Hanati i Krimesë
Qırım Hanlığı (Tatrishtja e Krimesë)
قرم خانلغى (Tatrishtja e Krimesë)
Hanati i Krimesë Qırım Hanlığı (Tatrishtja e Krimesë) ; قرم خانلغى (Tatrishtja e Krimesë)
1441–1783
	Stema Insignia of the Giray dynasty
	Hanati në vitin 1550
Gjendja	Hanati
Kryeqyteti	Orda-i muazzam Kirkyir; Eski Qırım; Bahçisaraj;
Gjuhët e zakonshme	Dialekte kipchak (Tatrishtja e Krimesë, Nogai dhe të tjerë); Turqishtja osmane; gjuha e letërsisë — Gjuha chagatai;
Besimi	Islami Synit
Nofka	Krimean
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Monarkia zgjedhore
Hani
• 1441–1466	Hacı I Giray (i pari)
• 1777–1783	Şahin Giray (i fundit)
Historia
• Themeluar	1441
• Aneksimi i Krimesë nga Perandoria Ruse	1783
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga	Pasuar nga
	Hordhi i Artë
	Principata e Teodoros
Perandoria Ruse
Sot pjesë e	Moldavia; Rusia; Ukraina

Hanllëku i Krimesë (tatare e Krimesë Qırım Hanlığı قرم خانلغى‎ ) - ishte një shtet i tatarëve të Krimesë nga 1441 deri në 1783, hanati turkik që jetoi më gjatë që pasuan perandorinë e Hordhisë së Artë. Themeluar nga Hacı I Giray në 1441, u konsiderua si trashëgimtari i drejtpërdrejtë i Hordhisë së Artë dhe i Desht-i-Kipchak.

Në vitin 1783, duke shkelur Traktatin e Küçük Kaynarca të vitit 1774 (i cili kishte garantuar mosndërhyrjen e Rusisë dhe Perandorisë Osmane në punët e Hanatit të Krimesë), Perandoria Ruse aneksoi hanatin. Midis fuqive evropiane, vetëm Franca doli me një protestë të hapur kundër këtij akti, për shkak të aleancës së gjatë franko-osmane.

Themelimi

Hanati i Krimesë filloi në fillim të shekullit të 15-të, kur disa klane të Perandorisë së Hordhisë së Artë pushuan jetën e tyre nomade në Desht-i Kipchak (stepat Kypchak të Ukrainës së sotme dhe Rusinë jugore) dhe vendosën ta bëjnë Krimenë atdheun e tyre. Në atë kohë, Hordhia e Artë e perandorisë Mongole kishte qeverisur gadishullin e Krimesë si një ulus që nga viti 1239, me kryeqytetin e saj në Qirim (Staryi Krym). Separatistët vendas ftuan një pretendent Genghisid për fronin e Hordhisë së Artë, Hacı Giray, që të bëhej hani i tyre. Hacı Giray pranoi ftesën e tyre dhe udhëtoi nga mërgimi në Lituani. Ai luftoi për pavarësinë kundër Hordhisë nga viti 1420 deri më 1441, në fund duke arritur sukses. Por Hacı Giray atëherë duhej të luftonte me rivalët e brendshëm para se të ngjitej në fronin e hanatit në 1449, pas së cilës ai e zhvendosi kryeqytetin e tij në Qırq Yer (sot pjesë e Bahçiserajit). Hanati përfshinte Gadishullin e Krimesë (përveç bregdetit jugor dhe jugperëndimor dhe porteve, të kontrolluara nga Republika e Gjenovës & Perandoria e Trebizondit) si dhe stepën ngjitur.

Shënime

^ vasal de jure, de facto i pavarur i Perandorisë Osmane nga viti 1475 deri më 1774.

Referime

^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (në turqisht). Vëll. 14. 1996. fq. 77.
^ "CHAGHATAY LANGUAGE AND LITERATURE". Iranica (në anglisht). Ebn Mohannā (Jamāl-al-Dīn, fl. early 8th/14th century, probably in Khorasan), for instance, characterized it as the purest of all Turkish languages (Doerfer, 1976, p. 243), and the khans of the Golden Horde (Radloff, 1870; Kurat; Bodrogligeti, 1962) and of the Crimea (Kurat), as well as the Kazan Tatars (Akhmetgaleeva; Yusupov), wrote in Chaghatay much of the time.

[1] vasal de jure, de facto i pavarur i Perandorisë Osmane nga viti 1475 deri më 1774.

[2] Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi (në turqisht). Vëll. 14. 1996. fq. 77.

[3] "CHAGHATAY LANGUAGE AND LITERATURE". Iranica (në anglisht). Ebn Mohannā (Jamāl-al-Dīn, fl. early 8th/14th century, probably in Khorasan), for instance, characterized it as the purest of all Turkish languages (Doerfer, 1976, p. 243), and the khans of the Golden Horde (Radloff, 1870; Kurat; Bodrogligeti, 1962) and of the Crimea (Kurat), as well as the Kazan Tatars (Akhmetgaleeva; Yusupov), wrote in Chaghatay much of the time.

[a]

[1]

[2]