Nepërka me brirë
Vipera ammodytes, e njohur zakonisht si nepërkë me brirë, nepërkë me hundë të gjatë, nepërkë me brirë hunde dhe nepërkë rëre, [1] është një specie nepërkash që gjendet në Evropën Jugore, kryesisht në Italinë veriore, në Ballkan (dhe në Shqipëri) dhe në pjesë të Azisë së Vogël . Ashtu si të gjitha nepërkat e tjera, ajo është helmuese . Ajo njihet si më e rrezikshmja nga nepërkat evropiane për shkak të madhësisë trupore, dhëmbëve të gjatë (deri në 13 mm) dhe helmit tepër helmues. [2] Emri specifik, ammodytes, rrjedh nga fjalët greke ammos, që do të thotë "rërë", dhe dutes, që do të thotë "gropëzues" ose "zhytës", pavarësisht pëlqimit të tij për habitatet shkëmbore. [3] Aktualisht njihen pesë nënlloje, duke përfshirë nënspeciet e emëruara të përshkruara këtu. [4]
Përshkrim
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]V. ammodytes rritet në një gjatësi mesatare totale (nga feçka në bisht) prej 85 cm (33.5 in), edhe pse individët zakonisht kanë gjatësi më pak se 75 cm (29.5 in). Gjatësia maksimale varet gjithashtu nga vendndodhja, me format veriore dukshëm më të mëdha se ato jugore. Në një studim në terren në ishullin Golem Grad (në Maqedoni ), për shembull, gjatësia mesatare e femrave ishte 35 cm dhe mesatarja e meshkujve 37 cm; më i madhi i kapur gjatë studimit ishte një mashkull me gjatësi 66 cm. Kjo tregon njëfarë shkalle të zvogëlimit ishullor.
Koka është e mbuluar me luspa të vogla, të çrregullta, të cilat janë ose të lëmuara ose vetëm me lëkundje të dobët; një palë luspa të mëdha supraokulare shtrihen edhe përtej kufirit të pasmë të syrit. Dhjetë deri në trembëdhjetë luspa të vogla rrethojnë secilin sy dhe dy rreshta e ndajnë syrin nga supralabialët. Luspa e hundës është e madhe, e vetme (rrallë e ndarë) dhe e ndarë nga luspa rostral me një luspë të vetme nasorostrale. Luspa rostrale është më e gjerë se sa e gjatë.
Karakteristika më dalluese është një "bri" si feçkë, pikërisht mbi luspën rostrale. Ai përbëhet nga afërsisht nëntë deri në shtatëmbëdhjetë luspa të vogla, të radhitura në dy (herë pas here tre ose katër) rreshta tërthor. [2] Ai rritet në një gjatësi prej rreth 5 mm (0.2 in) dhe në fakt është i butë dhe i përkulshëm. Në nënspeciet jugore, briri qëndron vertikalisht lart, ndërsa në V. a. Ammodytes ai drejtohet diagonalisht përpara. [1]
Trupi është i mbuluar me luspa shpinore të fortifikuara, në 21 deri në 23 rreshta (rrallë 25), në mes të trupit. Luspat që kufizohen me barkushet janë të lëmuara ose me lëmim të dobët. Meshkujt kanë diku nga 133 deri në 161 luspa ventrale dhe 27 deri në 46 nënkaudale të çiftëzuara, ndërsa femrat kanë respektivisht nga 135 në 164 dhe 24 në 38. Luspa anale është e vetme.[2]
Modeli i ngjyrave është i ndryshëm për meshkujt dhe femrat. Tek meshkujt, koka ka shenja të çrregullta kafe të errët, gri të errët ose të zezë. Një shirit i trashë dhe i zi kalon nga prapa syrit deri në këndin e nofullës. Gjuha është zakonisht e zezë, dhe irisi ka një ngjyrë të artë ose bakri. Meshkujt kanë një njollë karakteristike të errët ose shenjë V në pjesën e pasme të kokës që shpesh lidhet me modelin zigzag shpinor. Ngjyra e tokës për meshkujt ndryshon dhe përfshin shumë nuanca të ndryshme gri, ndonjëherë gri të verdhë ose rozë, ose kafe të verdhë. Zigzagu shpinor është gri i errët ose i zi, skaji i të cilit ndonjëherë është më i errët. Një varg njollash të paqarta, të errëta (herë pas here me ngjyrë të verdhë) kalon përgjatë secilës anë, ndonjëherë të bashkuara në një brez me onde. [2]
Femrat kanë një model të ngjashëm ngjyrash, përveç se është më pak i dallueshëm dhe krijon kontrast. Zakonisht atyre u mungon njolla e errët ose shenja në formë V (në pjesën e pasme të kokës) që kanë meshkujt. Ngjyra bazë është e ndryshme dhe priret më shumë drejt kafeve dhe bronzëve; gri-kafe, kuqërremtë-kafe, bakri, "krem i ndyrë" ose e kuqerreme. Zigzagu shpinor është në një nuancë kafe. [2]
Të dyja gjinitë kanë një shirit shpinor zigzag, të vendosur në një sfond më të lehtë. Ky model shpesh është i copëzuar. Ngjyra e barkut ndryshon dhe mund të jetë gri, e verdhë-kafe ose rozë dhe "shumë e turbullt", ose me njolla të errëta. Ndonjëherë, ngjyra e barkut është e zezë ose gri e kaltërosh, me njolla të bardha dhe përfshirje të skajshme në të bardhë. Mjekra ka ngjyrë më të çelur se barku. Poshtë, maja e bishtit mund të jetë e verdhë, portokalli, portokalli-kuqe, e kuqe ose jeshile. Melanizmi ndodh, por është i rrallë. Modelet e ngjyrave të të miturve janë pothuajse të njëjta me të rriturit. [2]
Shtrirja gjeografike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Italia verilindore, Sllovenia, Kroacia, Bosnje-Hercegovina, Serbia, Mali i Zi, Shqipëria, Kosova, Maqedonia, Greqia (përfshirë Cikladet ), Austrinë jugore, Rumaninë, Bullgarinë, Turqinë, Gjeorgjinë dhe Sirinë.
Shqipëri
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sa i përket përhapjes së saj në Shqipëri, Vipera ammodytes gjendet në shumë pjesë të vendit, veçanërisht në zonat malore dhe ato me reliev të thyer. Ai ka një shpërndarje të lartë dhe gjendet nga bregdeti deri në zonat 1800 m mbi nivelin e detit. Statusi i ruajtjes në nivel global për këtë lloj sipas IUCN është LC.
Gjarpri i rërës është i njohur për helmimin e fuqishëm që prodhon. Helmi i tij përdoret kryesisht për të paralizuar ose vrarë prenë e tij, por mund të jetë shumë i rrezikshëm edhe për njerëzit nëse nuk trajtohet me kujdes. Simptomat e një kafshimi nga ky gjarpër përfshijnë dhimbje të forta, ënjtje, dhe në raste të rralla, komplikime serioze që mund të çojnë në vdekje pa trajtimin e duhur mjekësor.
Megjithëse Vipera ammodytes është një specie që shkakton respekt dhe duhet trajtuar me kujdes, ajo luan një rol të rëndësishëm në ekosistemet natyrore si një kontrollues i popullatave të disa llojeve të insekteve dhe gjitarëve të vegjël. Është e rëndësishme të mbahet një distancë e sigurt nga këto gjarpërinj dhe të mos provokohen, për të shmangur çdo incident.
Në Shqipëri, si dhe në shumë vende të tjera ku jeton, Vipera ammodytes është mbrojtur me ligj për të parandaluar keqtrajtimin dhe shpopullimin e saj. Përpjekjet për mbrojtjen e kësaj specie përfshijnë edukimin e publikut mbi rëndësinë e saj ekologjike dhe mbi mënyrat e sigurta të bashkëjetesës me këtë gjarper.
.png){kind=spacer}
Habitati
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Emri i tij i zakonshëm nepërkë rëre është te mashtron, pasi kjo specie nuk gjendet në zonat kryesisht me rërë. [5] V. ammodytes kryesisht banon në kodra të thata, shkëmbore me bimësi të rrallë. Zakonisht nuk lidhet me tokat pyjore, por nëse është kështu, do të gjendet aty rreth skajeve dhe në zona të hapura. Ndonjëherë gjenden në zonat e banimit të njerëzve, të tilla si argjinaturat hekurudhore, tokat bujqësore dhe veçanërisht vreshtat nëse ka grumbuj rrënojash dhe mure guri. Mund të gjendet mbi 2000 m në gjerësi më të ulët. [2]
Të ushqyerit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Të rriturit në përgjithësi ushqehen me gjitarë dhe zogj të vegjël, ndërsa të miturit kryesisht hanë hardhuca . Sjellja e të ushqyerit ndryshon dhe ndikohet shumë nga madhësia e gjahut . Preja më e madhe goditet, lëshohet, gjurmohet dhe gëlltitet, ndërsa gjahu më i vogël gëlltitet pa përdorur aparatin e helmit. Herë pas here hahen gjarpërinj të tjerë. [2] Ka edhe raporte për kanibalizëm. [6]
Helmi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ky është gjarpëri më i rrezikshëm që mund të gjendet në Evropë. [7]Helmi ka përbërës proteolitikë dhe neurotoksikë dhe përmban hemotoksina me veti koaguluese të gjakut, të ngjashme dhe po aq të fuqishme sa në helmin krotalinë . Veti të tjera përfshijnë efektet antikoagulante, hemokcentrimin dhe hemorragjinë . Kafshimet nxisin simptoma tipike të helmimit viperid, të tilla si dhimbje, ënjtje dhe njollë, të gjitha këto mund të jenë të menjëhershme. Ka gjithashtu raporte për marramendje dhe ndjesi shpimi gjilpërash. [2] Helmi është rrallë vdekjeprurës kur ofrohet kujdes spitalor. [8]
Njerëzit reagojnë me shpejtësi ndaj këtij helmi, ashtu si minjtë dhe zogjtë. Hardhucat preken më pak, ndërsa amfibët mund t'i mbijetojnë edhe një pickimi. Gjarpërinjtë evropianë, si Coronella dhe Natrix, janë ndoshta imun. [2]
Helmi i Vipera ammodytes përdoret në prodhimin e antiveninës për kafshimin e nepërkave të tjera evropiane dhe gjarpri kultivohet për këtë qëllim. [9] [10]
Në kaptivitet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kjo specie shpesh është mbajtur në robëri dhe është edukuar me sukses. [2] Ajo e toleron robërinë shumë më mirë se nepërkat e tjera evropiane, që lulëzojnë në shumicën e mjediseve dhe zakonisht marrin ushqim lehtësisht që në fillim. [10] Megjithatë, për sa i përket trajtimit, pavarësisht nga reputacioni i tij relativisht i qetë, fiksimi dhe kapja e këtij gjarpri mund të jetë e rrezikshme, pasi ato janë relativisht të forta dhe mund të kërcejnë papritur nga kapja e një portieri. Për ekzaminime të afërta, këshillohet që në vend të kësaj të përdorni një tub plastik të pastër kufizues. [6]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b Street, D. 1979.
- ^ a b c d e f g h i j k Mallow, D., Ludwig, D., Nilson, G. 2003.
- ^ Gotch, A.F. 1986.
- ^ Vipera ammodytes (Linnaeus, 1758) (TSN 634985). Integrated Taxonomic Information System.
- ^ Steward, J.W. 1971.
- ^ a b Strugariu, A. 2006.
- ^ Arnold, E.N.; Burton, J.A. 1978.
- ^ Radonić, V.; Budimir, D.; Bradarić, N.; Luksić, B.; Sapunar, D.; Vilović, K. (1997). "Envenomation by the Horned Viper (Vipera ammodytes L.)" (PDF). Military Medicine. 162 (3): 179–182. doi:10.1093/milmed/162.3.179. PMID 9121663. Marrë më 29 korrik 2022.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Mehrtens, J.M. 1987.
- ^ a b Stidworthy, J. 1974.