Feja në Arabinë para-Islamike
Feja në Arabinë para-islamike përfshinte politeizmin autokton arab, fetë e lashta semite, krishterimin, judaizmin, mandeizmin dhe zoroastrianizmin.
Politeizmi arab, forma mbizotëruese e fesë në Arabinë paraislamike, bazohej në nderimin e hyjnive dhe shpirtrave. Adhurimi u drejtohej perëndive dhe perëndeshave të ndryshme, duke përfshirë Hubalin dhe perëndeshat al-Lāt, al-'Uzzā dhe Manat, në faltoret dhe tempujt lokalë si Qabeja në Mekë. Hyjnitë nderoheshin dhe thirreshin përmes një sërë ritualesh, duke përfshirë pelegrinazhet dhe hamendjet, si dhe sakrificat rituale. Janë propozuar teori të ndryshme lidhur me rolin e Allahut në fenë mekase. Shumë nga përshkrimet fizike të perëndive para-islamike janë gjurmuar tek idhujt, veçanërisht pranë Qabesë, e cila thuhet se përmbante deri në 360 prej tyre.
Fetë e tjera u përfaqësuan në shkallë të ndryshme, më të vogla. Ndikimi i qytetërimeve fqinje romake dhe
aksumite rezultoi në bashkësitë e krishtera në veriperëndim, verilindje dhe jug të Arabisë. Krishterimi pati një ndikim më të vogël në pjesën e mbetur të gadishullit, por siguroi disa konvertime. Me përjashtim të nestorianizmit në verilindje dhe në Gjirin Persik, forma mbizotëruese e krishterimit ishte miafizitizmi. Gadishulli kishte qenë një destinacion për migrimin e hebrenjve që nga koha romake, gjë që kishte rezultuar në një komunitet diaspore të plotësuar nga të konvertuarit vendas. Për më tepër, ndikimi i Perandorisë Sasaniane rezultoi në praninë e feve iraniane në gadishull. Zoroastrianizmi ekzistonte në lindje dhe në jug, ndërkohë që ka dëshmi se Manikeizmi ose Mazdakizmi ndoshta praktikoheshin në Mekë.
Sfondi dhe burimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Deri rreth shekullit të katërt, pothuajse të gjithë banorët e Arabisë praktikonin fe politeiste në të cilën pikë monoteizmi arab para-islamik kishte filluar të përhapej. Nga shekulli i katërt deri në shekullin e gjashtë u zhvilluan popullsi hebreje, të krishterë dhe të tjera monoteiste. Deri në dekadat e fundit, besohej se politeizmi mbetej sistemi mbizotërues i besimit në Arabinë paraislamike, por tendencat e fundit sugjerojnë se henoteizmi ose monoteizmi ishte mbizotërues që nga shekulli i katërt e tutje.[1][2][3]
Burimet bashkëkohore të informacionit në lidhje me fenë dhe panteonin paraislamik përfshijnë një numër në rritje të mbishkrimeve në gdhendje të shkruara me shkrime arabe si safaitike, sabaike dhe paleo-arabe, poezi paraislamike, burime të jashtme si tregime hebraike dhe greke, si dhe traditën myslimane, si Kur'ani dhe shkrimet islame. Sidoqoftë, informacioni është i kufizuar.[4]
Një vërtetim i hershëm i politeizmit arab ishte në Analet e Esarhaddonit, duke përmendur Atarsamain, Nukhay, Ruldaiu dhe Atarquruma. Herodoti, duke shkruar në Historitë e tij, raportoi se arabët adhuronin Orotaltin (i identifikuar me Dionisin) dhe Alilatin (i identifikuar me Afërditën).[5][6] Straboni tha se arabët adhuronin Dionisin dhe Zeusin. Origjeni deklaroi se ata adhuronin Dionisin dhe Uraninë.[6]
Burimet myslimane në lidhje me politeizmin arab përfshijnë Librin e Idhujve të shekullit të tetë nga Hisham ibn el-Kalbi, të cilin F.E. Peters argumentoi se ishte trajtimi më thelbësor i praktikave fetare të Arabisë paraislamike,[7] si dhe shkrimet e historianit jemenas el-Hasan el-Hamdani mbi besimet fetare të Arabisë Jugore.
Sipas Librit të Idhujve, pasardhësit e djalit të Abrahamit (Ismail) të cilët ishin vendosur në Mekë, migruan në vende të tjera, mbanin me vete gurë të shenjtë nga Qabeja, i ngritën dhe i rrethuan si Qabeja. Kjo, sipas el-Kalbi-t, çoi në ngritjen e adhurimit të idhujve. Bazuar në këtë, mund të jetë e mundshme që arabët fillimisht i nderonin gurët, më vonë duke adoptuar adhurimin e idhujve nën ndikimet e huaja. Marrëdhënia midis një perëndie dhe një guri si përfaqësimi i tij mund të shihet nga vepra siriane e shekullit të tretë e quajtur Predikimi i Pseudo-Melitonit, ku ai përshkruan besimet pagane të folësve sirianisht në Mesopotaminë veriore, të cilët ishin kryesisht arabë. Megjithatë, mitologjitë dhe narrativat që sqarojnë historinë e këtyre perëndive, si dhe kuptimin e epiteteve të tyre, mbeten joinformative.[8][9]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Gajda, Iwona (2017). "Remarks on Monotheism in Ancient South Arabia". përmbledhur nga Bakhos, Carol; Cook, Michael (red.). Islam and its past: Jahiliyya, Late Antiquity, and the Qur'an. Oxford studies in the abrahamic religions. Oxford: Oxford university press. fq. 247–256. ISBN 978-0-19-874849-6.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kjær, Sigrid K. (2022). "'Rahman' before Muhammad: A pre-history of the First Peace (Sulh) in Islam". Modern Asian Studies (në anglisht). 56 (3): 776–795. doi:10.1017/S0026749X21000305. ISSN 0026-749X.
- ^ Lindstedt 2023.
- ^ Nicolle 2012, f. 19.
- ^ Mouton & Schmid 2014, f. 338.
- ^ a b Teixidor 2015, f. 70.
- ^ Peters 1994a, f. 6.
- ^ Peters 2003, f. 45.
- ^ Hoyland 2002, f. 140.