Republika Irlandeze

Republika Irlandeze
*Poblacht na hÉireann* (Irlandisht)
Republika Irlandeze Poblacht na hÉireann (Irlandisht)
1916; Kontestuar me Mbretërinë e Bashkuar; 1919–1922; Kontestuar me Mbretërinë e Bashkuar
	Flamuri Flamuri i shpallur
	Himni: Zot ruaj Irlandën ; (Jozyrtare, popullore)
	Territori i pretenduar nga Republika Irlandeze
Gjendja	Shtet revolucionar
Kryeqyteti	Dublin; 53°21′N 6°16′W / 53.350°N 6.267°W
Gjuhët e zakonshme	Irlandisht, Anglisht
Besimi	Krishterimi (Katolicizmi, Anglikanizmi, Presbiterianizmi)
Nofka	Irlandezë
Qeveria
Lloji i qeverisjes	Republikë revolucionare unitare parlamentare
Presidenti i Dáil Éireann (deri gusht 1921); Presidenti i Republikës Irlandeze (nga gushti 1921);
• 21 janar – 1 prill 1919	Cathal Brugha
• prill 1919 – janar 1922	Éamon de Valera
• janar–gusht 1922	Arthur Griffith
• gusht–dhjetor 1922	W. T. Cosgrave
Kuvendi	Dáil
Epoka historike	Periudha mes luftrave
• Shpallja e Republikës Irlandeze	24 prill 1916
• Pavarësia e shpallur	21 janar 1919
• Lufta anglo-irlandeze	1919–1921
• Anglo-Irish Treaty adopted	7 janar 1922
• Krijohet Shteti i Lirë Irlandez	6 dhjetor 1922
Ekonomia
Monedha	Paund sterlina
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga	Pasuar nga
	Mbretëria e Bashkuar e Britanisë së Madhe dhe Irlandës
Shteti i Lirë Irlandez
Irlanda Veriore
Sot pjesë e	Republic of Ireland; United Kingdom

Republika irlandeze (Irlandisht: Poblacht na hÉireann or Saorstát Éireann)^[1] ishte një shtet revolucionar i panjohur që shpalli pavarësinë nga Mbretëria e Bashkuar në janar 1919.^[2] Republika pretendonte juridiksion mbi të gjithë ishullin e Irlandës, por deri në vitin 1920 kontrolli i saj funksional ishte i kufizuar në vetëm 21 nga 32 qarqet e Irlandës, dhe forcat shtetërore britanike mbajtën një prani në pjesën më të madhe të verilindjes, si dhe në Cork, Dublin dhe qytete të tjera të mëdha. Republika ishte më e fortë në zonat rurale dhe nëpërmjet forcave të saj ushtarake ishte në gjendje të ndikonte mbi popullsinë në zonat urbane që nuk i kontrollonte drejtpërdrejt.

Origjina e saj datojnë që nga Rebelimi i Pashkëve të vitit 1916, kur republikanët irlandezë kapën lokacione kyçe në Dublin dhe shpallën Republikën Irlandeze.^[3] Rebelimi u shtyp, por të mbijetuarit u bashkuan nën një parti të reformuar Sinn Féin për të bërë fushatë për një republikë. Partia fitoi një shumicë të qartë të vendeve kryesisht të pakontestueshme në zgjedhjet e përgjithshme të vitit 1918 dhe formoi Dáil e Parë të Irlandës në Dublin më 21 janar 1919. Republikanët më pas krijuan një qeveri, një sistem gjyqësor dhe një forcë policore. Në të njëjtën kohë, Vullnetarët irlandezë, të cilët ranë nën kontrollin e Dáil dhe u bënë të njohur si Ushtria Republikane Irlandeze, luftuan kundër forcave shtetërore britanike në Luftën Irlandeze për Pavarësi.

Lufta e Pavarësisë përfundoi me Traktatin Anglo-Irlandez, të nënshkruar më 6 dhjetor 1921 dhe të miratuar ngushtë nga Dáil Éireann më 7 janar 1922. Një qeveri e përkohshme u krijua sipas kushteve të traktatit, por Republika Irlandeze nominalisht mbeti në ekzistencë deri në 6 dhjetor 1922, kur 26 nga 32 qarqet e ishullit u bënë një dominim britanik vetëqeverisës i quajtur Shteti i Lirë Irlandez. Ishulli ishte ndarë nga Akti i Qeverisë së Irlandës 1920 dhe gjashtë qarqet e Irlandës Veriore, të cilat ishin ndarë në mënyrë që të krijonin dhe të siguronin një shumicë unioniste,^[4] ushtronin të drejtën e tyre sipas traktatit për të hequr dorë nga Shteti i Lirë dhe për të qëndruar në Mbretërinë e Bashkuar.^[5]

Referime

^ Laffan, Michael (1999). The Resurrection of Ireland (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 350. ISBN 9781139426299. Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2019. Marrë më 16 tetor 2015.
^ Kautt, William Henry (1999). The Anglo-Irish War, 1916–1921: A People's War (në anglisht). Greenwood Publishing Group. fq. 71. ISBN 978-0-275-96311-8. Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2018. Marrë më 12 shtator 2011.
^ Berresford Ellis, Peter (1985). The Celtic Revolution: A Study in Anti-imperialism (në anglisht). Talybont: Y Lolfa. fq. 101–102. ISBN 0862430968. Arkivuar nga origjinali më 27 dhjetor 2019. Marrë më 30 janar 2016.
^ "CAIN: Democratic Dialogue: With all due respect - pluralism and parity of esteem (Report No. 7)". cain.ulster.ac.uk (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2019. Marrë më 7 prill 2019.
^ Hachey, Thomas E. et al. The Irish Experience: A Concise History Arkivuar 11 janar 2020 tek Wayback Machine 1996 p172

[Laffan1999-1] Laffan, Michael (1999). The Resurrection of Ireland (në anglisht). Cambridge University Press. fq. 350. ISBN 9781139426299. Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2019. Marrë më 16 tetor 2015.

[2] Kautt, William Henry (1999). The Anglo-Irish War, 1916–1921: A People's War (në anglisht). Greenwood Publishing Group. fq. 71. ISBN 978-0-275-96311-8. Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2018. Marrë më 12 shtator 2011.

[3] Berresford Ellis, Peter (1985). The Celtic Revolution: A Study in Anti-imperialism (në anglisht). Talybont: Y Lolfa. fq. 101–102. ISBN 0862430968. Arkivuar nga origjinali më 27 dhjetor 2019. Marrë më 30 janar 2016.

[4] "CAIN: Democratic Dialogue: With all due respect - pluralism and parity of esteem (Report No. 7)". cain.ulster.ac.uk (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 tetor 2019. Marrë më 7 prill 2019.

[5] Hachey, Thomas E. et al. The Irish Experience: A Concise History Arkivuar 11 janar 2020 tek Wayback Machine 1996 p172

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]