Shpërthim i sëmundjes
Në epidemiologji, një shpërthim është një rritje e papritur e shfaqjeve të një sëmundjeje kur rastet janë mbi pritjet normale për vendndodhjen ose sezonin. Mund të prekë një grup të vogël dhe të lokalizuar ose të ndikojë në mijëra njerëz në të gjithë një kontinent. Numri i rasteve ndryshon sipas agjentit shkaktar të sëmundjes, madhësisë dhe llojit të ekspozimit të mëparshëm dhe ekzistues ndaj agjentit. Shpërthimet përfshijnë shumë epidemi, termi i të cilit zakonisht është vetëm për sëmundjet infektive, si dhe sëmundjet me origjinë mjedisore, të tilla si një sëmundje e shkaktuar nga uji ose ushqimi. Ato mund të prekin një rajon në një vend ose një grup vendesh. Pandemitë janë shpërthime sëmundjesh pothuajse globale kur shumë vende dhe vende të ndryshme rreth Tokës infektohen së shpejti.
Përkufizimi
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Termat "shpërthim" dhe "epidemi" shpesh janë përdorur në mënyrë të ndërsjellë. Studiuesit Manfred S. Green dhe kolegët propozojnë që termi i fundit të kufizohet në ngjarje më të mëdha, duke vënë në dukje se Chambers Concise Dictionary dhe Stedman's Medical Dictionary e pranojnë këtë dallim. [1]
Hetimi i shpërthimit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Gjatë hetimit të shpërthimeve të sëmundjeve, profesioni i epidemiologjisë ka zhvilluar një sërë hapash të pranuar gjerësisht. Siç përshkruhet nga Qendrat e Shteteve të Bashkuara për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve, këto përfshijnë sa vijon: [2]
- Identifikoni ekzistencën e shpërthimit (A është normal grupi i të sëmurëve për kohën e vitit, zonën gjeografike, etj.?)
- Verifikoni diagnozën në lidhje me shpërthimin
- Krijo një përkufizim të rastit për të përcaktuar se kush/çfarë përfshihet si rast
- Hartoni përhapjen e shpërthimit duke përdorur teknologjinë e informacionit pasi diagnoza raportohet në sigurime
- Zhvilloni një hipotezë (Çfarë duket se po e shkakton shpërthimin?)
- Studimi i hipotezave (mbledhja e të dhënave dhe kryerja e analizave)
- Përsosni hipotezën dhe kryeni studime të mëtejshme
- Zhvillimi dhe zbatimi i sistemeve të kontrollit dhe parandalimit
- Publikoni gjetjet për komunitetet më të mëdha
Rendi i hapave të mësipërm dhe sasia relative e përpjekjeve dhe burimeve të përdorura në secilin varion nga shpërthimi në shpërthim. Për shembull, masat e parandalimit dhe kontrollit zakonisht zbatohen shumë herët në hetim, shpesh përpara se të njihet agjenti shkaktar. Në shumë situata, promovimi i higjienës së mirë dhe larja e duarve është një nga gjërat e para të rekomanduara. Ndërhyrje të tjera mund të shtohen ndërsa hetimi ec përpara dhe merret më shumë informacion. Pritja deri në fund të një hetimi për zbatimin e masave parandaluese dhe kontrolluese është një mënyrë e sigurt për të humbur punën. Në shpërthimet e identifikuara përmes mbikëqyrjes së sëmundjeve të njoftueshme, raportet shpesh lidhen me rezultatet laboratorike dhe verifikimi i diagnozës është i drejtpërdrejtë. Në shpërthimet me etiologji të panjohur, përcaktimi dhe verifikimi i diagnozës mund të jetë një pjesë e rëndësishme e hetimit në lidhje me kohën dhe burimet. Zakonisht disa hapa po zhvillohen në çdo moment në kohë gjatë hetimit. Hapat mund të përsëriten. Për shembull, përkufizimet fillestare të rasteve shpesh vendosen të jenë qëllimisht të gjera, por më vonë të rafinuara pasi mësohet më shumë rreth shpërthimit. Lista e mësipërme ka 9 hapa, të tjerët kanë më shumë. Zbatimi i mbikëqyrjes aktive për të identifikuar rastet shtesë shpesh shtohet. [3]
Përmbledhja dhe rishikimi i shpërthimit është njohur gjithashtu si një hap përfundimtar shtesë dhe një proces përsëritës nga Agjencia e Shëndetit Publik të Kanadasë. [4]
Llojet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ka disa modele shpërthimi, të cilat mund të jenë të dobishme në identifikimin e metodës ose burimit të transmetimit dhe parashikimin e shkallës së ardhshme të infeksionit. Secila ka një kurbë të veçantë epidemike, ose histogram të rasteve të infeksioneve dhe vdekjeve. [5]
- Burimi i përbashkët – Të gjitha viktimat e marrin infeksionin nga i njëjti burim (p.sh. një furnizim me ujë të kontaminuar). [6]
- Burimi i vazhdueshëm – Shpërthimi i burimit të zakonshëm ku ekspozimi ndodh gjatë periudhave të shumta të inkubacionit
- Burimi i pikës – Shpërthimi i burimit të zakonshëm ku ekspozimi ndodh në më pak se një periudhë inkubacioni [7]
- I përhapur - Transmetimi ndodh nga personi në person. [8]
Shpërthimet mund të jenë gjithashtu:
- Rreziku i sjelljes i lidhur (p.sh., sëmundjet seksualisht të transmetueshme, rreziku i shtuar për shkak të kequshqyerjes) [9]
- Zoonotik - Agjenti infektiv është endemik për një popullatë shtazore, infeksioni transmetohet te njerëzit.
Modelet e shfaqjes janë:
- Endemike - një sëmundje ngjitëse, si gripi, fruthi, shytat, pneumonia, ftohjet, viruset dhe lija, e cila është karakteristike për një vend të caktuar, ose midis një grupi të caktuar, ose zonë interesi ose aktiviteti.
- Epidemi – kur zbulohet se kjo sëmundje infekton një numër dukshëm më të madh njerëzish në të njëjtën kohë sesa është e zakonshme në atë kohë dhe në atë popullatë, dhe mund të përhapet në një ose disa komunitete.
- Pandemia – ndodh kur një epidemi përhapet në mbarë botën.
Kushti për shpalljen e një shpërthimi të përfunduar
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas konventës, një shpërthim i sëmundjes ngjitëse deklarohet se ka kaluar kur një periudhë prej dyfishi i periudhës së inkubacionit të sëmundjes infektive ka kaluar pa identifikuar ndonjë rast të ri, megjithatë, për organizmat me një periudhë të shkurtër inkubimi (p.sh. më pak se dhjetë ditë), një periudhë preferohet trefishi i periudhës së inkubacionit. [10]
Legjislacioni për shpërthimin
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Legjislacioni i shpërthimit është ende në fillimet e tij dhe jo shumë vende kanë pasur një grup të drejtpërdrejtë dhe të plotë të dispozitave. [11] [12] Megjithatë, disa vende i menaxhojnë shpërthimet duke përdorur akte përkatëse, siç është ligji për shëndetin publik. [13] Shtetet anëtare të Organizatës Botërore të Shëndetësisë janë të detyruara nga Rregulloret Ndërkombëtare të Shëndetësisë të raportojnë shpërthimet. Shtetet anëtare të OBSH-së po mbajnë një sesion të posaçëm në nëntor 2021 për të shqyrtuar Traktatin Ndërkombëtar për Përgatitjen dhe Reagimin ndaj Pandemisë për të vendosur detyrime të mëtejshme ligjore në menaxhimin e shpërthimeve të sëmundjeve. [14]
Shiko gjithashtu
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- 1947 Shpërthimi i lisë në Nju Jork Siti
- 1993 Shpërthimi i hantavirusit Four Corners
- 2003 Shpërthimi i lisë së majmunit në perëndimin e mesëm
- 2007 Shpërthimi i virusit Zika në Ishujt Yap
- 2014 Republika Demokratike e Kongos Shpërthimi i virusit Ebola
- 2019–tani, pandemia e koronavirusit sipas vendeve dhe territoreve
- Ngjarje superpërhapëse
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Green MS, Swartz T, Mayshar E, Lev B, Leventhal A, Slater PE, Shemer J (2002). "When is an epidemic an epidemic?" (PDF). Israel Medical Association Journal. 4 (1): 3–6. PMID 11802306.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Steps of an Outbreak Investigation, EXCITE | Epidemiology in the Classroom | Outbreak Steps
- ^ "Principles of Epidemiology in Public Health Practice" (PDF). Centers for Disease Control and Prevention. CDC. Marrë më 6 gusht 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Public Health Agency of Canada. "Canada's Food-borne Illness Outbreak Response Protocol (FIORP) 2010: To guide a multi-jurisdictional response". Marrë më 22 mars 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "SARS Outbreak Study 2". epiville.ccnmtl.columbia.edu. Center for New Media Teaching and Learning at Columbia University. Arkivuar nga origjinali më 19 mars 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Glossary of Epidemiology Terms, Cdc.gov (2007-04-25). Retrieved on 2010-11-25.
- ^ Glossary of Epidemiology Terms. Cdc.gov (2007-04-25). Retrieved on 2010-11-25.
- ^ Glossary of Epidemiology Terms. Cdc.gov (2007-04-25). Retrieved on 2010-11-25.
- ^ "Health Topic: Behavioral Risk Factors". Center for Disease Control. Arkivuar nga origjinali më 28 shtator 2008. Marrë më 30 mars 2020.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ghebrehewet, Samuel; Stewart, Alex G.; Baxter, David; Shears, Paul; Conrad, David; Kliner, Merav, red. (tetor 2016). Health Protection (në anglisht). Vëll. 1. Oxford University Press. fq. 210. doi:10.1093/med/9780198745471.001.0001. ISBN 978-0-19-874547-1.
- ^ "Bioterrorism Training and Curriculum Development Program". Arkivuar nga origjinali më 3 mars 2016. Marrë më 2 gusht 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Star Publications. "Outbreak actions protected by law". Marrë më 2 gusht 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ The State of Queensland Government. "Legislation and Powers of Entry". Marrë më 2 gusht 2008.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "WHA to hold pandemic treaty talks in November". 25 maj 2021.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)