Rapunzel

Rapunzel ( /rəˈpʌnzəl/; Gjermanisht: [ʁaˈpʊnt͡səl]) është një përrallë gjermane në koleksionin e mbledhur nga Vëllezërit Grim, dhe botuar për herë të parë më 1812 si pjesë e Përrallave për fëmijë. Historia e Vëllezërve Grimm është një adaptim i përrallës Rapunzel nga (J. Achim Christoph) Friedrich Schulz botuar në koleksionin e tij Kleine Romane (1790).^[1] Versioni Schulz është i bazuar në Persinette nga Charlotte- Rose de Caumont de La Force u botua fillimisht në vitin 1698^[2] e cila nga ana tjetër u ndikua nga një përrallë edhe më e hershme italiane, Petrosinella nga Giambattista Basile, botuar më 1634.^[3] Komploti i tij është përdorur dhe parodizuar në media të ndryshme dhe rreshti i tij më i njohur ("Rapunzel, Rapunzel, lësho flokët") është një idiomë e kulturës popullore.

Historia e Rapunzel ka ngjashmëri të habitshme me përrallën persiane Rudaba, përfshirë në poezinë epike Shahname nga Firdeusiu. Rudaba ofron për të hequr flokët e saj nga kulla e saj në mënyrë që dashnori i saj Zāl të mund të ngjitet deri tek ajo.^[4] Disa elementë të përrallës gjithashtu mund të ishin bazuar fillimisht në përrallën e Shën Barbara, për të cilën u tha se ishte mbyllur në një kullë nga babai i saj.^[5]

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një çift i vetmuar, që duan një fëmijë, jetojnë pranë një kopshti me mure që i përket një magjistare.^[6] Gruaja, duke provuar dëshirat e lidhura me ardhjen e shtatzënisë së shumëpritur të saj, vëren disa rapunzel (një bimë e vogël vjetore që hahet si një perime me gjethe), duke u rritur në kopsht dhe dëshiron shumë për të. Ajo nuk pranon të hajë asgjë tjetër dhe sëmuret, dhe burri fillon të frikësohet për jetën e saj. Një natë, burri i saj depërton në kopsht për të marrë disa për të. Ajo bën një sallatë nga ajo dhe e ha. Ka shije aq e mirë saqë ajo dëshiron më shumë. Kështu që burri i saj shkon të marrë ca më shumë për të. Ndërsa shkallëzon murin për tu kthyer në shtëpi, magjistarja e kap atë dhe e akuzon për vjedhje. Ai i lutet mëshirës, dhe ajo pranon të jetë e butë, dhe i lejon atij të marrë të gjitha rapunzel që ai dëshiron, me kusht që fëmija t'i jepet asaj kur të lindë.^[7] I dëshpëruar, ai pajtohet. Kur gruaja e tij ka një vajzë foshnje, magjistarja e merr atë për të rritur si të sajin dhe e emëron "Rapunzel". Ajo rritet për të qenë fëmija më i bukur në botë, me flokë të gjatë të artë.^[8] Kur ajo mbush dymbëdhjetë, magjistarja e mbyll brenda brenda një kullë^[9] në mes të pyllit, pa shkallët dhe derën, dhe vetëm një dhomë dhe një dritare. Për të vizituar Rapunzel, magjistarja qëndron poshtë kullës dhe thërret atë dhe pastaj ajo i lëshon flokët e saj të gjata si shkallë.

Një ditë, një princ udhëton nëpër pyll dhe dëgjon Rapunzel duke kënduar nga kulla. I entuziazmuar nga zëri i saj ethere, ai e kërkon atë dhe zbulon kullën, por natyrisht nuk është në gjendje të hyjë në të. Ai kthehet shpesh, duke dëgjuar këngët e saj të bukura, dhe një ditë e sheh vizitën e magjistares, dhe kështu mëson se si të fitojë hyrjen në Rapunzel. Kur magjistarja largohet, ai i ofron Rapunzel le flokët e saj. Kur ajo e bën këtë, ai ngjitet lart dhe ata bien në dashuri. Ai përfundimisht i kërkon asaj që të martohet me të, për të cilën ajo pranon.

Së bashku ata planifikojnë një mjet shpëtimi, ku ai do të vijë çdo natë (duke shmangur magjistaren që e viziton atë ditën), dhe t'i sjellin Rapunzelit një copë mëndafshi, të cilën ajo do ta endje gradualisht në një shkallë. Sidoqoftë, përpara se plani të realizohej, ajo pa mend e zbulon identitentin e tij. Në edicionin e parë (1812) të Kinder- und Hausmärchen (gjermanisht: Përralla për fëmijë dhe shtëpiake, i njohur më së shumti si Përrallat e Vëllezërve Grim), ajo pafajësisht thotë se veshja e saj po rritet më fort rreth belit (duke lënë të kuptohet se ajo është shtatëzënë);^[10] në botimet e mëvonshme, ajo pyet "Dame Gothel"^[11] (në një moment harresë) pse është më e lehtë për të që të vizatoj princin sesa ajo.^[12] Në zemërim, ajo preu një shumicë të flokëve të Rapunzel dhe e hedh në shkretëtirë për t'u kujdesur për veten e saj.

Kur princi thërret atë natën, magjistarja ia lëshon flokët e copëtuar për ta tërhequr. Për tmerrin e tij, ai e gjen veten duke e takuar atë në vend të Rapunzel, i cili nuk gjendet askund. Pasi ajo i thotë me inat se nuk do ta shohë më kurrë Rapunzel, ai kërcen ose bie nga kulla, duke zbritur në një kaçubë me gjemba. Megjithëse tufa me gjemba thyen rënien e tij dhe i shpëton jetën, ajo i gërvisht sytë dhe e verbon.

Për vite të tëra, ai endet nëpër shkretëtirat e vendit dhe përfundimisht vjen në shkretëtirën ku jeton tani Rapunzel me binjakët të cilëve i ka lindur, një djalë dhe një vajzë. Një ditë, ndërsa ajo këndon, ai dëgjon përsëri zërin e saj, dhe ata ribashkohen. Kur bien në krahët e njëri-tjetrit, lotët e saj menjëherë rikthejnë shikimin e tij. Ai i çon asaj dhe binjakët e tyre në mbretërinë e tij, ku ata jetojnë lumturisht ndonjëherë.

Në disa versione të tregimit, flokët e Rapunzel magjike rriten përsëri pasi princi ta prekë atë.

Një tjetër version i tregimit përfundon me zbulimin se nëna e saj kujdestare kishte lidhur flokët e Rapunzel pasi princi u tërhoq nga kulla, dhe ajo rrëshqiti nga duart e saj dhe zbarkoi shumë më poshtë, duke e lënë të bllokuar në kullë.^[13]

Në kulturën popullore[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Historia është rrëfyer në një episod të dytë të Grimm's Fairy Tale Classics (1987), një film i animuar japoneze.
Në Barbie si Rapunzel (2002), Rapunzel u rrit nga shtrigë e ligë Gothel dhe ajo veproi si shërbëtore për të. Ajo përdor një furçë magjike për të dalë nga robëria, por Gothel e mbyll atë në një kullë.
Në Shrek the Third (2007), Rapunzel ishte miq me Princeshën Fiona. Ajo tregohet të jetë e dashura e Princit Charming dhe ndihmon për të mashtruar Princeshën Fiona dhe grupin e saj kur përpiqen të shpëtojnë nga Princi Charming.
Në Tangled (2010), Princesha Rapunzel është më e sigurt në karakter, dhe lindi një princeshë. Flokët e saj të gjatë bjonde kanë fuqi magjike shërimi dhe restaurimi. Një grua me emrin Nënë Gothel rrëmben Rapunzelin për flokët e saj magjikë që do të ndihmonin në ruajtjen e rinisë së saj. Flynn Rider / Eugene Fitzherbert është një hajdut i pakapshëm që zëvendëson princin. Rapunzel gjithashtu luan në vazhdimin e shkurtër të Tangled, Tangled Ever After.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ Oliver Loo (2015) Rapunzel 1790 A New Translation of the Tale by Friedrich Schulz, Amazon, ISBN 978-1507639566. ASIN: B00T27QFRO
^ Jack Zipes (1991) Spells of Enchantment: The Wondrous Fairy Tales of Western Culture, Viking, p. 794, ISBN 0670830534.
^ "Rapunzel, Rapunzel, Let Down Your Hair" (në anglisht). Terri Windling.
^ Rapunzal? iranian.com, 9 nëntor 2009.
^ A Day to Honor Saint Barbara. Folkstory.com (30 nëntor 1997).
^ In the version of the story given by J. Achim Christoph Friedrich Schulz in his Kleine Romane (1790), which was the Grimms' direct source, the owner of the garden is a fairy ("Fee"), and also appears as such in the Grimms' first edition of Kinder- und Hausmärchen (1812); by the final edition of 1857 the Grimms had deliberately Germanized the story by changing her to the more Teutonic "sorceress" ("Zauberin"), just as they had changed the original "prince" ("Prinz") to the Germanic "son of a king" ("Königssohn"). At no point, however, do they refer to her as a "witch" (gjermanisht: Hexe), despite the common modern impression.
^ In some variants of the story, the request takes a more riddling form, e. g., the foster mother demands "that which is under your belt." In other variants, the mother, worn out by the squalling of the child, wishes for someone to take it away, whereupon the figure of the foster-mother appears to claim it. Cf. the Grimms' annotations to Rapunzel (Kinder- und Hausmärchen (1856), Vol. III, p. 22.)
^ In Schulz, this is caused by the fairy herself, who sprinkles the child with a "precious liquid/perfume/ointment" (gjermanisht: kostbaren Wasser). Her hair according to Schulz is thirty ells long (112 1/2 feet or 34.29 meters), but not at all uncomfortable for her to wear (Kleine Romane, p. 277); in the Grimms it hangs twenty ells (75 feet/22.86 meters) from the window-hook to the ground. (Kinder- und Hausmärchen (1857) Vol. I., p. 66.).
^ In Schulz's 1790 version of the story, the purpose of the fairy in doing so is to protect Rapunzel from an "unlucky star" which threatens her (Kleine Romane, p. 275); the Grimms (deliberately seeking to return to a more archaic form of the story and perhaps influenced by Basile's Italian variant) make the fairy/sorceress a much more threatening figure.
^ This detail is also found in Schulz, Kleine Romane, p. 281.
^ gjermanisht: Frau Gothel. Rapunzel refers to the previously unnamed sorceress by this title only at this point in the Grimms' story. The use of Frau in early modern German was more restricted, and referred only to a woman of noble birth, rather than to any woman as in modern German. "Gothel" (or Göthel, Göthle, Göthe, etc.) was originally not a personal name, but an occupational one meaning "midwife, wet nurse, foster mother, Godparent" (gjermanisht: Amme, Ammefrau; Taufpate). Cf. Ernst Ludwig Rochholz's Deutsche Arbeits-Entwürfe, Vol. II, p. 150. The Grimms' use of this archaic term was another example of their attempt to return the story to a primitive Teutonic form.
^ Maria Tatar (1987) The Hard Facts of the Grimms' Fairy Tales, Princeton University Press, p. 18, ISBN 0-691-06722-8
^ Jacob and Wilhelm Grimm (1884) Household Tales (English translation by Margaretmm Hunt), "Rapunzel Arkivuar 3 nëntor 2016 tek Wayback Machine"

[1] Oliver Loo (2015) Rapunzel 1790 A New Translation of the Tale by Friedrich Schulz, Amazon, ISBN 978-1507639566. ASIN: B00T27QFRO

[2] Jack Zipes (1991) Spells of Enchantment: The Wondrous Fairy Tales of Western Culture, Viking, p. 794, ISBN 0670830534.

[3] "Rapunzel, Rapunzel, Let Down Your Hair" (në anglisht). Terri Windling.

[4] Rapunzal? iranian.com, 9 nëntor 2009.

[5] A Day to Honor Saint Barbara. Folkstory.com (30 nëntor 1997).

[6] In the version of the story given by J. Achim Christoph Friedrich Schulz in his Kleine Romane (1790), which was the Grimms' direct source, the owner of the garden is a fairy ("Fee"), and also appears as such in the Grimms' first edition of Kinder- und Hausmärchen (1812); by the final edition of 1857 the Grimms had deliberately Germanized the story by changing her to the more Teutonic "sorceress" ("Zauberin"), just as they had changed the original "prince" ("Prinz") to the Germanic "son of a king" ("Königssohn"). At no point, however, do they refer to her as a "witch" (gjermanisht: Hexe), despite the common modern impression.

[7] In some variants of the story, the request takes a more riddling form, e. g., the foster mother demands "that which is under your belt." In other variants, the mother, worn out by the squalling of the child, wishes for someone to take it away, whereupon the figure of the foster-mother appears to claim it. Cf. the Grimms' annotations to Rapunzel (Kinder- und Hausmärchen (1856), Vol. III, p. 22.)

[8] In Schulz, this is caused by the fairy herself, who sprinkles the child with a "precious liquid/perfume/ointment" (gjermanisht: kostbaren Wasser). Her hair according to Schulz is thirty ells long (112 1/2 feet or 34.29 meters), but not at all uncomfortable for her to wear (Kleine Romane, p. 277); in the Grimms it hangs twenty ells (75 feet/22.86 meters) from the window-hook to the ground. (Kinder- und Hausmärchen (1857) Vol. I., p. 66.).

[9] In Schulz's 1790 version of the story, the purpose of the fairy in doing so is to protect Rapunzel from an "unlucky star" which threatens her (Kleine Romane, p. 275); the Grimms (deliberately seeking to return to a more archaic form of the story and perhaps influenced by Basile's Italian variant) make the fairy/sorceress a much more threatening figure.

[10] This detail is also found in Schulz, Kleine Romane, p. 281.

[11] rmanisht: Frau Gothel. Rapunzel refers to the previously unnamed sorceress by this title only at this point in the Grimms' story. The use of Frau in early modern German was more restricted, and referred only to a woman of noble birth, rather than to any woman as in modern German. "Gothel" (or Göthel, Göthle, Göthe, etc.) was originally not a personal name, but an occupational one meaning "midwife, wet nurse, foster mother, Godparent" (gjermanisht: Amme, Ammefrau; Taufpate). Cf. Ernst Ludwig Rochholz's Deutsche Arbeits-Entwürfe, Vol. II, p. 150. The Grimms' use of this archaic term was another example of their attempt to return the story to a primitive Teutonic form.

[facts-12] Maria Tatar (1987) The Hard Facts of the Grimms' Fairy Tales, Princeton University Press, p. 18, ISBN 0-691-06722-8

[wbarker-13] Jacob and Wilhelm Grimm (1884) Household Tales (English translation by Margaretmm Hunt), "Rapunzel Arkivuar 3 nëntor 2016 tek Wayback Machine"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]