Jump to content

Malcolm X

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Malcolm X
Fotografi e Malcolm X duke buzëqeshur dhe veshur me një kostum
Malcolm X në mars 1964
U lind në
Malcolm Little

19 maj 1925
Omaha, Nebraska, SHBA
Vdiq21 shkurt 1965 (39 vjet)
New York City, SHBA
Shkaku i vdekjesVrasja me armë zjarri
Vendi i prehjesFerncliff Cemetery
Emrat e tjerëMalik el-Shabazz (arabisht: مَالِك ٱلشَّبَازّ, romanizuar: Mālik ash-Shabāzz)
Profesioni
  • Minister
  • aktivist
Organizata
Lëvizjet
Bashkëshorti/jaBetty Shabazz (m. 1958)
Fëmijë6, përfshirë Attallah, Qubilah, dhe Ilyasah
Të afërmLouise Helen Norton Little (nënë)
Malcolm Shabazz (nip)[1]
Nënshkrimi

Malcolm X (lindur Malcolm Little), i njohur edhe me pseudonimet Detroit Red, El-Hajj Malik El-Shabazz dhe Omowale (19 maj 1925 - 21 shkurt 1965), ishte një ministër mysliman amerikan dhe aktivist i të drejtave të njeriut, i cili ishte një figurë e shquar gjatë lëvizjes për të drejtat civile. Një zëdhënës i Kombit të Islamit deri në vitin 1964, ai ishte një avokat i zëshëm për fuqizimin e zezakëve dhe promovimin e Islamit brenda komunitetit të zi.

Malcolm e kaloi adoleshencën e tij duke jetuar në një sërë shtëpish birësuese ose me të afërmit pas vdekjes së babait dhe shtrimit të nënës së tij në spital. Ai kreu krime të ndryshme, duke u dënuar me 10 vjet burg në vitin 1946 për vjedhje dhe vjedhje. Në burg ai iu bashkua Kombit të Islamit, duke adoptuar emrin Malcolm X për të simbolizuar mbiemrin e tij të panjohur afrikan të stërgjyshërve, ndërsa hodhi poshtë "emrin e skllevërve të Bardhë të 'Little'", dhe pas lirimit me kusht në 1952 u bë shpejt një nga udhëheqësit më me ndikim të organizatës. Ai ishte fytyra publike e organizatës për 12 vjet, duke mbrojtur fuqizimin dhe ndarjen e zezakëve dhe amerikanëve të bardhë, dhe duke kritikuar Martin Luther King Jr. dhe lëvizjen kryesore të të drejtave civile për theksin e saj mbi jodhunën dhe integrimin racor.[2][3] Malcolm X shprehu gjithashtu krenarinë për disa nga arritjet e mirëqenies sociale të Kombit, siç është programi i tij falas i rehabilitimit nga droga. Nga vitet 1950 e tutje, Malcolm X iu nënshtrua mbikëqyrjes nga Zyra Federative e Hetimit Amerikan (FBI).

Në vitet 1960, Malcolm X filloi të zhgënjehej me Kombin e Islamit, si dhe me udhëheqësin e tij, Elijah Muhammad. Ai më pas përqafoi Islamin Sunit dhe lëvizjen e të drejtave civile pas përfundimit të Haxhit në Mekë dhe u bë i njohur si "el-Hajj Malik el-Shabazz",[4] që përafërsisht përkthehet në "Pelegrini Malcolm Patriarku".[5][4][6] Pas një periudhe të shkurtër udhëtimi nëpër Afrikë, ai hoqi dorë publikisht nga Kombi i Islamit dhe themeloi Muslim Mosque, Inc. (MMI) dhe Organizatën Pan-Afrikane të Unitetit Afro-Amerikan (OAAU). Gjatë gjithë vitit 1964, konflikti i tij me Kombin e Islamit u intensifikua dhe atij iu dërguan vazhdimisht kërcënime me vdekje. Më 21 shkurt 1965, ai u vra në qytetin e Nju Jorkut. Tre anëtarë të Kombit u akuzuan për vrasjen dhe u dhanë dënime të përjetshme të pacaktuara; në vitin 2021, dy nga dënimet u liruan. Spekulimet në lidhje me atentatin dhe nëse ai u konceptua apo u ndihmua nga anëtarët kryesorë apo të tjerë të Kombit, apo nga agjencitë e zbatimit të ligjit, kanë vazhduar për dekada.

Një figurë e diskutueshme e akuzuar për predikim të racizmit dhe dhunës, Malcolm X është gjithashtu një figurë i njohur gjerësisht brenda komuniteteve afrikano-amerikane dhe myslimane amerikane për ndjekjen e tij të drejtësisë racore. Ai u nderua pas vdekjes me Malcolm X Day, në të cilën ai përkujtohet në qytete të ndryshme anembanë Shteteve të Bashkuara. Qindra rrugë dhe shkolla në SHBA janë riemërtuar në nder të tij, ndërsa Audubon Ballroom, vendi i vrasjes së tij, u rindërtua pjesërisht më 2005 për të akomoduar Qendrën Përkujtimore dhe Edukative të Malcolm X dhe Dr. Betty Shabazz.

Biografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Malcom X lindi në Omaha, Nebraska, i katërti nga shtatë fëmijët e Louise Helen Little (née Langdon) e lindur në Grenada dhe Earl Little i lindur në Xhorxhia. Babai i tij ishte një aktivist i kishës baptiste dhe u vra nga një grup racistësh të bardhë, që quhej Black Legion. E ëma ishte gjysmë e bardhë për faktin se u përdhunua nga një i bardhë dhe u deklarua më vonë me të meta mendore. Kështu familja e tij u thërrmua. Vetë Malcomi shkoi të jetonte në një familje që e kishte adoptuar.

Malcolm ndoqi shkollën e mesme West Junior në Lansing dhe më pas shkollën e mesme Mason në Mason, Michigan, por la shkollën e mesme më 1941, përpara se të diplomohej.[7] Ai shkëlqeu në shkollën e mesme, por e la shkollën e mesme pasi një mësues i bardhë i tha atij se ushtrimi i ligjit, aspirata e tij në atë kohë, nuk ishte "asnjë qëllim realist për një zezak."[8] Më vonë, Malcolm X kujtoi ndjenjën se bota e bardhë nuk ofronte vend për një zezak të orientuar drejt karrierës, pavarësisht nga talenti.[8]

Në momentin e largimit nga shkolla Malcolm u transformua në një rrugaç, i cili e fitonte bukën e gojës duke bërë punë të ndryshme si kamerier në tren, lustraxhi këpucësh. Më vonë vendosi të shkonte në Harlem të New Yorkut, lagje e cila në ato vite ofronte mjaft mundësi për një njeri të rrugës. Këtu Malcom filloi të shpërndante drogë, të luanate kumar, të merrej me shfrytëzim prostitucioni dhe vjedhje nëpër vila.

Periudha e Kombit të Islamit

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Burgu

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kur Malcolm ishte në burg, ai u takua me shokun e tij të dënuar John Bembry,[9] një njeri i vetë-edukuar të cilin më vonë do ta përshkruante si "burri i parë që kisha parë ndonjëherë të komandonte respekt të plotë ... me fjalë".[10] Nën ndikimin e Bembry, Malcolm zhvilloi një oreks të pangopur për të lexuar.[11]

Në këtë kohë, disa nga vëllezërit e motrat e tij i shkruajtën atij për Kombin e Islamit, një lëvizje relativisht e re fetare që predikonte vetëbesimin e zezakëve dhe, përfundimisht, kthimin e mërgatës afrikane në Afrikë, ku do të ishin të lirë nga dominimi amerikan i bardhë dhe evropian.[12] Ai tregoi pak interes në fillim, por pasi vëllai i tij Reginald shkroi në vitin 1948, "Malcolm, mos ha më mish derri dhe mos pi më cigare. Unë do t'ju tregoj se si të dilni nga burgu".[13] ai e la duhanin dhe filloi të refuzonte mishin e derrit.[14]

Pas një vizite në të cilën Reginald përshkroi mësimet e grupit, duke përfshirë besimin se njerëzit e bardhë janë djajtë, Malcolm arriti në përfundimin se çdo marrëdhënie që kishte pasur me të bardhët ishte njollosur nga pandershmëria, padrejtësia, lakmia dhe urrejtja.[15] Malcolm, armiqësia e të cilit ndaj krishterimit i kishte fituar atij pseudonimin e burgut "Satan,"[16] u bë pranues ndaj mesazhit të Kombit të Islamit.[17]

Në fund të vitit 1948, Malcolm i shkroi Elijah Muhammad, udhëheqësit të Kombit të Islamit. Muhammad e këshilloi atë të hiqte dorë nga e kaluara e tij, të përulej me përulësi në lutje ndaj Zotit dhe të premtonte se kurrë më nuk do të merrej me sjellje shkatërruese.[18] Edhe pse më vonë kujtoi luftën e brendshme që pati përpara se të përkulte gjunjët për t'u lutur,[19] Malcolm shpejt u bë anëtar i Kombit të Islamit,[18] duke mbajtur një korrespondencë të rregullt me Muhammad.[20]

Në vitin 1950, FBI hapi një dosje për Malcolm pasi ai i shkroi një letër nga burgu Presidentit Truman duke shprehur kundërshtimin ndaj Luftës së Koresë dhe duke e deklaruar veten komunist.[21] Atë vit, ai gjithashtu filloi të nënshkruante emrin e tij "Malcolm X."[22] Muhamedi i udhëzoi ndjekësit e tij që të linin emrat e tyre të familjes kur të bashkoheshin me Kombin e Islamit dhe të përdornin "X" në vend të tyre. Kur ishte koha e duhur, pasi ata të kishin vërtetuar sinqeritetin e tyre, tha ai, do të zbulonte "emrin origjinal" të muslimanit.[23]Në autobiografinë e tij, Malcolm X shpjegoi se "X" simbolizonte emrin e vërtetë të familjes afrikane që ai mund të asnjëherë nuk i dihet. "Për mua, 'X'-ja ime zëvendësoi emrin e skllavërit të Bardhë të 'Little' që një djall me sy blu i quajtur Little ua kishte imponuar paraardhësve të mi nga babai."[24]

Martesa dhe familja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1955, Betty Sanders u takua me Malcolm X pas një prej ligjërimeve të tij, pastaj përsëri në një darkë; së shpejti ajo po ndiqte rregullisht ligjëratat e tij. Në vitin 1956, ajo iu bashkua Kombit të Islamit, duke ndryshuar emrin e saj në Betty X.[25] Takimet një me një ishin në kundërshtim me mësimet e Kombit, kështu që çifti u shoqërua në ngjarje shoqërore me dhjetëra apo qindra të tjerë dhe Malcolm X vendosi ta ftonte atë në vizitat e shpeshta grupore që ai drejtonte në muzetë dhe bibliotekat e qytetit të Nju Jorkut.[26]

Malcolm X propozoi martesë gjatë një telefonate nga Detroiti në janar 1958, dhe ata u martuan dy ditë më vonë.[27][28] Ata patën gjashtë vajza: Attallah (l. 1958; arabisht për "dhuratë e Zotit"; ndoshta emëruar sipas Attila the Hun);[29][upper-alpha 1][upper-alpha 2] Qubilah (l. 1960, u emërua pas Kubilaj Hanit);[33] Ilyasah (l. 1962, u emërua pas Elijah Muhammad);[34] Gamilah Lumumba (l. 1964, u emërua pas Gamal Abdel Nasser dhe Patrice Lumumba);[35][36] dhe binjakët Malikah (1965–2021)[37] dhe Malaak (l. 1965, të dy të lindur pas vdekjes së babait të tyre dhe të emëruar për nder të tij).[38]

Largimi nga Kombi Islam

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Më 8 mars 1964, Malcolm X shpalli publikisht shkëputjen e tij nga Kombi i Islamit. Ndonëse ende një mysliman, ai ndjeu se Kombi kishte "arritur aq larg sa mundi" për shkak të mësimeve të tij të ngurta. Ai tha se po planifikonte të organizonte një organizatë nacionaliste zezake për të "rritur ndërgjegjen politike" të afrikano-amerikanëve. Ai gjithashtu shprehu dëshirën për të punuar me udhëheqës të tjerë të të drejtave civile, duke thënë se Elijah Muhammad e kishte penguar atë që ta bënte këtë në të kaluarën.[39]

Veprimtaria pas largimit nga Kombi Islam

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Takimi i vetëm i Malcolm X me Martin Luther King Jr., më 26 mars 1964, gjatë debateve të Senatit në lidhje me (mundësisht) Akti i të Drejtave Civile i vitit 1964.[40]

Pas largimit nga Kombi i Islamit, Malcolm X themeloi Muslim Mosque, Inc. (MMI), një organizatë fetare,[41][42] dhe Organizatën Pan-Afrikane të Unitetit Afro-Amerikan (OAAU), një grup laik që mbronte panafrikanizmin.[43][44] Më 26 mars 1964, ai u takua shkurtimisht me Martin Luther King Jr. për herë të parë dhe të vetme—dhe mjafton për t'u bërë fotografi—në Uashington, D.C., pasi të dy burrat morën pjesë në debatin e Senatit mbi projektligjin për të Drejtat Civile në Kapitolin e SHBA-së.[upper-alpha 3][upper-alpha 4]

Në prill, Malcolm X mbajti një fjalim të titulluar "The Ballot or the Bullet", në të cilin ai këshilloi afrikano-amerikanët që të ushtrojnë të drejtën e tyre për të votuar me mençuri, por paralajmëroi se nëse qeveria vazhdon t'i pengojë afrikano-amerikanët të arrijnë barazinë e plotë, mund të jetë e nevojshme që ata të marrin armët.[47][48]

Në javët pasi ai u largua nga Kombi i Islamit, disa muslimanë sunitë inkurajuan Malcolm X të mësonte për besimin e tyre. Ai shpejt u konvertua në besimin sunit.[49][50]

Udhëtimi drejt Mekës

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në prill 1964, me ndihmën financiare nga gjysmë motra e tij Ella Little-Collins, Malcolm X fluturoi për në Xhide, Arabi Saudite, si fillimi i Haxhit të tij, pelegrinazhi në Mekë i detyrueshëm për çdo musliman që është në gjendje ta bëjë këtë. Ai u vonua në Xhide kur shtetësia e tij amerikane dhe paaftësia për të folur arabisht bënë që statusi i tij si musliman të vihej në dyshim.[51][52]

Ai kishte marrë librin e Abdul Rahman Hassan Azzam Mesazhi i Përjetshëm i Muhamedit me miratimin e tij për vizë dhe ai kontaktoi autorin. Djali i Azzam-it organizoi lirimin e tij dhe i dha hua suitën e tij personale të hotelit. Të nesërmen në mëngjes Malcolm X mësoi se Princi Feisal e kishte caktuar atë si mysafir shtetëror.[53] Disa ditë më vonë, pas përfundimit të ritualeve të haxhit, Malcolm X pati një audiencë me princin.[54]

Malcolm X më vonë tha se duke parë muslimanët e "të gjitha ngjyrave, nga biondet me sy blu deri tek afrikanë me lëkurë të zezë", duke ndërvepruar si të barabartë, e bëri atë ta shihte Islamin si një mjet me të cilin mund të kapërceheshin problemet racore.[55]

Vrasja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Artikulli kryesor: Vrasja e Malcolm X

Më 19 shkurt 1965, Malcolm X i tha intervistuesit Gordon Parks se Kombi i Islamit po përpiqej në mënyrë aktive ta vriste atë. Më 21 shkurt 1965, ai po përgatitej t'i drejtohej OAAU në sallën Audubon Ballroom të Manhattan-it, kur dikush në audiencën prej 400 personash bërtiti:"Nigger! Get your hand outta my pocket!"[56][57][58]

Ndërsa Malcolm X dhe truprojat e tij u përpoqën të shuanin trazirat,[upper-alpha 5] një burrë nxitoi përpara dhe e qëlloi një herë në gjoks me një sawed-off shotgun[59][60] dhe dy burra të tjerë sulmuan skenën duke gjuajtur me pistoletë gjysmë automatike.[57] Malcolm X u shpall i vdekur në orën 3:30 pasdite, pak pasi mbërriti në Spitalin Presbiterian të Kolumbisë.[58] Autopsia identifikoi 21 plagë me armë zjarri në gjoks, shpatullën e majtë, krahët dhe këmbët, duke përfshirë dhjetë plagë me kovë nga shpërthimi fillestar i armës së gjahut.[61]

Një person i armatosur, anëtari i Kombit të Islamit, Talmadge Hayer (i njohur gjithashtu si Thomas Hagan), u rrah nga turma përpara se të arrinte policia.[62][63] Dëshmitarët i identifikuan personat e tjerë të armatosur si anëtarët e Kombit, Norman 3X Butler dhe Thomas 15X Johnson.[64] Të tre u dënuan për vrasje në mars 1966 dhe u dënuan me burgim të përjetshëm.[65][66]

Në gjyq, Hayer pranoi, por refuzoi të identifikonte sulmuesit e tjerë, përveçse pohonte se ata nuk ishin Butler dhe Johnson.[67] Në vitin 1977 dhe 1978, ai nënshkroi deklarata që ripohonin pafajësinë e Butler dhe Johnson, duke përmendur katër anëtarë të tjerë të Kombit të Xhamisë Nr. 25 të Newark-ut si pjesëmarrës në vrasjen ose planifikimin e saj.[68][69][70][71] Këto deklarata nuk kanë rezultuar në rihapjen e çështjes.

Butler, i njohur sot si Muhamed Abdul Aziz, u lirua me kusht në 1985 dhe u bë kreu i xhamisë së Harlemit të Kombit më 1998; ai ruan pafajësinë e tij.[72] Në burg Johnson, i cili ndryshoi emrin e tij në Khalil Islam, hodhi poshtë mësimet e Kombit dhe u konvertua në Islamin Sunit. I liruar në 1987, ai qëndroi i pafajshëm deri në vdekjen e tij në gusht 2009.[73][74] Hayer, i cili gjithashtu hodhi poshtë mësimet e Kombit ndërsa ishte në burg dhe u konvertua në Islamin Sunit,[75] njihet sot si Mujahid Halim.[76] Ai u lirua me kusht në vitin 2010.[77]

Les Payne dhe Tamara Payne, në biografinë e tyre The Dead Are Arising: The Life of Malcolm X, pretendojnë se vrasësit ishin anëtarë të xhamisë së Nation of Islam's Newark, New Jersey: William 25X (i njohur gjithashtu si William Bradley). kush qëlloi me armë gjahu; Leon Davis; dhe Thomas Hayer.[78]

Punimet e botuara

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
The Autobiography of Malcolm X, botimi i parë

Shënime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Attallah Shabazz ka thënë se ajo nuk u emërua sipas Attila-s, por emri i saj është arabisht për "dhurata e Zotit"..[30][31]
  2. ^ "Njerëzit duhet të kuptojnë [Autobiografia e Malcolm X] u shkrua në një kohë kur me të vërtetë afrikano-amerikanët po e krahasonin veten me luftëtarë për të nënvizuar entuziazmin tonë revolucionar. Dhe Attallah ishte i afërt me Attila Hun, luftëtarin. Por Unë quhem Attallah, që në arabisht do të thotë 'dhuratë e Zotit'. Nuk kam qenë kurrë Attila”.[32]
  3. ^ "Nuk kishte kohë për diskutime thelbësore mes të dyve. Ata janë fotografuar duke u përshëndetur ngrohtësisht, duke buzëqeshur dhe duke shtrënguar duart."[45]
  4. ^ "Camera shutters clicked. Ditën tjetër, Chicago Sun-Times, New York World-Telegram and Sun, dhe të përditshmet e tjera publikuan një foto të Malcolm dhe Martin duke shtrënguar duart."[46]
  5. ^ Në Epilogun e tij për The Autobiography of Malcolm X, Haley shkroi se Malcolm X tha: "Mbajeni! Mbajeni! Mos u emociononi. Le ta qetësojmë, vëllezër" (f. 499). Sipas një transkripti të një regjistrimi audio, fjalët e vetme të Malcolm ishin: "Mbaje!", të përsëritura dhjetë herë. (DeCaro, p. 274).

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ Harrison, Isheka N. (korrik 2010). "Malcolm X's Grandson Working on Memoirs in Miami". South Florida Times (në anglisht). Marrë më 9 qershor 2016.
  2. ^ Perry 1991, p. 115.
  3. ^ Lomax 1963, p. 57.
  4. ^ a b Krutzsch, Brett (2021-04-05). "Malcolm X: Why El-Hajj Malik El-Shabazz Matters". The Revealer (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-03-09.
  5. ^ "Definition of hajj | Dictionary.com". www.dictionary.com (në anglisht). Marrë më 2023-03-09.
  6. ^ Angelo Gomez, Michael (2005). Black Crescent: The Experience and Legacy of African Muslims in the Americas (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 367.
  7. ^ Dozier, Vickki (21 shkurt 2015). "How Malcolm X's murder rippled through his hometown". Lansing State Journal (në anglisht). Lansing, Michigan.
  8. ^ a b Perry 1991, p. 42.
  9. ^ Natambu 2002, p. 121.
  10. ^ Malcolm X, Autobiography, p. 178; ellipsis in original.
  11. ^ Perry 1991, pp. 108–110, 118.
  12. ^ Natambu, pp. 127–128, 132–138.
  13. ^ Natambu 2002, pp. 128–129.
  14. ^ Perry 1991, p. 113.
  15. ^ Natambu 2002, pp. 134–135.
  16. ^ Perry 1991, pp. 104–106.
  17. ^ Natambu 2002, p. 136.
  18. ^ a b Natambu, pp. 138–139.
  19. ^ Malcolm X 1992, p. 196.
  20. ^ Perry 1991, p. 116.
  21. ^ Marable 2011, p. 95.
  22. ^ Marable 2011, p. 96.
  23. ^ Natambu 2002, pp. 139–140.
  24. ^ Malcolm X 1992, p. 229.
  25. ^ Rickford 2003, pp. 36–45, 50–51.
  26. ^ Rickford 2003, pp. 61–63.
  27. ^ Shabazz, Betty, "Malcolm X as a Husband and Father", Clarke 1990, pp. 132–134.
  28. ^ Rickford 2003, pp. 73–74.
  29. ^ Rickford 2003, pp. 109–110.
  30. ^ Hopkins, Ellen (30 nëntor 1989). "Yolanda King and Attallah Shabazz: Their Fathers' Daughters". Rolling Stone (në anglisht). Marrë më 19 qershor 2016.
  31. ^ Miller, Russell (23 nëntor 1992). "X Patriot". New York (në anglisht). Marrë më 19 qershor 2016.
  32. ^ Barboza 1994, pp. 205–206.
  33. ^ Rickford 2003, p. 122.
  34. ^ Rickford 2003, p. 123.
  35. ^ Assensoh & Alex-Assensoh 2016, p. xxi.
  36. ^ Rickford 2003, p. 197.
  37. ^ "Malikah Shabazz, daughter of Malcolm X, found dead at her home in New York". The Washington Post (në anglisht). 22 nëntor 2021.
  38. ^ Rickford 2003, p. 286.
  39. ^ Handler, M. S. (9 mars 1964). "Malcolm X Splits with Muhammad". The New York Times (në anglisht). fq. 1. Marrë më 19 qershor 2018.
  40. ^ Brown, DeNeen L. (2014-01-18). "Martin Luther King Jr. met Malcolm X just once. The photo still haunts us with what was lost". The Washington Post (në anglisht). Marrë më 2020-10-31.
  41. ^ Perry 1991, pp. 251–252.
  42. ^ MMalcolm X 1990, pp. 18–22.
  43. ^ Perry 1991, pp. 294–296.
  44. ^ Malcolm X & Breitman 1989, pp. 33–67.
  45. ^ Cone 1991, p. 2.
  46. ^ Perry 1991, p. 255.
  47. ^ Perry 1991, pp. 257–259.
  48. ^ [[#CITEREFMalcolm X1990|Malcolm X 1990]], pp. 23–44.
  49. ^ Marable 2011, pp. 300–301.
  50. ^ Perry 1991, p. 261.
  51. ^ Perry 1991, pp. 262–263.
  52. ^ DeCaro 1996, p. 204.
  53. ^ Perry 1991, pp. 263–265.
  54. ^ Perry 1991, p. 267.
  55. ^ Malcolm X, Autobiography, pp. 388–393; quote from pp. 390–391.
  56. ^ Karim 1992, p. 191.
  57. ^ a b Evanzz 1992, p. 295.
  58. ^ a b Kihss 1965, p. 1.
  59. ^ Marable 2011, pp. 436–437.
  60. ^ Perry 1991, p. 366.
  61. ^ Marable 2011, p. 450.
  62. ^ Perry 1991, pp. 366–367.
  63. ^ Talese, Gay (22 shkurt 1965). "Police Save Suspect From the Crowd". The New York Times (në anglisht). fq. 10. Marrë më 19 qershor 2018.
  64. ^ Kondo 1993, p. 97.
  65. ^ Buckley, Thomas (11 mars 1966). "Malcolm X Jury Finds 3 Guilty". The New York Times (në anglisht). fq. 1. Marrë më 19 qershor 2018.
  66. ^ Roth, Jack (15 prill 1966). "3 Get Life Terms in Malcolm Case". The New York Times (në anglisht). fq. 36. Marrë më 19 qershor 2018.
  67. ^ Kondo 1993, p. 110.
  68. ^ Leland, John (6 shkurt 2020). "Who Really Killed Malcolm X?". The New York Times (në anglishte amerikane). ISSN 0362-4331. Arkivuar nga origjinali më 2020-02-06. Marrë më 27 shkurt 2020.
  69. ^ Nutt, Amy Ellis; Barry Carter (4 prill 2011). "Muslim Man Denies Author's Claim That He Killed Malcolm X". HuffPost (në anglisht). Marrë më 27 shkurt 2020.
  70. ^ Bush, Roderick (1999). We Are Not What We Seem: Black Nationalism and Class Struggle in the American Century (në anglisht). New York: New York University Press. fq. 179. ISBN 978-0-8147-1317-4.
  71. ^ Friedly 1992, pp. 112–129.
  72. ^ "Malcolm X Killer Heads Mosque". BBC News (në anglisht). 31 mars 1998. Marrë më 2 tetor 2014.
  73. ^ Jacobson, Mark (1 tetor 2007). "The Man Who Didn't Shoot Malcolm X". New York (në anglisht). Marrë më 2 tetor 2014.
  74. ^ Marable 2011, p. 474.
  75. ^ Fanelli, James (18 maj 2008). "Quiet Life of an 'X'-Assassin". The New York Post (në anglisht). Marrë më 20 qershor 2018.
  76. ^ Rickford 2003, p. 489.
  77. ^ Marable 2011, pp. 474–475.
  78. ^ Payne, Les; Payne, Tamara (2020). The Dead Are Arising: The Life of Malcolm X (në anglisht). New York: Liveright. fq. 477–478. ISBN 978-1-63149-166-5.

Bibliografia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Malcolm_X&oldid=2598788"