Shihni burimin për Peja

{{Ky artikull|Ky artikull merret me qytetin '''Peja'''. Për artikullin [[Komuna e Pejës]] shiko në fletën përkatëse.}}
{{Infobox settlement
| name                          = Peja<br />Пећ<br />''Peć''
| settlement_type               = [[Komunat e Kosovës|Komunë]] dhe [[Lista e vendbanimeve në Kosovë|qytet]]
| image_skyline                 = Peja Collage.jpg
| imagesize                     = 290
| image_caption                 = '''Nga lart (nga e majta në të djathtë)'''<br> Qendra e Pejës, [[Kulla e Zenel Beut|Kulla e Zenel Begut]], [[Gryka e Rugovës]], Muzeu Etnologjik, [[Çarshia e Pejës|Pazari i Vjetër]], Lumi Bistrica, [[Patrikana e Pejës|Patriarkati i Pejës]], [[Stacioni i trenit në Pejë|Stacioni i trenit]].
| image_seal                    = [[File:Stema_e_Komunës_Pejë.svg|55px]]
| pushpin_map                   = Kosovo#Europe
| pushpin_map_alt               = Location of Peja in Kosovo and Europe
| pushpin_mapsize               = 290
| pushpin_relief                = 1
| coordinates                   = {{coord|42|39|37|N|20|17|30|E|type:adm1st_region:RS-KM|display=inline}}
| subdivision_type              = Shteti
| subdivision_name              = {{flagicon|KOS}} [[Kosova]]
| subdivision_type1             = [[Rajonet e Kosovës|Rajoni]]
| subdivision_name1             = [[Rajoni i Pejës|Peja]]
| subdivision_type2             = [[Komunat e Kosovës|Komuna]]
| subdivision_name2             = [[Komuna e Pejës|Peja]]
| leader_title                  = Kryetari
| leader_name                   = [[Gazmend Muhaxheri]] ([[Lidhja Demokratike e Kosovës|LDK]])
| leader_title1                 = Këshilli
| leader_name1                  = Këshilli Komunal i Pejës
| area_blank1_title             = Komuna<ref>{{cite web |publisher=[[Prime Minister of Kosovo|Prime Minister Office of Kosovo]] |title=Komisioni për majten e territorit të Republikës së Kosovës |url=https://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/2018/03/Raport_Faktografik_Matja_e_territorit_te_Republikes_se_Kosoves_032017.pdf |access-date=3 tetor 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200922113615/https://kryeministri-ks.net/wp-content/uploads/2018/03/Raport_Faktografik_Matja_e_territorit_te_Republikes_se_Kosoves_032017.pdf |archive-date=22 shtator 2020 |page=52 |language=sq |url-status=dead}}</ref>
| area_blank1_km2               = 602.63
| area_blank1_sq_mi             = 232.68
| population_as_of              = 2011<ref name="Census 2011">{{cite web |publisher=[[Agjencia e Statistikave të Kosovës]] |title=Regjistrimi i Popullsisë, Ekonomive Familjare dhe Banesave në Kosovë 2011 – Rezultatet Përfundimtare: Të Dhënat Demografike sipas Komunave |url=http://ask.rks-gov.net/rekos2011/repository/docs/Te_dhenat_kryesore_demografike_sipas_komunave.pdf |access-date=3 tetor 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304081103/http://ask.rks-gov.net/rekos2011/repository/docs/Te%20dhenat%20kryesore%20demografike%20sipas%20komunave.pdf |archive-date=4 mars 2016 |page=14 |language=sq |url-status=dead}}</ref>
| population_blank1_title       = Komuna
| population_blank1             = 96,450
| population_urban              = 48,962
| population_rural              = 47,488
| population_demonym            =
| timezone                      = [[Zona Kohore e Evropës Qendrore|CET]]
| utc_offset                    = +1
| timezone_DST                  = [[Ora Verore e Evropës Qendrore|CEST]]
| utc_offset_DST                = +2
| postal_code_type              = [[Kodet postare në Kosovë|Kodi postar]]
| postal_code                   = 30000
| area_code_type                = Prefiksi
| area_code                     = +383 (0) 39
| blank_name                    = [[Targat e automjeteve të Kosovës|Targa e automjeteve]]
| blank_info                    = 03
| website                       = {{URL|https://kk.rks-gov.net/peje/|kk.rks-gov.net/peje/}}
}}
'''Peja''' (pashq. ''Pejë'', [[serbisht]]: {{lang|sr-cyrl|Пећ}} '''Peć''' ''Peq'') është qytet dhe [[Komuna e Pejës|komunë]] ndodhur në [[Rajoni i Pejës|Rajonin e Pejës]] në  Dardani-[[Kosova|Kosovë]]. Po ashtu Peja është qendër e komunës dhe rajonit e të njëjtit emër. Ky qytet shtrihet rreth koordinantav gjeografike: 42° 39 V dhe 20° 18 L.

Pas shpopullimit të [[Ballkani]]t nga dyndja e popujve, [[sllavët]] rithemeluan qytetin mbi rrënojat e ''municipium''-it romak Siparant(um), duke e bërë edhe seli të [[Kisha Ortodokse Lindore|Kishës Ortodokse]] më 1346. Nën [[Kosova Osmane|sundimin osman]] qyteti që njihej me emërtimin [[Gjuha turke|turk]] ''İpek'' u bë qendër e [[Sanxhaku i Pejës|sanxhakut të Dukagjinit]], përgjithësisht i qeverisur në mënyrë të trashëguar prej [[sanxhakbej]]lerëve të [[Oxhaqet feudalë|oxhakut]] [[Begollët|Begolli]]. Si qendër u zhvilluan ndërtime të tilla si [[Xhamia|xhamitë]], [[Çarshia e Pejës|çarshia]] dhe mori trajtë urbane.

Gjatë periudhës së fundme osmane u bë qendër e lëvizjes së njohur si [[Lidhja e Pejës]], ku u themelua më [[1899]].

== Historia ==
Zhvillimi urban i Pejës, ka kaluar nëpër periudha të ndryshme historike, duke filluar nga kohët më të hershme gjë që dëshmohet nga trajtat e thirrjeve. Në literaturën e deritanishme, në lidhje me emërtimin e Pejës ekzistonin disa periudha të emërtimeve; ajo antike dhe ajo e mëvonshme.

Emërtimin “Siparantum” e gjejmë të [[Ptolemeu]] (87-150), në veprën e tij “Gheographia”, që mbështesin edhe shumë historian, arkeolog, gjeograf,publicist etj. Siparantum, sipas burimeve arkeologjike-antike ishte në rang të “Muniupiumit” (qytetit), për ndryshe lokaliteti i dytë me rëndësi në territorin e Kosovës, pas Ulpianës. Procopi historian [[Perandoria Bizantine|bizantin]] me (565), jep pëshkrimin për lokalitetin e shënuar si “Pentza” që zëvendëson emërtimin si Siparantum e që më vonë merr trajtën “Pek-Pekia-Peja”. Territori i Pejës ka qenë gjatë historisë së vet, së pari pjesë e Dardanisë Ilire, pastaj në kuadër të Romës, Bizantit, Mesjetë e Serbisë, e më vonë e perandorisë Turke. Për historin antike të Pejës, rëndësi të madhe ka pasur vendbanimi antik në lokalitetin “Gradina”, që padyshim paraqet vazhdimësinë e vendbanimit të mëparshëm Dardan. Janë zbuluar edhe një numër objektesh arkeologjike që na shtynë të konstatojmë se këtu duhet të ketë qenë një qendër administrative municipiale e tërë Rrafshit të Dukagjinit.

Peja si qytet përmendet  që nga viti 1202, gjatë periudhës së feudalizmit të zhvilluar, kurse në kartën e mbretit [[Mbretëria e Serbisë (mesjetare)|serb]] Stevan Prvovençanit rreth vitit 1215, përmendet si fshat në rrafshin e [[Hvosna|Hvosnos]]. Kah fundi i shek. XIII, përmendet si “Pek” dhe “Pek arhiepiskupova”. Në shek. XIV Peja përmendet nga [[Republika e Raguzës|Raguzanet]] dhe [[Kotorri|Kotorasit]] që shkonin për të tregëtuar në pejë “in Pecho”, kurse në vitin 1378 përmendet [[karvani]] “in novam montem Pech et Prisren”. Të dhënat historike rreshtojnë se Peja me rrethinë pas [[Beteja e Kosovës|betejës së Kosovës]] 1389 e deri me 1462 administrohet njëherë nga [[Balshajt]] e pastaj nga Dukagjinët.

Pas betejës së Kosovës (1389), filloi depërtimi turk në Ballkan. Peja deri më 1462, qeverisej nga Leka III Dukagjini i cili ishte lesak i [[sulltani]]t dhe kishte marrë pjesë edhe në betejën e Kosovës të pushtuar në kohën e Sulltan [[Mehmeti II|Mehmetit II]], me 26.IX.1462 me ç’rast u formua “Sanxhaku i Dukagjinit”.

=== Sanxhaku i Dukagjinit ===
Në gjysmën e dytë të shek. XVI, Peja numëron 142 shtëpi të besimit [[islam]] dhe vetëm 15 shtëpi të përkatësisë fetare të krishterëve. Pinjojtë e një kryetari çetash me emrin Mahmut, ndër ta Ibrahim Beu u bë sanxhakbeu i [[Sanxhaku i Shkodrës|Shkodrës]] në shek. XVII, më pas ndër pasardhës u shqua Mahmut Pasha i biri i Hysni Beut emërua sanxhakbej i Sanxhakut të Dukagjinit,'''<ref name=":1222">{{Cite book |last=Vlora |first=Eqrem bej |title=[[Lebenserinnerungen|Kujtime 1885-1925]] |publisher=IDK |year=2003 |isbn=99927-780-6-7 |location=Tiranë |pages=576-577 |language=sq |translator=[[Afrim Koçi]] |authorlink=Eqrem bej Vlora}}</ref>''' prej të cilit edhe u njihet dega e Mahmutbegollajve të Pejës. Gjatë shekullit XVII, Peja vazhdimisht zhvillohej dhe duke i krahasuar me gjendjen e një shekulli më parë, qyteti i Pejës u rrit me 600 shtëpi dhe 130 fshatra dhe përjetoi një zhvillim të hovshëm të zejtarisë dhe tregtisë.

Gjatë shek. XVII, ndodhën edhe trazirat dhe luftërat austro-osmane që e përfshinë edhe territorin e Pejës (1683-1690). Këtë kohë e karakterizon lufta në mes Begollajve të Pejës, Çaushollajve dhe [[Bushatllinjtë|Bushatllinjve]] për sundimin e Shkodrës që vazhdoi gati gjysëm shekulli. Gjatë viteve 1782-1784, epidemia e kolerës perfshiu edhe Pejën, e cila shkaktoi shumë viktima. Ndërsa në vitin 1835 mori zjarr kryengritja e përgjithshme që përfshiu edhe Pejën. Mirëpo, [[Turqia]], ia doli që ta shtypë kryengritjën shqiptare, në këtë situatë pushtuesi turk hyri në periudhën e [[Tanzimati]]t dhe reformave. Në këtë kohë qyteti i Pejës numronte 12.977 banorë dhe 193 fshatra, kurse [[pazari]] i qytetit ([[çarshia]]) kishte 550 dyqane të regjistruara. Po në këtë kohë qyteti kishte hyrë në rrugën e një zhvillimi të dukshëm shoqëror-ekonomik. Krijimi i një rrjeti të gjërë [[dyqan]]esh e punimesh, marrëdhëniet ekonomike me botën e jashtme e kishin kthyer qytetin në një qendër të rëndësishme. Qyteti i Pejës në këtë kohë ishte një nga qytetet më të pasura të Rrafshit të Dukagjinit.

Nga pikpamja etnike qyteti i Pejës ishte i banuar me popullsi shqiptare e cila përbënte pjesën dërmuese të banorve të saj me kulturë, gjuhë, traditë dhe zakone të veta të lashta. Në Pejë në pallatin e Ismet Pashës dukej edhe bibloteka turko-franceze prej vitit 1836. Peja më 1881-1912 bëhet qendër e sanxhakut të Pejës, kurse mytesarif u emrua Ali Pashë Gucia. Në këtë kohë dokumentat e shumëta tregonin shkallën e organizimit të lëvizjes kombëtare shqiptare në periudhën e Lidhjes Shqipetare të Prizrenit në qytetin e Pejës.
[[Skeda:Muzeu etnologjik (Konaku i Tahir Beut), Pejë 4.jpg|parapamje|[[Konaku i Tahir Begut|Konaku i Tahir Beut]] në Pejë, sot muze etnologjik]]
Historia e Pejës në fund të shek.XIX ,është e lidhur ngushtë me mbajtjen e [[Kuvendi i Pejës|Kuvendit të Pejës]]. Duke qenë së rreziku i copëtimit të tokave shqiptare po rritej, rrethet patriotike shqiptare shtruan si detyrë krijimin e një organizate të re, që të vihej në krye të Levizjës Kombëtare. Në krye të lëvizjes u vu [[Haxhi Zeka]], një nga udhëheqësit më të shquar të Lëvizjes Kombëtare në [[Vilajeti i Kosovës|Vilajetin e Kosovës]] dhe në mbarë Shqipërinë. Për këtë qëllim në vitin 1899 në Pejë u mblodh një Kuvend, ku morën pjesë delegatë nga gjithë Kosova. Kuvendi formoi një Besëlidhje, që u quajt “Besa-Besë” ose [[Lidhja e Pejës]]. Besëlidhja e re udhëhiqej nga atdhetari Haxhi Zeka. Lidhja e Pejës i kërkoi Sulltanit që tokat shqiptare të drejtoheshin nga shqiptarët, dhe në shkolla e në zyra të flitej gjuha shqipe. [[Perandoria Osmane]], e friksuar, dërgoi ushtri të mëdha dhe e shpërndau 
Lidhjen e Pejës, me ç’rast, vrau edhe shumë patriotë shqiptarë, midis tyre edhe udhëheqësin Haxhi Zeka më 1902. Përpjekjet e popullit shqiptar për çlirim vazhduan edhe më vonë. Në këto rrethana qyteti i Pejës pas [[Luftërat Ballkanike|luftërave Ballkanike]] u pushtua nga [[Serbija]] dhe [[Mali i Zi]], me ç’rast, populli shqiptar i’u nënshtrua genocidit, shkombëtarizmit dhe asimilimit. Më 1913 në rrethinat e Pejës dhe të [[Gjakovë]]s, u pushkatuan 400 banorë që refuzuan të ndërrojnë fenë e tyre [[Mysliman]]e, ose Katolike dhe kombësinë e tyre shqiptare. Shumë prej këtyre nuk pranuan të ndërronin fenë, kështu që, në mënyrë më tragjike e humbnin jetën mbi stufën e skuqur.

=== Krijimi i rajonit ===
Pas fundit të sundimit osman dhe disa lloje të administrimit deri pas shtet rrethimit të shpalluar në Kosovë nga [[RSF e Jugosllavisë]], qyteti shërbente si qendër administruese për hapsira të ndryshme. Pas shtet rrethimit dhe me ndarjen në rajone ekonomike dhe shoqërore, qyteti bëhet qendër e një hapësirë që në histori hyri si rajoni i Pejës. Këtë ndarje në vitet e fundit, para shëndrimit të konfliktit në luftë të armatosur e kundërshtonte sistemi i dhunshëm i instaluar nga [[Sllobodan Millosheqivi|Millosheviqi]], të cilët kishin parashikuar ndarjen sipas një sistemi tjetër. Ky sistem i përgatitur nga [[Beogradi]] i përgjigjej më shumë strategjisë ushtarake dhe politikave aktuale të kohës (Rasti i komunës së [[Fushë Kosovë]]s). Pas disa kundërshtimeve rreth reformave për komuna, sistemi i Milosheviqit me heqjen e Autonomisë dhe shpëndarjen e [[Kuvendi i Kosovës|Kuvendit të Kosovës]], e futi në zbatim sistemin e ri. Ndarjen në rajone sipas sistemit të Beogradit pas nënshkrimit të marrveshjes teknike për sektore e mori edhe NATO.

=== Muzeu Etnologjik ===
{{Kryesor|Muzeu i Pejës}}
<gallery>
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_5.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_2.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_9.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_1.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_8.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë_7.jpg
Muzeu_etnologjik_(Konaku_i_Tahir_Beut),_Pejë.jpg
</gallery>
Një pjesë e historisë , taditës dhe kulturës së Pejës  dhe rrethinës së saj është ruajtur në Muzeun etnologjik në Pejë. Ithemeluar në vitin [[1977]] , ndërsa i hapur në vitin [[1983]] , në ambiente auteknike të Konakut të Tahir beut i ndërtuar në shhek. [[XVIII]] , vizitorëve ju ofron më shumë se 120 eksponate të cilat flasin për jetën e pasur të qytetit dhe banorëve të saj nëpër shekuj. Mbishkrimet në gur do t'ju kthejnë deri në shek. e [[II]] të epokës sonë , ndërsa me veglat që i kanë përdorur banorët me pak fantazi e cila e nxitë jetën e pasardhësve se si e kanë përpunuar drudrin , si kanë prodhuar veshje e prodhime tjera të tekstilit , cilat janë instrumentet muzikore që ua kanë ruajtur frymën nëpër shekuj, me qfarë stoli janë zbukuruar në rastet solemne , çfarë kanë veshur dhe çfarë armë kanë  pasur. Gjatë vizitës në Pejë , bëni një vizitë të bukur nëpër histori.

=== Qarshia e gjatë ===
Qarshia e vjetër në Pejë daton që nga shekulli i [[XV]] dhe paraqet një lloj qendre tregtare të qytetit. Rruga e gjatë në çarshi , me shitore të shumta nga të dy anët i mashtron vështrimet e vizitorëve dhe ua zgjon frymën konsumuese . Dyqante janë tipike [[Orienti|orientale]], ndërsa shitësit janë të gatshëm të merren vesh për çmimin me blerësit e interesuar . Këtu , mjeshtrit do t'ju ofrojnë kapela cilësore për qdo rast , pelerina , stoli,etj. Mos e anashkaloni pjesën e çarshisë të quajtur ''rrethi'' , në masin e të cilit gjendet shatërvani i vjetër.
[[Skeda:Peja with Rugova.jpg|parapamje|350px|Gryka e Rugovës e parë nga Peja]]
<gallery>
Qarshia_e_Pejës.jpg
Qarshia_e_gjate.JPG
Qarshia_e_Pejes_1.jpg
</gallery>

== Numrat Postal ==
[[Posta dhe Telekomi i Kosovës]] sipas Unionit Postar Universal për Pejën ka caktuar numrat e kodeve postare të paraqitura në tabel.
{|border="2" cellspacing="0" cellpadding="0" rules="all" width="98%%" style="clear:all; margin:5px 0 1em 1em; border-style: solid; border-width: 1px; border-collapse:collapse; font-size:95%; empty-cells:show"
|colspan="10" align=center style="background:#778899; color:white"|'''Kodi Postar i Kosovës - 30000 Pejë'''
|- bgcolor="#FFEBCD"
!Qarku
!Komuna
!vendbanimi
!Numri
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Pejë   || Pejë   	  || 30000 
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Pejë   || Pejë 1 	  || 30010
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Pejë   || Pejë 3     	  || 30030
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Pejë   || Pejë 4 	  || 30040
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Pejë   || Pejë 5 	  || 30050
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Pejë   || Pejë 8 	  || 30080
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Pejë   || Vitomiricë 	  || 30090
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Istog   || Istog 	  || 31000
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Istog   || Banjë e Pejës || 31010
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Istog   || Gurrakoc	  || 31020
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Pejë   || Gorazhdevc	  || 31030
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Klinë   || Klinë	  || 32000
|- bgcolor="#f5f5f5"
|Pejë || Klinë   || Korishë	  || 32050
|- bgcolor="#fffaf0"
|Pejë || Klinë   || Budisalc   	  || 32050
|-
|colspan="10" align=center style="background:#dcdcdc;"|<small>[https://web.archive.org/web/20060630172949/http://www.ptkonline.com/web/site/al/pk_sherbimet/15/KodetPostare.pdf Ref: [[Posta dhe Telekomi i Kosovës|PTK]]]</small>'''
|}
== Shih edhe ==
* [[Rajoni i Pejës]]
* [[Komuna e Pejës]]

{{Komuna e Pejës}}

== Referime ==
<references />{{Kosova}}
{{Portal|Peja|Kosova}}

[[Kategoria:Pejë| ]]
[[Kategoria:Qytete në Kosovë]]