Ngjitja malore në Kosovë

Hiking në Kosovë filloi me themelimin e shoqatës së parë të shëtitjes në vitin 1928 dhe vazhdoi me krijimin e shoqatave të ndryshme në të gjithë territorin që ishte atëherë pjesë e Jugosllavisë. Pas Luftës së Kosovës shumë është bërë edhe me mbështetjen e shoqërive të tilla si: HikingNjeri^[1],SHB Sharri , Kosovo Mountain Club të cilat kanë punuar shumë për të organizuar jo vetëm aktivitete, por edhe për të ekspozuar shëtitje në publikun e gjerë nëpërmjet mediave sociale

Ecja si një aktivitet filloi në kuptimin e tij të vërtetë rreth vitit 1930, viti në të cilin një grup shokësh u ngjit në malin Gjeravica në Pejë. Kjo ishte hera e parë që një kulm në Kosovë u ngjit (nuk ka referenca për këtë). Megjithëse njerëzit filluan të tregonin interes pas pak, shumë male ishin afër zonave kufitare dhe njerëzit kishin nevojë për leje të posaçme për t'i vizituar ato për shkak të çështjes politike në atë kohë.

Kjo është arsyeja pse njerëzit ishin në gjendje që në të vërtetë të bëheshin udhëtarët aktivë vetëm pas luftës, veçanërisht në 2003-2005. Shumica dërrmuese e terrenit të Kosovës është malore ^[2]

Aktualisht ecja dhe malet kanë filluar të bëhen një aset për turizmin. Një nga kompanitë që ofrojnë këto shërbime në Kosovë është aventura e Ballkanit Natyror. Përveç kësaj, një mbështetje e madhe për turizmin e turizmit në Kosovë është bërë nga një program i Agjencisë Gjermane të Zhvillimit të quajtur Peaks të Ballkanit që kalon përmes Kosovës, Malit të Zi dhe Shqipërisë..

Malet qendrore nuk janë mjaft të vështirë për t'u ngjitur, por ata bëjnë një gjurmë të mirë hiking, lartësia e tyre shkon nga 800-1200 metra. Lumi Mirusha ndan këto male në dy grupe. I pari ndodhet në jug-perëndim të maleve qendrore dhe përfshin: malet Millanoviq, Gajrak, Zatriq, Bajrak dhe Gremnik. Grupi i dytë përbëhet nga Carraleva, Goleshi, Berisha, Kosmaqi, Drenica, malet Qyqavica. Malet e rrethuara janë të vendosura pranë zonave kufitare. Ata janë më të vështirë për shëtitje për shkak të shtigjeve të tyre të pjerrëta dhe kërkojnë shumë përvojë dhe gatishmëri. Malet që janë në këtë grup janë: malet lindore të maleve alpine shqiptare, malet Hasi, maja e Pashtrikut, mali Sharr, Kortnik, malet lindore të Gallakut, Kopaonikut dhe Rogozna..^[3]

Ecje në zona të ndryshme

Zonat e preferuara për hiking janë ato që sigurojnë të paktën një sërë shtigjesh sfiduese, por edhe afërsinë me qytete të tilla si Prizreni dhe Pejë.^[4] Zonat e preferuara për hiking janë ato që sigurojnë të paktën një sërë shtigjesh sfiduese, por edhe afërsinë me qytete të tilla si Prizreni dhe Pejë. Në shumë prej këtyre vendeve është e mundur të kalosh me makinë, por në disa male si: "Gjeravica", Mariashi, Roshkodoli, Milishefci dhe malet në Grykën e Belegut, mënyra e vetme për të shkuar është me automjet jashtë rrugës. "Mali Sharr" është i njohur për rajonin e mirë dhe rrugët e mira (të kalueshme nga çdo automjet), por kjo nuk është rasti për Rugovën dhe Grykën e Deçanit.

Shtigjet e Hiking

Më poshtë është një listë e disa prej shtigjeve më të mira dhe më të sigurta, një listë e përpiluar nga disa klube të hiking lokale dhe kombëtare.^[5]^[6]

Ecje stinët

Prej prillit deri në dhjetor konsiderohet koha më e përshtatshme për shëtitje, pasi shumica e udhëtarëve të pasionuar janë ski gjatë muajve të ftohtë të dimrit. Megjithatë, me sezonet më të shkurtra të skijimit për shkak të borës së ulët dhe rritjes së popullaritetit të ecjes, shumë Alpinistët kanë filluar të mbeten aktivë edhe gjatë dimrit. Malet në Kosovë janë të mbuluara me borë nga nëntori deri në prill dhe kjo është arsyeja pse në Perëndim janë të detyrueshme çizme të papërshkueshme nga uji dhe i papërshkueshëm nga uji për shkak të nevojës për kthimin e lumenjve Malet e preferuara për shëtitje gjatë motit të nxehtë janë: Đeravica, malet Hasi, rrethinat e Maleve të Sharrit, Gallak, Kopaoniku, Rogozna, Milishefci, Roshkodoli, Mariashi. Sa i përket muajve të ftohtë të dimrit, malet e preferuara janë ato që janë më të ulëta në lartësi dhe janë më pak të pjerrëta: Prevallë, Pashallore, Pashtriku, Brezovica, periferitë e Brodit dhe Kortnik.

Llojet e hikingut

Alpinistët në Kosovë flasin për katër lloje të aktiviteteve:

Ngjitje në shkëmbinj
Ecja gjatë ditës (një rritje që mund të përfundojë në një ditë të vetme dhe nuk kërkon kamping natën)
Backpacking (përfshirë kampe një ose më shumë netë, i njohur gjithashtu si ecje shumë-ditore)

Pajisjet dhe drejtime

Pajisjet e kërkuara në masë të madhe varen nga aktiviteti i ecjes dhe natyra e shtegut. Një çantë bazë duhet të përfshijë ujë, një hartë, një shpinës dhe një elektrik dore.^[7] Sa për veshje, mund të veshin ndonjë gjë, por çizmet hiking janë një domosdoshmëri. Rrethanat e rrezikshme të ecjes përfshijnë humbjen, terrenin e rrezikshëm, sulmet e kafshëve dhe sëmundjet. Prandaj është gjithashtu këshillë për të sjellë ilaçe ose çantë të ndihmës së parë. Dikush mund të humbasë shumë lehtë, sepse jo të gjitha shtigjet në Kosovë janë të shënuara, prandaj duhet të mbajmë një xhep magnetik. Klubet e ndryshme të hiking në Kosovë kanë një listë që përfshin sende të tilla si syze dielli, sunscreen, rroba, çantë e ndihmës së parë, motorri i zjarrit, thika dhe shumë gjëra të tjera për t'ju përgatitur si ju mund të jeni.^[8] Hartat që përdoren janë kryesisht harta GIS (Sistemi Informativ Gjeografik). Gjithashtu ka harta që janë krijuar nga "Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sporteve (MKRS)" me një shkallë prej 1: 25000 dhe 1: 50000. Megjithëse shenjat janë të rralla, ata që udhëtojnë nuk janë kështu që është e lehtë për të marrë rreth duke kërkuar udhëzime.

Njerëzit dhe hiking

Kosova ka një potencial të madh për zhvillimin e turizmit malor. E gjithë territori i Kosovës ka më shumë se 50% të ndihmës malore. Njerëzit e të gjitha moshave mund të shkojnë në shëtitje, megjithëse aktualisht shumica e udhëtarëve në Kosovë janë të moshës ndërmjet 30 dhe 60 vjeç. Përqindja e njerëzve që janë të interesuar në ecje, krahasuar me potencialin që ofron Kosova, është me të vërtetë e ulët edhe pse ka një përpjekje të madhe në ngritjen e asaj përqindjeje. Hiking në Kosovë mund të jetë shumë interesante dhe një eksperiencë e paharrueshme dhe shumë prej tyre kanë shkruar për këtë..^[9]Alpinistët zakonisht marrin një ditar me ta për të ruajtur gjurmët e udhëtimeve të ndryshme.^[10] Ditari i tyre zakonisht përmban sa shumë kilometra kanë ecur, sa kohë ka marrë për të arritur në kulmin, vendet ku kanë vizituar dhe gjërat e dukshme që panë gjatë hiking-ut.^[11]

Gjërat e rralla derisa ec në Kosovë(hike-on)

Derisa ec në Kosovë mund të gjendeni në specie të ndryshme të rrezikuara^[12] ,të rralla dhe bimët helmuese.^[13]^[14]

Disa nga këto kafshë janë:

Rrëqebulli euroaziatik
Dhia e egër^[15]
Ariun^[16]
Zogu ^[17]
Derri i egër
^[18]
Lejleku i bardhë

Si për bimët:

Amanita muscaria^[19]
Forsythia^[20]
Linum^[21]
Malus florentina
Prunus mahaleb
Salvia ringens
Gentiana lutea^[22]

Klubet

Në Kosovë ka më shumë se 25 klube hiking që organizojnë ngjarje të ndryshme ecjeje. Me të njohurat në Kosovë janë: OJQ HikingNjeri i themeluar nga Arben Islami në vitin 2004.SHB Sharri e themeluar në vitin 1951 me bazë në Prizren,Kosova Mountain Club.Klube tjera kemi edhe SHB Shkëmbi themeluar ne vitet e hershme të 90-ave,Kosovo Hiking Club e themeluar nga deputetja Donika Kadaj Bujupi ne vitin 2021,Hiking Adventure-Ferizaj etj.Per moshat e reja gjindet edhe një klub i themeluar rreth vitit 2020 me emrin "Lazdrohu" nga dy super guidat e tyre Rinor Zukën dhe Rita Hajdini

Referime

^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 10 nëntor 2017. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
^ http://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/kosovo-facts/
^ Islami, Arben (2013).
^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 7 prill 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
^ http://www.wikiloc.com/trails/outdoor/kosovo
^ http://www.everytrail.com/browse.php?page=2&country=Kosovo&activity_id=5
^ The Mountaineers, Mountaineering: The Freedom of the Hills, (1997), ISBN 08988642750898864275.
^ Çaplar, Alan (2011).
^ Wassel, Tod, 2011, The Mountains of Dragash/Dragaš, Kosovo: Hiking and Nature Tourism Guide, United Nations Development Programme
^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 4 korrik 2017. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
^ Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor, 2010.
^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 17 mars 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
^ Veselaj, Z, Sherifi, 2001, Llojet e rralla bimore dhe shtazore të Kosovës, Ekoklina & IMNMK, Prishtinë
^ Macdonald, D.W.; Barrett , P. (1993). Mammals of Europe. New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-09160-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)CS1 maint: Multiple names: authors list (link)
^ Bear Online Information System for Europe Arkivuar 14 qershor 2021 tek Wayback Machine.
^ Georges Cuvier, Edward Blyth, Robert Mudie, George Johnston, John Obadiah Westwood, William Benjamin Carpenter, The Animal Kingdom: Arranged After Its Organization, Forming a Natural History of Animals, and an Introduction to Comparative Anatomy, 1851, p. 171
^ Groves, C. (2008). Current views on the taxonomy and zoogeography of the genus Sus. pp. 15–29 in Albarella, U., Dobney, K, Ervynck, A. & Rowley-Conwy, P. Eds. (2008). Pigs and Humans: 10,000 Years of Interaction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-920704-6978-0-19-920704-6
^ Wasson, R. Gordon.
^ Ferat REXHEPI & Elez KRASNIQI, 2004, http://hacquetia.zrc-sazu.si/vol3_pdf/HQ3-1_6.pdf Arkivuar 4 mars 2016 tek Wayback Machine
^ Krasniqi, E.A., Mala, Xh., Maxhuni, Q., Bajraktari, F., Hajdari, (2007), Stenoendemic species of Kosova's flora, 31st International Symposium on Vegetation in SE Europe,04-06 July 2007 Prishtina, Kosovo.
^ Millaku F (1999).

[HikingNjeri-1] "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 10 nëntor 2017. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

[2] ttp://travel.nationalgeographic.com/travel/countries/kosovo-facts/

[3] Islami, Arben (2013).

[4] "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 7 prill 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

[5] ttp://www.wikiloc.com/trails/outdoor/kosovo

[6] ttp://www.everytrail.com/browse.php?page=2&country=Kosovo&activity_id=5

[7] The Mountaineers, Mountaineering: The Freedom of the Hills, (1997), ISBN 08988642750898864275.

[8] Çaplar, Alan (2011).

[9] Wassel, Tod, 2011, The Mountains of Dragash/Dragaš, Kosovo: Hiking and Nature Tourism Guide, United Nations Development Programme

[10] "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 17 korrik 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

[DITARET-11] "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 4 korrik 2017. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

[12] Ministria e mjedisit dhe planifikimit hapësinor, 2010.

[13] "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 17 mars 2013. Marrë më 3 shkurt 2018. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

[14] Veselaj, Z, Sherifi, 2001, Llojet e rralla bimore dhe shtazore të Kosovës, Ekoklina & IMNMK, Prishtinë

[Macdonald-15] Macdonald, D.W.; Barrett , P. (1993). Mammals of Europe. New Jersey: Princeton University Press. ISBN 0-691-09160-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e autorëve (lidhja)CS1 maint: Multiple names: authors list (link)

[16] Bear Online Information System for Europe Arkivuar 14 qershor 2021 tek Wayback Machine.

[17] Georges Cuvier, Edward Blyth, Robert Mudie, George Johnston, John Obadiah Westwood, William Benjamin Carpenter, The Animal Kingdom: Arranged After Its Organization, Forming a Natural History of Animals, and an Introduction to Comparative Anatomy, 1851, p. 171

[Groves-18] Groves, C. (2008). Current views on the taxonomy and zoogeography of the genus Sus. pp. 15–29 in Albarella, U., Dobney, K, Ervynck, A. & Rowley-Conwy, P. Eds. (2008). Pigs and Humans: 10,000 Years of Interaction. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-920704-6978-0-19-920704-6

[19] Wasson, R. Gordon.

[20] Ferat REXHEPI & Elez KRASNIQI, 2004, http://hacquetia.zrc-sazu.si/vol3_pdf/HQ3-1_6.pdf Arkivuar 4 mars 2016 tek Wayback Machine

[BIMA-21] Krasniqi, E.A., Mala, Xh., Maxhuni, Q., Bajraktari, F., Hajdari, (2007), Stenoendemic species of Kosova's flora, 31st International Symposium on Vegetation in SE Europe,04-06 July 2007 Prishtina, Kosovo.

[22] Millaku F (1999).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]