Shihni burimin për Shtetet e Bashkuara të Amerikës

{{Infobox country
| name                   = Shtetet e Bashkuara të Amerikës
| native_name            = United States of America
| common_name            = Shtetet e Bashkuara
| image_flag             = Flag of the United States.svg
| flag_type_article      = Flamuri i Shteteve të Bashkuara
| image_coat             = Greater coat of arms of the United States.svg
| symbol_type_article    = Vula e Madhe e Shteteve të Bashkuara#Përpara
| national_motto         = <div style="padding-bottom:0.5em;text-align:center;">"[[In God We Trust]]"</div>{{collapsible list
|title=Moto tjera tradicionale:
|titlestyle=background:transparent;text-align:center;line-height:1.15em;
|liststyle=text-align:center;white-space:nowrap;
|{{native name|la|"[[E pluribus unum]]"|italics=off}}<ref name="de facto Motto">{{cite web|publisher=[[Departamenti i Shtetit i Shteteve të Bashkuara]], [[Byroja e Çështjeve Publike]] |year=2003|url= https://2009-2017.state.gov/documents/organization/27807.pdf|title=The Great Seal of the United States|language=en|access-date=12 shkurt 2020}}</ref><br />"Nga shumë, një"
|{{native name|la|"[[Annuit cœptis]]"|italics=off}}<ref name="de facto Motto"/><br />"Providenca favorizon ndërmarrjet tona"
|{{native name|la|"[[Novus ordo seclorum]]"|italics=off}}<ref name="de facto Motto"/><br />"Rendi i ri i shekujve"
}}
| national_anthem        = "[[The Star-Spangled Banner]]"<ref>{{cite web |date=3 mars 1931 |title=An Act To make The Star-Spangled Banner the national anthem of the United States of America |url=https://uscode.house.gov/statviewer.htm?volume=46&page=1508 |language=en}}</ref><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:Star_Spangled_Banner_instrumental.ogg]]</div>
<!-- Commented out, as not [[WP:DUE]] for lead. | march                       = "[[The Stars and Stripes Forever]]"{{sfn|Kidder|Oppenheim|2007|p=91}}<ref name="urluscode.house.gov">{{cite web |url=https://uscode.house.gov/statviewer.htm?volume=112&page=1263 |title=uscode.house.gov |date=12 gusht 1999 |website=Public Law 105-225 |publisher=uscode.house.gov |pages=112 Stat. 1263 |quote=Section 304. "The composition by John Philip Sousa entitled 'The Stars and Stripes Forever' is the national march." |access-date=10 shtator 2017}}</ref><div style="display:inline-block;margin-top:0.4em;">[[File:March, "The Stars and Stripes Forever" · Colonel John R. Bourgeois, Director · John Philip Sousa · United States Marine Band.ogg]]</div> -->| image_map              = {{Switcher|[[File:USA orthographic.svg|frameless|alt=Orthographic map of the U.S. in North America]]|Shfaq globin (vetëm [[Shtetet Federale të Amerikës|shtetet]] dhe [[Washington, D.C.|D.C.]])|[[File:US insular areas SVG.svg|upright=1.15|frameless|alt=World map showing the U.S. and its territories]]|Shfaq SHBA-në [[Territoret e Shteteve të Bashkuara|territoret e saj]]|default=1}}<!-- Consensus map, see talk page. -->
| map_width              = 220px
| capital                = [[Washington, D.C.]]<br />{{coord|38|53|N|77|01|W|display=inline}}
| largest_city           = [[New York City]]<br />{{coord|40|43|N|74|00|W|display=inline}}
| official_languages     = [[Gjuhët e Shteteve të Bashkuara#Gjuhët zyrtare|Anglisht]]
| languages_type         = Gjuha kombëtare
| languages              = [[Gjuha angleze|Anglisht]] (''[[de facto]]'')
| demonym                = [[Amerikanët|Amerikan]]
| government_type        = [[Republika|Republika kushtetuese]] [[Sistemi presidencial|presidenciale]] [[Federalizmi në Shtetet e Bashkuara|federale]]<!-- Consensus description; do not change without addressing in talk page first -->
| leader_title1          = [[Kryetari i Shteteve të Bashkuara|Presidenti]]
| leader_name1           = [[Joe Biden]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])
| leader_title2          = [[Zëvendës Presidenti i Shteteve të Bashkuara|Zëvendës President]]
| leader_name2           = [[Kamala Harris]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])
| leader_title3          = [[Kryetari i Dhomës së Përfaqësuesve të Shteteve të Bashkuara|Kryetari i Dhomës]]
| leader_name3           = [[Nancy Pelosi]] ([[Partia Demokratike (ShBA)|D]])
| leader_title4          = [[Shefi i Drejtësisë së Shteteve të Bashkuara|Shefi i Drejtësisë]]
| leader_name4           = [[John Roberts]]
| legislature            = [[Kongresi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës|Kongresi]]
| upper_house            = [[Senati i Shteteve të Bashkuara|Senati]]
| lower_house            = [[Dhoma e Përfaqësuesve e Shteteve të Bashkuara|Dhoma e Përfaqësuesve]]
| sovereignty_type       = [[Historia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës|Pavarësia]]
| sovereignty_note       = nga [[Mbretëria e Britanisë së Madhe|Britania e Madhe]]
| established_event1     = [[Deklarata e Pavarësisë së Shteteve të Bashkuara|Deklarata]]
| established_date1      = 4 korrik 1776
| established_event2     = [[Periudha e konfederatës|Konfederata]]
| established_date2      = 1 mars 1781
| established_event3     = [[Traktati i Parisit (1783)|Traktati i Parisit]]
| established_date3      = 3 shtator 1783
| established_event4     = [[Kushtetuta e SHBA-ve|Kushtetuta]]
| established_date4      = 21 qershor 1788
| established_event5     = [[Akti i pranimit i Hawaii|Shteti i fundit i pranuar]]
| established_date5      = 21 gusht 1959
| area_link              = Gjeografia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës
| area_label             = Gjithsej
| area_footnote          = <ref>Areas of the 50 states and the District of Columbia but not Puerto Rico nor other island territories per <ref>{{cite web| date = gusht 2010| title = State Area Measurements and Internal Point Coordinates| work = [[Census.gov]]| url = https://www.census.gov/geographies/reference-files/2010/geo/state-area.html| access-date = 31 mars 2020| quote = reflect base feature updates made in the MAF/TIGER database through August, 2010.}}</ref>
| area_rank              = 3-ta{{efn|Shtetet e Bashkuara është vendi i tretë më i madh për nga sipërfaqja e përgjithshme, pas [[Rusia|Rusisë]] dhe [[Kanada|Kanadasë]], nëse përfshihen zonat e saj ujore bregdetare dhe territoriale. Nëse përfshihen vetëm ujërat e saj të brendshme (gjiret, soundet, lumenjtë, liqenet dhe [[Liqenet e Mëdha]]), SHBA-ja është e katërta më e madhe, pas Rusisë, Kanadasë dhe [[Kina|Kinës]].}}
| area_sq_mi             = 3,796,742
| percent_water          = 4.66<ref>{{cite web|title=Surface water and surface water change|access-date=11 tetor 2020|publisher=[[Organisation for Economic Co-operation and Development]] (OECD)|url=https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SURFACE_WATER#|date=2015}}</ref>
| area_label2            = Sipërfaqja tokësore
| area_data2             = {{convert|3,531,905|sqmi|km2|abbr=on}} (3rd)
| population_census      = {{IncreaseNeutral}} 331,449,281{{efn|Byroja e Regjistrimit të SHBA-së ofron një orë të azhurnuar vazhdimisht, por jozyrtare të popullsisë, përveç regjistrimit të tij dhjetëvjeçar dhe vlerësimeve vjetore të popullsisë.}}<ref>{{cite web |url=https://www.census.gov/newsroom/press-releases/2021/2020-census-apportionment-results.htmlpid=2020CENSUS&src=pt |title=Census Bureau's 2020 Population Count |work=[[Byroja e Regjistrimit të Shteteve të Bashkuara]] |language=en |access-date=26 prill 2021}} Regjistrimi i vitit 2020 është që nga 1 prilli 2020.</ref>
| population_census_year = 2020
| population_estimate    = 331,893,745{{efn|Përjashtuar [[Portorikoja|Puerto Rikon]] dhe ishujt e tjerë të pa inkorporuar, sepse ato numërohen veçmas në statistikat e regjistrimit të popullsisë të SHBA-së.}}<ref name="auto">{{cite web|url=https://www.census.gov/newsroom/press-releases/2021/2021-population-estimates.html|title=New Vintage 2021 Population Estimates Available for the Nation, States and Puerto Rico|first=US Census|last=Bureau|website=Census.gov|language=en}}</ref>
| population_estimate_year = 2021
| population_census_rank = 3-ta
| population_density_sq_mi = 87<!-- Figure uses (population/land + water area) as of July 2019. -->
| population_density_rank = 185-ta
| GDP_PPP                = {{increase}} $25.35&nbsp;trillion<ref name="IMF.WEO.US">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/April|title=World Economic Outlook Database, April 2022 |date=prill 2022 |website=IMF.org |publisher=[[International Monetary Fund]]|language=en|access-date=19 prill 2022}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2022
| GDP_PPP_rank           = 2-ta
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $76,027<ref name="IMF.WEO.US"/>
| GDP_PPP_per_capita_rank = 9-ta
| GDP_nominal            = {{increase}} $25.35&nbsp;trillion<ref name="IMF.WEO.US"/>
| GDP_nominal_year       = 2022
| GDP_nominal_rank       = 1-rë
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $76,027<ref name="IMF.WEO.US"/>
| GDP_nominal_per_capita_rank = 8th
| Gini                   = 48.5<!-- Number only. -->
| Gini_year              = 2020
| Gini_change            = increase
| Gini_ref               = <ref>{{Cite news |url=https://www.washingtonpost.com/business/2019/09/26/income-inequality-america-highest-its-been-since-census-started-tracking-it-data-show/ |title=Income inequality in America is the highest it's been since Census Bureau started tracking it, data shows |newspaper=[[The Washington Post]] |language=en |access-date=27 korrik 2020}}</ref>
| Gini_rank              = 
| HDI                    = 0.926<!-- Number only. -->
| HDI_year               = 2019<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year. -->
| HDI_change             = increase<!-- Increase/decrease/steady. -->
| HDI_ref                = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf|title=Human Development Report 2020: The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene|language=en|publisher=[[Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin]]|date=15 dhjetor 2020|access-date=15 dhjetor 2020}}</ref>
| HDI_rank               = 17th
| currency               = [[Dollari i Shteteve të Bashkuara|Dollari amerikan]] ($)
| currency_code          = USD
| utc_offset             = −4 to −12, +10, +11
| utc_offset_DST         = −4 to −10{{efn|Shih [[Koha në Shtetet e Bashkuara]] për detaje rreth ligjeve që rregullojnë zonat kohore në Shtetet e Bashkuara.}}
| date_format            = mm/dd/yyyy{{efn|Shih [[Shënimi i datës dhe orës në Shtetet e Bashkuara]].}}
| drives_on              = Right{{efn|Një juridiksion i vetëm, [[Ishujt e Virgjër të Shteteve të Bashkuara]], përdor anën e majtë.}}
| calling_code           = [[Numrat telefonik të Amerikës së Veriut|+1]]
| iso3166code            = US
}}
'''Shtetet e Bashkuara të Amerikës''' (zakonisht të njohura si '''Shtetet e Bashkuara''', '''SHBA''' ose ''Amerika'', [[anglisht]] ''United States of America'') janë një [[Republika|republikë]] [[federata|federale]] [[kushtetuta|kushtetuese]], e përbërë prej 50 [[shteti|shtetesh]] dhe një qarku federal. Vendi shtrihet kryesisht në [[Amerika Veriore|Amerikën e Veriut]], ku dyzet e tetë shtete të ngjitura dhe Washington, D.C., qarku i kryeqytetit, ndodhen midis oqeaneve [[Atlantik]] dhe [[Paqësor]], në kufi me [[Kanada]]në në veri dhe [[Meksika|Meksikën]] në jug. Shteti i [[Alaska|Alaskës]] ndodhet në veriperëndim të kontinentit dhe kufizohet me Kanadanë në lindje dhe [[Rusia|Rusinë]] në perëndim përtej [[Ngushtica e Beringut|Ngushticës së Beringut]]. Shteti i [[Hawai]]t është [[Arkipelagu|arkipelag]] në mes të Paqësorit. SHBA-të gjithashtu zotërojnë disa territore, treva ishullore, në [[Karaibet|Karaibe]] dhe Oqeanin Paqësor.

Me sipërfaqe prej 9,83 milion km² dhe me popullsi prej 306 milion banorësh, Shtetet e Bashkuara janë vendi i tretë ose i katërt në botë për nga sipërfaqja, si dhe i treti sipas hapësirës tokësore dhe popullsisë. Shtetet e Bashkuara janë njëri prej vendeve më të spikatur për nga shumëllojshmëria etnike dhe kulturore, si rrjedhojë e emigrimit në shkallë të lartë prej shumë vendeve.<ref name="DD">Adams, J.Q., and Pearlie Strother-Adams (2001). ''Dealing with Diversity''. Chicago: Kendall/Hunt. ISBN 0-7872-8145-X.</ref> Ekonomia e SHBA-së është më e madhja në botë, me prodhim të brendshëm bruto (PBB, GDP) vlerësuar më 2008 në shumë prej 14,3 trilion dollarësh (23 % e PBB-së nominale të botës dhe gati 21 % sipas barazimit të fuqisë blerëse).<ref name="IMF GDP">{{cite web|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/02/weodata/index.aspx|publisher=International Monetary Fund|title=World Economic Outlook Database|year=2008|accessdate=2008-10-27}}</ref><ref>[[Bashkimi Evropian]] ka ekonomi më të madhe mirëpo nuk është shtet i vetëm.</ref>

Kombi amerikan u themelua nga trembëdhjetë kolonitë e [[Britania e Madhe|Britanisë së Madhe]], ndodhur përgjatë bregdetit Atlantik. Më [[4 korrik]] [[1776]], ato nënshkruan [[Deklarata e Pavarësisë në SHBA|Deklaratën e Pavarësisë]], që shpalli pavarësinë e tyre nga Britania e Madhe dhe formimin e një bashkimi kooperativ.<ref>Dull, Jonathan R. (2003). "Diplomacy of the Revolution, to 1783," p. 352, chap. in ''A Companion to the American Revolution'', ed. Jack P. Greene and J. R. Pole. Maiden, Mass.: Blackwell, pp. 352–361. ISBN 1-4051-1674-9.</ref> Shtetet kryengritëse mposhtën Britaninë e Madhe në [[Lufta Revolucionare Amerikane|Luftën Revolucionare Amerikane]], luftën e parë të suksesshme të kolonive për pavarësi. [[Kuvendi i Filadelfias]] përpiloi [[Kushtetuta e SHBA-ve|Kushtetutën e tashme të Shteteve të Bashkuara]] më [[17 shtator]] [[1787]]; miratimi i saj në vitet vijuese i bëri shtetet pjesë të një republike të vetme me qeveri të fuqishme qendrore. [[Karta e të Drejtave]], e përbërë nga 10 amendamentet e para kushtetuese si garanci e të drejtave dhe lirive themelore qytetare, u ratifikua më [[1791]].

Në shekullin XIX, Shtetet e Bashkuara fituan toka nga [[Franca]], [[Spanja]], [[Mbretëria e Bashkuar]], [[Meksika]] dhe [[Rusia]], si dhe aneksuan [[Republika e Teksasit|Republikën e Teksasit]] dhe [[Republika e Hawait|Republikën e Hawait]]. Mosmarrëveshjet mes jugut bujqësor dhe veriut industrial rreth të drejtave të shteteve dhe zgjerimit të institucionit të skllavërisë provokuan [[Lufta Civile Amerikane|Luftën Qytetare Amerikane]] të viteve 1860. Fitorja e veriut parandaloi një ndarje të përhershme të vendit dhe çoi drejt përfundimit të skllavërisë së ligjshme në Shtetet e Bashkuara. Në vitet [[1870]]-të, ekonomia kombëtare ishte më e madhja në botë.<ref>{{cite web|author=Maddison, Angus|url=http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls|title=Historical Statistics for the World Economy|year=2006|accessdate=2008-11-06|archive-date=5 dhjetor 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201205205145/http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_09-2008.xls|url-status=dead}}</ref> [[Lufta Spanjollo-Amerikane]] dhe [[Lufta e Parë Botërore]] konfirmuan statusin e vendit si fuqi ushtarake. Më 1945, Shtetet e Bashkuara dolën nga Lufta e Dytë Botërore si vendi i parë me armë bërthamore, anëtar i përhershëm i [[Këshilli i Sigurimit|Këshillit të Sigurimit]] të [[Kombet e Bashkuara|Kombeve të Bashkuara]], si dhe themeluese e [[NATO]]-s. Fundi i [[Lufta e Ftohtë|Luftës së Ftohtë]] dhe shpërbërja e [[Bashkimi Sovjetik|Bashkimit Sovjetik]] e la SHBA-në si superfuqinë e vetme. Afro 50% të shpenzimeve ushtarake të rruzullit bëhen nga Shtetet e Bashkuara, që vazhdojnë të jenë forcë drejtuese ekonomike, politike dhe kulturore në botë.<ref>{{cite web|author=Cohen, Eliot A.|url=http://www.foreignaffairs.org/20040701faessay83406/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower.html|title=History and the Hyperpower|work=Foreign Affairs|accessdate=2006-07-14|archive-date=23 korrik 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090723000051/http://www.foreignaffairs.com/articles/59919/eliot-a-cohen/history-and-the-hyperpower|url-status=dead}} {{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/americas/country_profiles/1217752.stm|title=Country Profile: United States of America|publisher=BBC News|date=2008-04-22|accessdate=2008-05-18}}</ref>

== Etimologjia ==
Më 1507, hartografi gjerman Martin Waldseemüller punoi hartën e botës dhe përdori emrin Amerikë (''"America"'') për hemisferën perëndimore në nderim të eksploruesit dhe hartografit italian [[Amerigo Vespucci|Amerigo Vespuçi]].<ref>{{cite web|url=http://www.usatoday.com/news/nation/2007-04-24-america-turns-500_N.htm?csp=34|title=Cartographer Put 'America' on the Map 500 years Ago|work=USA Today|date=2007-04-24|accessdate=2008-11-30}}</ref> Kolonitë e mëparshme britanike e përdorën për herë të parë emrin modern të vendit në Deklaratën e Pavarësisë, duke shpallur "njëzëri pavarësinë e trembëdhjetë Shteteve të bashkuara të Amerikës," miratuar nga "Përfaqësuesit e Shteteve të bashkuara të Amerikës" më 4 korrik 1776.<!--Mos e shkruani me të madhe fjalën "bashkuara" se kështu ndodhet në origjinal--><ref>{{cite web|url=http://www.archives.gov/exhibits/charters/charters.html|title=The Charters of Freedom|publisher=National Archives|accessdate=2007-06-20}}</ref> Emri i sotshëm u finalizua më 15 nëntor 1777, kur Kongresi i Dytë Kontinental nxori Nenet e Konfederatës, i pari prej të cilëve thotë, “Stili [emri] i kësaj Konfederate do të jetë “Shtetet e Bashkuara të Amerikës”. Forma e shkurtër “Shtetet e Bashkuara” (''United States'') është gjithashtu standarde. Trajta të tjera përfshijnë "U.S.", "USA" dhe "America" në anglisht dhe "SHBA"/"ShBA" e “Amerikë/Amerika” në shqip. Emra bisedimorë në anglisht përfshijnë "U.S. of A." (SHB të A-së) dhe "''the States''" (Shtetet). "''Columbia''", dikur emër i përhapur për Shtetet e Bashkuara vinte nga emri i Kristofor Kolombit; ai shfaqet në emrin e [[Washington, D.C.|Distriktit të Kolumbias]].

Mënyra standarde për t'iu referuar një qytetari të SHBA-së është "amerikan". Në anglisht si dhe në shqip, fjala "amerikan" përdorë rrallë për t’iu referuar njerëzve që nuk kanë lidhje me Shtetet e Bashkuara. Në anglisht emrat "''United States''", "''American''" dhe "U.S." përdoren edhe në cilësi të mbiemrit për t’iu referuar vendit ("''American values''," "''U.S. forces''").<ref>Wilson, Kenneth G. (1993). ''The Columbia Guide to Standard American English''. New York: Columbia University Press, pp. 27–28. ISBN 0-231-06989-8.</ref>

Togfjalëshi "Shtetet e Bashkuara" kryesisht përdoret në shumës në gjuhën shqipe, ndërsa shkurtimi SHBA përdoret në njëjës (SHBA, SHBA-ja, SHBA-së etj.) në Shqipëri ose në shumës (SHBA, SHBA-të, SHBA-ve, etj) në Kosovë. Në anglisht togëfjalëshi "United States" u përdor fillimisht në numrin shumës — p. sh. "''the United States are''" — sikur që është rasti në Amendamentin e Trembëdhjetë të Kushtetutës së SHBA-ve, miratuar më 1865. Pas Luftës civile u bë e zakontë që emri të përdorej në njëjës — p. sh. "the United States is." Njëjësi është trajta standarde ; shumësi ruhet në idioma si "these United States" (këto Shtete të Bashkuara).<ref>{{cite web|url=http://itre.cis.upenn.edu/~myl/languagelog/archives/002663.html|author=Zimmer, Benjamin|date=2005-11-24|title=Life in These, Uh, This United States|publisher=University of Pennsylvania—Language Log|accessdate=2008-02-22}}</ref>

== Gjeografia dhe mjedisi ==
: ''Artikulli kryesor [[Gjeografia e ShBA-së]]''
[[Skeda:USATopographicalMap.jpg|left|thumb|Pamje satelitore e topografisë së SHBA-ve kontinentale]]
Hapësira e përgjithshme tokësore e SHBA-së kontinentale (pjesa ku shtetet kufizohen drejtpërsëdrejti me njeri tjetrin) është afro 768 milion hektarë. [[Hawaii]], që përfshin një arkipelag në Paqësorin qendror, në jugperëndim të Amerikës Veriore, ka mbi 1,6 milion hektarë.<ref>{{cite web| author = Lubowski, Ruben, Marlow Vesterby, and Shawn Bucholtz| url = http://www.ers.usda.gov/publications/arei/eib16/chapter1/1.1/| title = AREI Chapter 1.1: Land Use| publisher = Economic Research Service| date = 2006-07-21| accessdate = 2009-03-09| archive-date = 8 gusht 2006| archive-url = https://web.archive.org/web/20060808222823/http://www.ers.usda.gov/publications/arei/eib16/chapter1/1.1/| url-status = dead}}</ref> Pas [[Kanadaja|Kanadasë]] dhe [[Rusi]]së, Shtetet e Bashkuara janë vendi i tretë ose i katërt më i madh për nga sipërfaqja e përgjithshme, duke u renditur para ose pas Kinës. Renditja varet nga mosmarrëveshja territoriale mes Kinës dhe Indisë dhe mënyra e llogaritjes së sipërfaqes së SHBA-së: “''CIA World Factbook''” jep 9,826,630&nbsp;km²,<ref name="WF">{{cite web| url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html| title = United States| publisher = CIA| work = The World Factbook| date = 2007-05-31| accessdate = 2008-10-14| archive-date = 25 dhjetor 2018| archive-url = https://web.archive.org/web/20181225135647/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html%20| url-status = dead}}</ref> statistikat e Kombeve të Bashkuara tregojnë 9.629.091&nbsp;km²,<ref>{{cite web|url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/DYB2005/Table03.pdf|title=Population by Sex, Rate of Population Increase, Surface Area and Density|publisher=UN Statistics Division|work=Demographic Yearbook 2005|accessdate=2008-03-25}}</ref> ndërsa Enciklopedia Britanike 9.522.055&nbsp;km².<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-9111233/United-States|title=United States|publisher=Encyclopedia Britannica|accessdate=2008-03-25|archive-date=29 korrik 2012|archive-url=https://archive.today/20120729115512/http://www.britannica.com/eb/article-9111233/United-States|url-status=bot: unknown}}</ref> Duke përfshirë vetëm sipërfaqen tokësore, Shtetet e Bashkuara janë të tretat në madhësi, menjëherë pas Rusisë dhe [[Kinë]]s dhe pak para Kanadasë.<ref>{{cite web| url = http://education.yahoo.com/reference/factbook/countrycompare/area/3d.html;_ylt=As1XMsN8kgSx746VWazy_s7PecYF| title = World Factbook: Area Country Comparison Table| publisher = Yahoo Education| accessdate = 2007-02-28| archive-date = 24 korrik 2009| archive-url = http://arquivo.pt/wayback/20090724122121/http://education.yahoo.com/reference/factbook/countrycompare/area/3d.html;_ylt=As1XMsN8kgSx746VWazy_s7PecYF| url-status = dead}}</ref>

[[Skeda:Barns grand tetons.jpg|thumb|right|Vargmali Teton, pjesë e Maleve Shkëmbore (Rocky Mountains)]]
Rrafshi bregdetar i [[Atlantiku]]t zëvendësohet nga pyjet dhe kodrat e përsëritshme të Piemontit. [[Malet Apallaçe|Malet Apalashe]] e ndajnë bregun lindor prej Liqeneve të Mëdha dhe pllajave të Mesperëndimit. Lumi [[Misisipi (lumë)|Misisipi-Mizuri]], sistemi lumor i katërti më i gjatë në botë, rrjedh kryesisht veri-jug përmes qendrës së vendit. Stepat e rrafshëta e pjellore të Rrafshinave të Mëdha zgjerohen drejt perëndimit, të ndërprera nga treva malore në juglindje. Malet Shkëmbore (''Rocky Mountains''), në kufirin perëndimor të Rrafshinave të Mëdha, shtrihe nga veriu në jug përgjatë tërë vendit, duke arritur lartësinë më të madhe se 4.300 metra në Kolorado. Më në perëndim ndodhet Pellgu i Madh dhe shkretëtirat si ajo Mojave. Vargmalet Sierra Nevada dhe Cascade shtrihen në drejtim të bregut të Paqësorit. Në lartësi prej 6.194 metrash, Mali McKinley i [[Alaska|Alaskës]] është maja më e lartë e vendit. Vullkanet aktive janë të zakonshme në ishujt Aleute dhe Aleksandër të Alaskës dhe Havai përbehet nga ishuj vullkanikë. Supervullkani që gjendet në Parkut Kombëtar Yellowstone në Malet Shkëmbore është veçoria më e madhe vullkanike e kontinentit.<ref>{{cite web|url=http://dsc.discovery.com/convergence/supervolcano/under/under.html|title=Supervolcano: What's Under Yellowstone?|author=O'Hanlon, Larry|publisher=Discovery Channel|accessdate=2007-06-13|archiveurl=https://archive.today/20120525210051/http://dsc.discovery.com/convergence/supervolcano/under/under.html|archivedate=25 maj 2012|url-status=live}}</ref>

[[Skeda:Haliaeetus leucocephalus2.jpg|right|thumb|upright|Shqiponja e shogët, shpendi kombëtar i Shteteve të Bashkuara nga 1782]]
Shtetet e Bashkuara, me madhësinë dhe larmninë gjeografike, përfshijnë shumicën e llojeve të klimave. Në lindje të meridianit të 100-të, klima vargon prej asaj të lagësht kontinentale në veri në atë të lagësht nëntropikale në jug. Cepi jugor i Floridës ka klimë tropikale, sikurse Hawaii. Rrafshinat e Mëdha në perëndim të meridianit të 100-të janë gjysmë të thata. Shumë prej maleve perëndimore kanë klimë alpine. Klima është e thatë në Pellgun e Madh, shkretinore në jugperëndim, mesdhetare në bregdetin e Kalifornisë, si dhe oqeanike në bregdetin e Oregonit, Washingtonit dhe në Alaskën jugore. Pjesa dërmuese Alaksës ka klimë nënarktike ose polare. Moti ekstrem nuk është i rrallë — shtetet që lagen nga [[Gjiri i Meksikës]] i nënshtrohet uraganeve dhe shumica e tornedove (dredhëzave) të botës ngjajnë në SHBA, kryesisht në Shtegun e Tornadove në mesperëndim.<ref>{{cite web|author=Perkins, Sid|url=http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070701131631/http://www.sciencenews.org/articles/20020511/bob9.asp|archivedate=1 korrik 2007|title=Tornado Alley, USA|accessdate=2006-09-20|date=2002-05-11|work=Science News|url-status=live}}</ref>

Ekologjia e SHBA-së konsiderohet “megadiverse”: afro 17 mijë specie të bimëve enëzore gjendet në SHBA-në kontinentale dhe në Alaskë, si dhe mbi 1.800 specie bimë lulesh gjenden në Hawaii, prej të cilave disa ndodhen edhe në SHBA-në kontinentale.<ref>{{cite web|author=Morin, Nancy|url=http://www.fungaljungal.org/papers/National_Biological_Service.pdf|title=Vascular Plants of the United States|publisher=National Biological Service|work=Plants|accessdate=2008-10-27|archive-date=24 korrik 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130724222726/http://www.fungaljungal.org/papers/National_Biological_Service.pdf|url-status=dead}}</ref> Shtetet e Bashkuara janë atdhe i mbi 400 specieve të gjitarëve, 750 shpezëve, 500 zvarranikëve dhe ujëtokësorëve.<ref>{{cite web|url=http://www.sdi.gov/curtis/TxTab4x1.html|title=Global Significance of Selected U.S. Native Plant and Animal Species|publisher=SDI Group|date=2001-02-09|accessdate=2009-01-20|archive-date=18 janar 2009|archive-url=https://web.archive.org/web/20090118023008/http://www.sdi.gov/curtis/TxTab4x1.html|url-status=dead}}</ref> Rreth 91 mijë specie të insekteve janë të njohura.<ref>{{cite web|url=http://www.si.edu/Encyclopedia_SI/nmnh/buginfo/bugnos.htm|title=Numbers of Insects (Species and Individuals)|publisher=Smithsonian Institution|accessdate=2009-01-20}}</ref> Ligji për Speciet e Rrezikuara i vitit 1973 mbron speciet e kërcënuara dhe të rrezikuara si dhe vendbanimet e tyre, që mbikëqyren nga organ i veçantë i qeverisë federale. Ka 58 parqe kombëtare dhe qindra parqe, pyje dhe hapësira zoologjike që menaxhohen nga qeveria federale.<ref>{{cite web | url=http://home.nps.gov/applications/release/Detail.cfm?ID=639 | title=National Park Service Announces Addition of Two New Units | publisher=National Park Service | date=2006-02-28 | accessdate=2006-06-13 | archive-date=1 tetor 2006 | archive-url=https://web.archive.org/web/20061001195645/http://home.nps.gov/applications/release/Detail.cfm?ID=639 | url-status=dead }}</ref> Në tërësi, qeveria zotëron 28,8% të hapësirës tokësore.<ref name=FL>{{cite web| url=http://johnshadegg.house.gov/rsc/Federal%20Land%20Ownership--May%202005.pdf| title=Federal Land and Buildings Ownership| publisher=Republican Study Committee| date=2005-05-19| accessdate=2009-03-09| archive-date=9 mars 2009| archive-url=https://web.archive.org/web/20090309172818/http://johnshadegg.house.gov/rsc/Federal%20Land%20Ownership--May%202005.pdf| url-status=dead}}</ref> Kjo hapësirë është kryesisht e mbrojtur, ndonëse disa jepen me qesim për shpime për naftë dhe gaz, xehetari, industrinë e drurit, ose rritjen e gjedheve; 2,4% përdoret për qëllime ushtarake.<ref name=FL/>

== Historia ==
{{kryesor|Historia e Shteteve të Bashkuara të Amerikës}}
=== Amerikanët vendës dhe ardhësit evropianë ===
Popujt indigjenë të dheut amë të SHBA-ve, përfshirë edhe vendësit e Alaskës, mërguan nga Azia. Ata filluan të vinin së paku 12 mijë deri më 40 mijë vjet më parë.<ref>{{cite web|url=http://anthropology.si.edu/HumanOrigins/faq/americas.htm|title=Peopling of Americas |publisher=Smithsonian Institution, National Museum of Natural History|year=2004|accessdate=2007-06-19}}</ref> Disa, sikurse kultura parakolumbiane e Misisipit, zhvilluan bujqësi të avancuar, arkitekturë të lartë, si dhe shoqëri të nivelit shtetëror. Pas fillimit të vendosjes së evropianëve në hemisferën perëndimore, miliona amerikanë vendës vdiqën nga epidemi të sëmundjeve të importuara sikurse lija.<ref>{{Cite journal |author=Meltzer, D.J. |year=1992 |title=How Columbus Sickened the New World: Why Were Native Americans So Vulnerable to the Diseases European Settlers Brought With Them? |journal=New Scientist |pages=38–38 |url=http://www.newscientist.com/article/mg13618424.700-how-columbus-sickened-the-new-world-why-were-nativeamericans-so-vulnerable-to-the-diseases-european-settlers-brought-with-them.html}}</ref>

[[Skeda:MayflowerHarbor.jpg|majtas|parapamje|Anija ''Mayflower'' barti pelegrinët (Pilgrims) në Botën e Re më 1620, siç pikturohet nga William Halsall në “Mayflower në limanin e Plymouthit,” 1882]]
Më 1492, eksploruesi gjenovez Kristofor Kolombi, i kontraktuar nga kurora spanjolle, mbërriti disa prej ishujve të Karaibeve, duke shënuar kontaktit e parë me popullsinë vendëse. Më 2 prill 1513, konkistadori spanjoll Juan Ponce de León zbarkoi në tokën që e quajti “La [[Florida]]” — ardhje e parë e dokumentuar e evropianëve në trevën amë që sot i përket SHBA-ve. Përnguljet spanjolle në rajon u ndoqën nga koloni në SHBA-të e sotme jugperëndimore, të cilat tërhoqën mijëra banorë përmes Meksikës. Tregtarët francezë të leshit themeluan avanposte në Francën e Re rreth Liqeneve të Mëdha; Franca eventualisht pretendoi një copë të madhe të brendisë së Amerikës së Veriut, deri te [[Gjiri i Meksikës]]. Përngulja e parë e suksesshme e anglezëve ishte kolonia e Virgjinisë në Jamestown më 1607 dhe Plymouth i pelegrinëve më 1620. Më 1628 u dha leja për koloninë e Gjirit të Masaçusetsit, gjë që rezultoi në valë të mërgimeve; kah viti 1634, Anglia e Re kishte rreth 10 mijë kolonë puritanë. Mes fundviteve 1610 dhe Revolucionit Amerikan, rreth 50 mijë të dënuar u shpunë në kolonitë britanike të Amerikës.<ref>{{cite web|work=Butler, James Davie|url=http://www.dinsdoc.com/butler-1.htm|title=British Convicts Shipped to American Colonies | publisher = Smithsonian Institution, National Museum of Natural History|work=American Historical Review 2|year=1896| accessdate=2007-06-21}}</ref> Duke filluar më 1614, holandezët u vendosën në rrjedhën e poshtme të lumit Hudson, duke përfshirë Amsterdamin e Ri në ishullin e Manhattanit.

Më 1674, holandezët ia lëshuan trevën e tyre në Amerikë Anglisë; krahina e Holandës së Re u riemërua Nju Jork. Shumë imigrantë të ri, sidomos në jug, ishin shërbëtorë me kontratë — rreth dy të tretat e të gjithë imigrantëve të Virgjinisë mes viteve 1630 dhe 1680.<ref>Russell, David Lee (2005). ''The American Revolution in the Southern Colonies''. Jefferson, N.C., and London: McFarland, p. 12. ISBN 0-7864-0783-2.</ref> Kah fundi i shekullit, skllevërit afrikanë po bëheshin burimi parësor i punës së detyruar. Me ndarjen e Karolinës në dy koloni më 1729 dhe kolonizimi i Gjeorgjisë më 1732, u themeluan trembëdhjetë kolonitë britanike që do të krijonin Shtetet e Bashkuara. Të gjitha kishin qeveri vendore me zgjedhje të hapura për shumicën e njerëzve të lirë, me përkushtim në rritje për të drejtat e lashta të anglezëve dhe një ndjesi të vetëqeverisjes që nxiste republikanizmin. Të gjitha kolonitë legalizuan tregtinë me skllevër afrikanë. Lindshmëria e lartë dhe vdekshmëria e ulët, bashkë me imigrimin e vazhdueshëm, bënë që popullsia e kolonive të rritej me shpejtësi. Lëvizja e ringjalljes së krishterë e viteve 1730 dhe 1740 e njohur si Zgjimi i Madh cyti interesim në religjion dhe liri fetare. Në Luftën kundër Francezëve dhe Indianëve, forcat britanike morën Kanadën nga francezët, por popullsia frëngjishtfolëse mbeti politikisht e izoluar nga kolonitë jugore. Duke përjashtuar amerikanët vendës të Shteteve të Bashkuara (të njohur si amerikanët indianë), të cilët qenë zhvendosur, këto trembëdhjetë koloni kishin një popullsi prej 2.6 milion banorësh më 1770, rreth një e treta e popullsisë së Britanisë; gati çdo i pesti amerikan ishte skllav.<ref>Blackburn, Robin (1998). ''The Making of New World Slavery: From the Baroque to the Modern, 1492–1800''. London and New York: Verso, p. 460. ISBN 1-85984-195-3.</ref> Ndonëse të nënshtruar nga tatimit britanik, kolonët amerikanë nuk gëzonin përfaqësim në Parlamentin e Britanisë së Madhe.

=== Pavarësia dhe zgjerimi ===
 [[Skeda:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|''Shpallja e Pavarësisë'', nga John Trumbull, 1817–18]]
Tensione midis kolonive amerikane dhe britanikëve gjatë periudhës revolucionare të viteve 1760 dhe fillimviteve 1770 çuan në [[Lufta Revolucionare Amerikane|Luftën Revolucionare Amerikane]], që zgjati nga 1775 deri më 1781. Më 14 qershor 1775, Kongresi Kontinental, i tubuar në Filadelfi, themeloi Ushtrinë Kontinentale nën komandën e [[George Washington]]it. Duke proklamuar se “të gjithë njerëzit krijohen të barabartë” dhe të pajisur me “të drejta të patjetërsueshme”, Kongresi nxori Deklaratën e Pavarësisë, të hartuar kryesisht prej [[Thomas Jefferson]]it, më 4 korrik 1776. Kjo datë tani festohet çdo vit si Dita e Pavarësisë së Amerikës. Më 1777, Nenet e Konfederatës themeluan një qeveri të dobët federale që funksionoi deri më 1789.

Pas disfatës britanike ndaj forcave amerikane të ndihmuara nga francezët, Britania e Madhe njohu pavarësinë e Shteteve të Bashkuara dhe sovranitetin e shteteve mbi trevat në perëndim të lumit Misisipi. Një kuvend kushtetues u organizua më 1787 nga përkrahësit e një qeverie të pushtetshme qendrore, me të drejtën për të tatuar. Kushtetuta e Shteteve të Bashkuara u ratifikua më 1788, ndërsa Senati, Shtëpia e Përfaqësuesve dhe kryetari — George Washington — për herë të parë morën detyrën më 1789. Karta e të Drejtave, që ia ndalon qeverisë federale kufizimin e të drejtave vetjake dhe garanton një sërë mbrojtjesh ligjore, u miratua më 1791.

Qëndrimi ndaj skllavërisë po ndryshonte; një dispozitë kushtetuese e mbronte skllavërinë deri më 1808. Shtetet e veriut e shfuqizuan skllavërinë mes viteve 1780 dhe 1804, duke i lënë shtetet e jugut si mbrojtëse të këtij “institucioni të pazakontë”. Zgjimi i Dytë i Madh, që filloi me shekullin XIX, e bëri evangjelizmin<!--ungjillorët? Nuk është fjala për sektin evangjelist, por për ata që e përhapin fjalën e mirë të Zotit!--> forcë shtytëse për reformave të ndryshme shoqërore, përfshirë çrrënjosjen e skllavërisë.

[[Skeda:U.S. Territorial Acquisitions.png|right|thumb|Zgjerimi territorial sipas datave]]
Etja amerikane për zgjerim drejt perëndimit parapriu një sërë luftërash me indianët dhe politikën për heqjen e indianëve që i shpronësoi ata nga toka e tyre amtare. Blerja e Luizianës, trevës së pretenduar nga Franca, nën udhëheqjen e kryetarit Thomas Jefferson më 1803, pothuajse e dyfishoi madhësinë e vendit. Lufta e 1812-ës, që u shpall kundër Britanisë për arsye të ndryshme dhe përfundoi me barazim, e forcoi nacionalizmin amerikan. Një varg inkursionesh ushtarake të SHBA-së në Floridë e shtynë Spanjën t’ia kalonte Amerikës Floridën bashkë me treva të tjera të Gjirit të Meksikës më 1819. Shtetet e Bashkuara e aneksuan Republikën e Teksasit më 1845. Koncepti i quajtur “''Manifest Destiny''” (Fati i Qartë) u popullarizua gjatë kësaj kohe.<ref>Morrison, Michael A. (1999). ''Slavery and the American West: The Eclipse of Manifest Destiny and the Coming of the Civil War''. Chapel Hill: University of North Carolina Press, pp. 13–21. ISBN 0-8078-4796-8.</ref> Traktati i Oregonit më 1846 me Britaninë i dha SHBA-së kontroll mbi veriperëndimin e sotëm amerikan. Fitorja amerikane në Luftën Meksikano-Amerikane rezultoi në shkëputjen më 1848 nga Meksika të Kalifornisë dhe një pjese të mirë të rajonit të sotëm jugperëndimor. Mësymja e Arit në Kaliforni gjatë viteve 1848-49 solli edhe më shumë imigrantë drejt perëndimit. Hekurudhat e reja bënë të mundshëm zhvendosjen për ardhësit dhe rritën konfliktin me amerikanët vendës. Gjatë një gjysmëshekulli, deri në 40 milion bizonë amerikanë (''buffalo'') u therën për lëkurën dhe mishin e tyre dhe për të lehtësuar zgjerimin e hekurudhave. Humbja e bufalëve, si burim parësor për indianët e rrafshinës, ishte goditje ekzistenciale për shumë kultura vendore.

=== Lufta Civile dhe industrializimi ===
 [[Skeda:Battle of Gettysburg, by Currier and Ives.png|thumb|left|''Beteja e Gettysburgut'', litografi nga Currier & Ives, rr. 1863]]
Tensionet mes shteteve skllavopronare dhe atyre të lira shfaqeshin në argumente rreth të drejtave të qeverisë federale dhe atyre shtetërore, si dhe në konflikte të dhunshme rreth zgjerimit të skllavërisë në shtete të reja. [[Abraham Lincoln]]i, kandidat i Partisë Republikane shumicë kundër skllavërisë, u zgjodh kryetar më 1860. Para se të bënte betimin, shtatë shtete skllavopronare shpallën ndarjen e tyre — të cilën qeveria federale e cilësoi ilegale — dhe formuan Shtetet e Konfederatës së Amerikës. Me sulmin e Konfederatës më Fort Sumter, filloi Lufta Civile Amerikane dhe katër shtete të tjera skllavopronare iu bashkëngjitën Konfederatës. Proklamata e Emancipimit e Lincolnit e ngarkoi Unionin me detyrën e përfundimit të skllavërisë. Me fitoren e Unionit më 1865, tri amendamente të Kushtetutës së SHBA-ve siguruan liri për gati katër milion afro-amerikanë, që kishin qenë skllevër,<ref>{{cite web | url = http://www2.census.gov/prod2/decennial/documents/1860a-02.pdf| title = 1860 Census | publisher = U.S. Census Bureau | accessdate = 2007-06-10}} Page 7 lists a total slave population of 3,953,760.</ref> iu dha shtetësinë amerikane, si dhe të drejtën e votës. Lufta dhe vendimi i saj çoi në rritje të theksuar të pushtetit federal.<ref>De Rosa, Marshall L. (1997). ''The Politics of Dissolution: The Quest for a National Identity and the American Civil War''. Edison, NJ: Transaction, p. 266. ISBN 1-56000-349-9.</ref>

[[Skeda:Ellis island 1902.jpg|thumb|Imigrantët zbarkojnë në Ellis Island, Nju Jork, 1902]]
Pas luftës, vrasja e Lincolnit radikalizoi politikat republikane të rindërtimit, që synonin riintegrimin dhe ringritjen e shteteve jugore duke siguruar njëherësh edhe të drejtat e skllevërve të sapoçliruar. Kompromisi i 1877-ës rreth zgjedhjeve të kontestuara presidenciale të vitit 1876 i dha fund rindërtimin; ligjet Jim Crow shpejt ua hoqën të drejtat shumë afro-amerikanëve. Në veri, urbanizimi dhe një fluks i paparë imigrantësh nga Evropa jugore dhe lindore përshpejtuan industrializimin e vendit. Vala e imigrimit, që zgjati deri më 1929, ofroi fuqi punëtore dhe e transformoi kulturën amerikane. Zhvillimi i infrastrukturës kombëtare i hapi rrugë rritjes ekonomike. Masakra e ''Wounded Knee'' (Gjurit të Lënduar) më 1890 ishte konflikti i fundit ushtarak i përmasave të mëdha i Luftave Indiane. Më 1893, monarkia indigjene në Paqësor, Mbretëria e Hawait u përmbys nga një grusht shteti udhëhequr nga banorë amerikanë; Shtetet e Bashkuara e aneksuan arkipelagun më 1898. Triumfi në Luftën Spanjollo-Amerikane të njëjtin vit demonstroi se Shtetet e Bashkuara ishin fuqi botërore dhe u përcollën nga aneksimi i Porto Rikos, Guamit dhe Filipineve. Këto të fundit fituan pavarësinë e tyre një gjysmëshekulli më vonë; Porto Riko dhe Guami mbeten territore amerikane.

=== Lufta e Parë Botërore, kriza ekonomike dhe Lufta e Dytë Botërore ===
 [[Skeda:Dust Bowl - Dallas, South Dakota 1936.jpg|thumb|left|Fermë e braktisur në Dakotën e Jugut gjatë stuhisë së rërës, 1936]]
Në nismë të Luftës së Parë Botërore, Shtetet e Bashkuara mbajtën qëndrim neutral. Shumica e amerikanëve simpatizonin britanikët dhe anglezët, ndonëse shumë syresh kundërshtuan intervenimin.<ref>Foner, Eric, and John A. Garraty (1991). ''The Reader's Companion to American History.'' New York: Houghton Mifflin, p. 576. ISBN 0-395-51372-3.</ref> Më 1917, Shtetet e Bashkuara hynë në luftë në krahun e Aleatëve, duke e kthyer rrjedhën kundër Fuqive Qendrore. Pas luftës, Senati nuk e miratoi Traktatin e Versajës (1919), që themeloi Lidhjen e Kombeve. Vendi ndoqi një politikë të vetëveprimit në masa gati izoluese.<ref>McDuffie, Jerome, Gary Wayne Piggrem, and Steven E. Woodworth (2005). ''U.S. History Super Review''. Piscataway, NJ: Research & Education Association, p. 418. ISBN 0-7386-0070-9.</ref> Më 1920, të drejtat e grave shënuan fitore me amendamentin kushtetues që u njihte atyre të drejtën e votës. Përparimi në të Njëzetat e Bujshme (''Roaring Twenties'') përfundoi me dështimin financiar më 1929, që solli Depresionin e Madh. Pas zgjedhjes kryetar më 1932, [[Franklin D. Roosevelt]] u përgjigj me planin “''New Deal''” (Puna e Re), një kolazh politikash që rritën ndërhyrjen e qeverisë në ekonomi. Stuhia e rërës (''Dust Bowl'') e mesviteve 1930 varfëroi shumë bashkësi bujqish dhe shkaktoi një valë të re të mërgimeve drejt perëndimit.
[[Skeda:1944 NormandyLST.jpg|thumb|Ushtarë amerikanë zbarkojnë në Normandi në [[Lufta e Dytë Botërore#D-Day - Zbarkimi i Aleat.C3.ABve n.C3.AB Normandi|Ditën D]], 6 qershor 1944]]
Shtetet e Bashkuara, neutrale gjatë fillimit të Luftës së Dytë Botërore pas pushtimit të Polonisë nga Gjermania Naziste, filluan në mars 1941 ti furnizonin Aleatët me materiale përmes programit “Lend-Lease” (hua-qira). Më 7 dhjetor 1941, Shtetet e Bashkuara iu bashkëngjitën Aleatëve kundër fuqive të boshtit pas sulmit befasues të japonezëve në Pearl Harbor, Hawai. Pjesëmarrja në luftë nxiti investime kapitale dhe rritje industriale. Prej ndërluftuesve kryesorë, Shtetet e Bashkuara ishin të vetmet që u pasuruan në vend që të varfëroheshin nga lufta.<ref>Kennedy, Paul (1989). ''The Rise and Fall of the Great Powers''. New York: Vintage, p. 358. ISBN 0670728197.</ref> Konferencat e Aleatëve në ''Bretton Woods'' dhe Jaltë vijëzuan një sistem të ri të organizatave ndërkombëtare që vunë Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimin Sovjetik në qendër të punëve botërore. Meqë u arrit fitore në Evropë, konferenca ndërkombëtare e mbajtur në San Francisco më 1945 përpiloi Kartën e Kombeve të Bashkuara, që hyri në fuqi pas luftës.<ref>{{cite web |url=http://www.state.gov/r/pa/ho/pubs/fs/55407.htm |title=The United States and the Founding of the United Nations, August 1941–October 1945|year=2005 |accessdate = 2007-06-11 |publisher=U.S. Dept. of State, Bureau of Public Affairs, Office of the Historian}}</ref> Shtetet e Bashkuara zhvilluan armët e para bërthamore dhe i përdorën ato në qytetet japoneze të Hiroshimës dhe Nagasakit në gusht të atij viti. Më 2 shtator, Japonia u dorëzua dhe lufta përfundoi.<ref>Pacific War Research Society (2006). ''Japan's Longest Day''. New York: Oxford University Press. ISBN 4-7700-2887-3.</ref>

=== Lufta e Ftohtë dhe politika e protestave ===
 [[Skeda:Martin Luther King - March on Washington.jpg|thumb|left|upright|[[Martin Luther King, Jr.]] mban fjalimin e tij “I Have a Dream” (Kam një ëndërr), 1963]]
Shtetet e Bashkuara dhe Bashkimi Sovjetik garuan për pushtet gjatë Luftës së Ftohtë, duke mbizotëruar në çështjet ushtarake të Evropës përmes NATO-s dhe Paktit të Varshavës. Shtetet e Bashkuar promovuan demokracinë liberale dhe kapitalizmin, ndërsa Bashkimi Sovjetik komunizmin dhe ekonominë e planifikuar nga qendra. Të dyja mbështetën diktatura dhe u përfshinë në luftëra përmes palëve të treta (luftëra të subvencionuara, “''proxy wars''”). Trupat amerikane luftuan kundër forcave komuniste kineze në Luftën e Koresë më 1950-53. Komiteti Kuvendar i Veprimtarive Joamerikane ndoqi një numër hetimesh për armiqësi të dyshuar majtiste, ndërsa Senatori Joseph McCarthy u bë kryefigurë e ndjenjave antikomuniste.

Lansimi i fluturimit të parë të njeriut në hapësirë më 1961 e shtyri Kryetarin [[John F. Kennedy]] të përqendrohej në programin amerikan për “njeriun në hënë,” që u arrit më 1969. Kennedy u ballafaqua edhe me krizën bërthamore në Kubë, të provokuar nga sovjetikët. Lëvizja në rritje për të drejtat qytetare, e udhëhequr nga afro-amerikanë si Rosa Parks dhe Martin Luther King, Jr. Luftuan segregimin dhe diskriminimin. Ndjekur nga vrasja e Kennedyt më 1963, Ligji për të Drejtat e Qytetarit i 1964-ës dhe Ligji për të Drejtën e Votës i 1965-ës u miratuan nën Kryetarin [[Lyndon B. Johnson]]. Johnson dhe pasardhësi i tij, [[Richard Nixon]], zgjeruan luftërat e subvencionuara në Azinë Juglindore drejt të pasuksesshmes Luftë të Vietnamit. Një lëvizje e mirëpërhapur kundërkulturore shënoi rritje, e nxitur nga kundërshtimi i luftës, nacionalizmi zezak dhe revolucioni seksual. Betty Friedan, Gloria Steinem dhe të tjerë udhëhoqën një valë të re feminizmi që kërkonte barazi politike, shoqërore dhe ekonomike për femrën.

Si pasojë e Skandalit të Watergateit, Nixoni u bë presidenti i parë amerikan që ka dhënë dorëheqje më 1974, duke iu shmangur impedikimit (impeachment) nën akuza për pengim të drejtësisë dhe keqpërdorim të pushtetit; ai u zëvendësua nga nënpresidenti [[Gerald Ford]]. Administrata [[Jimmy Carter]] e fundviteve 1970 u përball me stagflacion dhe krizën e pengjeve në Iran. Zgjedhja e [[Ronald Reagan]] president më 1980 paralajmëroi një zhvendosje drejt djathtizmit në politikën amerikane, që u pasqyrua në ndryshime madhore në tatim dhe përparësi të shpenzimit, të cilat kishin katër synime kryesore: uljen e shpenzimeve qeveritare, uljen e taksave të të ardhurave dhe fitimit kapital, pakësimin e rregullimit qeveritar dhe kontrollin e parase e uljen e inflacionit. Mandati i dytë në detyrë i tij solli skandalin “Iran-Contra,” por edhe përparimin e madh diplomatik me Bashkimin Sovjetik. Shpërbërja që pasoi e Bashkimit Sovjetik përfundoi Luftën e Ftohtë.

=== Periudha bashkëkohore ===
[[Skeda:World-Trade-Center 9-11.jpg|thumb|right|Qendra Tregtare Botërore në mëngjesin e 11 shtatorit 2001]]

Roli udhëheqës i SHBA-së dhe aleatëve në Luftën e Gjirit, sanksionuar nga OKB-ja, nën drejtimin e presidentit [[George H. W. Bush]], si dhe luftërat e [[Republika Socialiste Federative e Jugosllavisë|Jugosllavisë]] (përfshirë edhe Luftën për Çlirimin e [[Kosova|Kosovës]]), nën presidentin [[Bill Clinton]], ndihmuan në ruajtjen e pozitës së superfuqisë.

Zgjerimi më i madh ekonomik në historinë moderne të SHBA-ve — nga marsi 1991 deri në mars 2001 — shoqëroi administratën Clinton.<ref>{{cite web|author=Voyce, Bill|url=http://iwin.iwd.state.ia.us/iowa/ArticleReader?itemid=00003700&print=1|title=Why the Expansion of the 1990s Lasted So Long|publisher=Iowa Workforce Information Network|date=2006-08-21|accessdate=2007-08-16|archive-date=6 tetor 2006|archive-url=https://web.archive.org/web/20061006020321/http://iwin.iwd.state.ia.us/iowa/ArticleReader?itemid=00003700&print=1|url-status=dead}}</ref> Një padi civile dhe skandali seksual shpunë në përpjekje për shkarkimin e Clintonit më 1998, por ai mbeti në detyrë.

Zgjedhjet presidenciale 2000, një prej më të ngushtave në historinë amerikane, u përcaktuan me vendim të Gjykatës Supreme — [[George W. Bush]], i biri i George H. W. Bushit, u bë president.

Më [[Sulmet e 11 shtatorit|11 shtator 2001]], terroristët e [[Al-Kaida|al-Kaidës]] goditën Qendrën Botërore të Tregtisë në [[Nju Jork]] dhe Pentagonin në [[Uashington D.C.|Washington, D.C]]., duke vrarë gati tremijë njerëz. Si kundërpërgjigje, administrata e Bushit filloi “Luftën kundër Terrorizmit.” Në fundvitin 2001, forcat amerikane udhëhoqën pushtimin e [[Afganistani|Afganistanit]], përmbysën qeverinë talibane dhe prishën kampet stërvitore të al-Kaidës. Kryengritësit talibanë vazhdojnë të zhvillojnë luftë guerile.

Më 2002, administrata Bush filloi të bëjë trysni për ndërrim regjimi në [[Iraku|Irak]] mbi baza kundërthënëse.<ref>{{cite web| title = Many Europeans Oppose War in Iraq| work = USA Today| url = http://www.usatoday.com/news/world/2003-02-14-eu-survey.htm| date = 2003-02-14| accessdate = 2008-09-01}}{{cite web| author = Springford, John| title = 'Old’ and ‘New’ Europeans United: Public Attitudes Towards the Iraq War and US Foreign Policy| publisher = Centre for European Reform| url = http://www.cer.org.uk/pdf/back_brief_springford_dec03.pdf| year = 2003| accessdate = 2008-09-01| archive-date = 28 mars 2004| archive-url = https://web.archive.org/web/20040328182510/http://www.cer.org.uk/pdf/back_brief_springford_dec03.pdf| url-status = dead}}</ref> Në mungesë të mbështetjes nga [[NATO]] ose të një mandati eksplicit të OKB-së për ndërhyrje ushtarake, Bushi organizoi Koalicionin e të Gatshmëve (''Coalition of the Willing''); forcat e koalicionit preemptivisht invaduan Irakun më 2003 dhe rrëzuan diktatorin ati-amerikan Saddam Hussein. Amnesty International ka akuzuar Shtetet e Bashkuara për shkelje të të drejtave të njeriut gjatë Luftës kundër Terrorizmit dhe në Luftën e Irakut por jo diktatorin Sadam Husein për vrasjet masive të popullit të tij.<ref>{{cite web|url=http://thereport.amnesty.org/eng/Regions/Americas|title=Amnesty International Report 2007|publisher=Amnesty International|archiveurl=https://archive.today/20120715080730/http://www.amnesty.org/en/annual-report/2012|url-status=dead|access-date=4 qershor 2009|archive-date=15 korrik 2012}}</ref> Më 2005, uragani Katrina shkaktoi shkatërrime të rënda përgjatë të shumtës së bregdetit të Gjirit të Meksikës, duke shkretuar New Orleansin.

Më 4 nëntor 2008, në mes të një recensioni ekonomik global, [[Barack Obama]] u zgjodh president. Ai ishte i pari afro-amerikan që zgjidhet president i SHBA-ve.

== Qeverisja dhe zgjedhjet ==
[[Skeda:Capitol Building Full View.jpg|thumb|right|Krahu i djathtë i [[Kapitoli i Shteteve të Bashkuara|Kapitolit]] të Shteteve të Bashkuara, godina e [[Kongresi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës|Kongresit]]]]
Shtetet e Bashkuara janë federata më e vjetër e botës. Janë republikë kushtetuese, ku “sundimi i shumicës zbutet nga të drejtat e pakicës, mbrojtur prej ligjit.”<ref>Scheb, John M., and John M. Scheb II (2002). ''An Introduction to the American Legal System''. Florence, KY: Delmar, p. 6. ISBN 0-7668-2759-3.</ref>

Shteti federativ është konceptuar dhe funksionon si një demokraci përfaqësuese, ndonëse qytetarët amerikanë që banojnë në territoret janë të përjashtuar nga votimet për zyrtarë federalë.<ref>Raskin, James B. (2003). ''Overruling Democracy: The Supreme Court Vs. the American People''. London and New York: Routledge, pp. 36–38. ISBN 0-415-93439-7.</ref> Qeveria rregullohet nga sistemi i ndarjes së pushteteve, “shqyrtimit dhe baraspeshimit” (''checks and balances''), siç përkufizohet nga Kushtetuta e SHBA-ve, që shërben si dokumenti suprem ligjor i vendit. Në sistemin federativ amerikan, qytetarët u nënshtrohet zakonisht tri niveleve të qeverisë, asaj federale, shtetërore dhe vendore; detyrat e qeverisë vendore zakonisht ndahen mes rretheve dhe qeverive bashkiake. Gati në të gjitha rastet, zyrtarët e ekzekutivit dhe legjislativit zgjidhen me të shumtën e votave (vota plurale) të qytetarëve në një zonë. Nuk ka përfaqësim përpjesëtimor në nivelin federal dhe shumë rrallë ndodhë të ketë në nivele më të ulëta. Zyrtarët e gjyqësorëve federal e shtetërorë dhe të kabineteve janë rëndom të emëruar nga dega ekzekutive dhe të aprovuar nga ligjvënësi, megjithëse disa gjykatës dhe zyrtarë shtetërorë zgjidhen me votë popullore.

[[Skeda:WhiteHouseSouthFacade.JPG|thumb|left|Fasada jugore e [[Shtëpia e Bardhë|Shtëpisë së Bardhë]], godinës së banimit dhe punës së kryetarit amerikan]]
Qeveria federale përbëhet nga tri degë:
* ligjvënëse: [[Kongresi i Shteteve të Bashkuara të Amerikës|Kongresi dydhomësh]], i përbërë nga [[Senati i Shteteve të Bashkuara|Senati]] dhe Shtëpia e Përfaqësuesve, nxjerr ligje federale, shpall luftë, miraton traktate, ka pushtet mbi arkën shtetërore dhe të drejtën për shkarkimin e Presidentit, ecuri që mundëson heqjen nga detyra të zyrtarëve të qeverisë.
* ekzekutivi: [[Kryetari i Shteteve të Bashkuara|Presidenti]] është kryekomandant i forcave të armatosura, mund të vejë veto mbi draftligje para se të bëhen ligje, si dhe emëron kabinetin dhe zyrtarët e tjerë, që administrojnë dhe zbatojnë ligjet dhe polikat federale.
* gjyqësori: Gjykata Supreme dhe gjykatat më të ulëta federale, gjykatësit e të cilave caktohen nga kryetari me miratimin e Senatit, interpretojnë ligjet dhe shfuqizojnë ato që i vlerësojnë jokushtetuese.

Dhoma e Përfaqësuesve ka 435 anëtarë, secili në përfaqësim të një zone kongresionale për kohëzgjatje dyvjeçare. Ulëset në Shtëpi u shpërndahen shteteve sipas popullsisë çdo dhjet vjet. Sipas regjistrimit të popullsisë më 2000, shtatë shtete kanë minimumin prej një përfaqësuesi, ndërsa Kalifornia, shteti më popullor, ka pesëdhjetetre. Senati ka 100 ligjvënës dhe secili shtet zgjedh nga dy senatorë, të zgjedhur çdo gjashtë vjet.

Presidenti mban mandat katërvjeçar dhe nuk mund të zgjidhet më shumë se dy herë. Presidenti nuk zgjidhet drejtpërsëdrejti, por përmes një sistemi indirekt me kolegj zgjedhor, ku votat përcaktuese u shpërndahen shteteve.

Gjykata Supreme, e drejtuar nga Kryegjykatësi i Shteteve të Bashkuara dhe ka nëntë pjesëtarë të përjetshëm.

Qeveritë shtetërore janë të strukturuara në mënyrë të ngjashme me qeverinë federale. Nebraska është e vetmja që ka legjislaturë njëdhomëshe.

Guvernatori, është kreu i ekzekutivit për secilin shtet federativ dhe zgjidhet drejtpërsëdrejti në secilin shtet.

Krejt ligjet dhe procedurat e qeverive shtetërore dhe asaj federale i nënshtrohet rishikimit dhe akëcili ligj i pleqëruar nga gjyqësori se shkel Kushtetutën shpallet i pavlefshëm. Teksti origjinal i Kushtetutës specifikon strukturën dhe përgjegjësitë e qeverisë federale dhe marrëdhëniet e saj me shtetet veç-e-veç. Neni Një mbron të drejtën për urdhëresën gjyqësore të quajtur ''habeas corpus'', kurse Neni Tre garanton të drejtën e gjykimin me porotë në të gjitha lëndët kriminale. Për ndryshimin e Kushtetutës nevojitet pëlqimi i tri të katërtave të shteteve. Kushtetuta përmban njëzeteshtatë amendamente; dhjetë të parat, që përbëjnë Kartën e të Drejtave, dhe Amendamenti i Katërmbëdhjetë përbëjnë bazën e të drejtave individuale të amerikanëve.

=== Partitë, ideologjia dhe politika ===
Shtetet e Bashkuara kanë operuar nën sistemin dypartiak gjatë pjesës më të madhe të historisë. Për zgjedhjet elektorale në të gjitha nivelet, zgjedhje parësore (primaries) të administruara nga shtetet mbahen për të zgjedhur të nominuarit e partive kryesore për zgjedhjet e përgjithshme të radhës. Që nga zgjedhjet e përgjithshme 1856, partitë kryesore kanë qenë Partia Demokratike, themeluar më 1824, dhe Partia Republikane, themeluar më 1854. Prej Luftës Civile, vetëm një kandidat i një partie të tretë — ish-presidenti Theodore Roosevelt, kandidat i Partisë Progresive më 1912 — ka fituar deri në 20 % të votës popullore.

Brenda kulturës politike amerikane, Partia Republikane konsiderohet e qendrës së djathtë ose “konservatore” dhe Partia Demokratike e qendrës së majtë ose “liberale”. Shtetet e verilindjes dhe bregut perëndimor si dhe disa prej shteteve të Liqeneve të Mëdha, të njohura si “shtetet e kaltra,” janë relativisht liberale. “Shtetet e kuqe” të jugut dhe goxha prej Rrafshinave të Mëdha dhe Maleve Shkëmbore janë relativisht konservatore.

Fituesi i zgjedhjeve presidenciale 2008, demokrati Barack Obama, është presidenti i 44-të amerikan dhe i pari afro-amerikan që mban këtë post. Të gjithë prijësit e mëparshëm ishin vetëm me prejardhje evropiane. Zgjedhjet 2008 gjithashtu sollën forcimin e kontrollit të demokratëve në dy dhomat e Kongresit. Në Kongresin e 111-të të SHBA-ve, Senati përbëhet prej 57 demokratësh, dy të pavarur që mblidhen me demokratët, si dhe 40 republikanë (një ulëse është nën shqyrtim); Shtëpia ka 256 demokratë dhe 178 republikanë (një ulëse është e zbrazët).

== Njësitë politike ==
: '''''Artikulli kryesor [[Shtetet Federale të Amerikës|Njësitë territoriale të Shteteve të Bashkuara]]'''''

Shtetet e Bashkuara janë bashkim federativ i pesëdhjetë shteteve. Trembëdhjetë shtetet nismëtare ishin trashëgimtare të trembëdhjetë kolonive që ngritën krye kundra sundimit britanik. Shumica e shteteve tjera janë thadruar nga trualli i fituar me luftë ose blerje nga qeveria amerikane. Prej rasteve të veçanta janë Vermonti, Teksasi dhe Hawai: secili shtet ishte republikë e pavarur para se të futen në bashkim. Përjashtime tjera përbëjnë shtetet e krijuara nga treva e trembëdhjetëshes fillestare. Herët në histori të vendit, tri shtete u themeluan në këtë mënyrë: Kentaki nga Virgjinia; Tenesi nga Karolina Veriore; dhe Mejn nga Masaçusetsi. Gjatë Luftës Civile Amerikane, Virgjinia e Perëndimit u shkëput nga Virgjinia. Shteti më i mbramë — Hawai — fitoi shtetësinë më 21 gusht 1959. Shtetet nuk kanë të drejtën e ndarjes nga unioni.

Shtetet përbëjnë pjesën dërmuese të masës tokësore të SHBA-ve; dy hapësira të tjera të konsideruara pjesë integrale e vendit, janë Distrikti i Kolumbisë, qarku federal ku ndodhet kryeqyteti, Washingtoni; dhe Atoli Palmyra, truall i pabanuar por i inkorporuar në Oqeanin Paqësor. Shtetet e Bashkuara posedojnë pesë territore tejdetit: Porto Riko dhe Ishujt Virgjinë të Shteteve të Bashkuara në Karaibe; Samoa Amerikane, Guami dhe Ishujt Veriorë të Marianës në Paqësor. Të lindurit në territore (përveç Samoas Amerikane) mbajnë shtetësi amerikane.

{{Shtetet e Bashkuara - Harta}}

== Marrëdhëniet ndërkombëtare ==
Shtetet e Bashkuara ushtrojnë ndikim global në ekonomi, politikë dhe çështje ushtarake. Është anëtare e përhershme e Këshilli të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara, që kanë selinë në Qytetin e Nju Jorkut. Gati të gjitha vendet kanë ambasada në Washington, D.C. dhe shumë syresh kanë edhe konsullata në qytete tjera. Gjithashtu, gati të gjitha vendet e botës kanë janë nikoqirë të misioneve diplomatike amerikane. Megjithatë, Kuba, Irani, Koreja e Veriut, Butani, Sudani si dhe Republika e Kinës (Taiwani) nuk kanë marrëdhënie diplomatike zyrtare me Shtetet e Bashkuara.

Shtetet e Bashkuara gëzojnë marrëdhënie të veçantë me Mbretërinë e Bashkuar dhe lidhje të ngushtë me Australinë, Zelandën e Re, Japoninë, Izraelin, si dhe bashkanëtarët e NATO-s. Njëherësh, bashkëpunojnë ngushtë me fqinjët përmes Organizatës së Shteteve Amerikane dhe marrëveshjeve të tregtisë së lirë si ajo Marrëveshja trepalëshe Amerikanoveriore për Tregti të Lirë me Kanadën dhe Meksikën. Më 2005, Shtetet e Bashkuara shpenzuan 27 miliard dollarë në ndihmesë zyrtare zhvillimore, më së shumti në botë. Sidoqoftë, krahasuar me Të Hyrat Bruto Kombëtare (HBK, GNI), kontributi amerikan prej 0,22% u rangua i njëzeti prej njëzetedy shteteve donatore. Burimet joqeveritare si fondacionet private, korporatat dhe institucionet arsimore e fetare dhuruan 96 miliard dollarë. Shuma e përgjithshme prej 123 miliard dollarësh është më e larta në botë dhe e shtata sipas përqindjes së HBK-së.<ref>{{cite web|title=Americans Favor Private Giving, People-to-People Contacts|date=2007-05-24|publisher=U.S. Dept. of State, International Information Programs|url=http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2007&m=May&x=20070524165115zjsredna0.2997553|accessdate=2007-06-17|archive-date=13 qershor 2007|archive-url=https://archive.today/20070613030525/http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2007&m=May&x=20070524165115zjsredna0.2997553|url-status=dead}}</ref>

== Forcat e Armatosura==
[[Skeda:USS Abraham Lincoln(CVN 72).jpg|thumb|left|Aeroplanmbajtësja USS ''Abraham Lincoln'']]

{{kryesor|Forcat e Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës}}

Kryetari i Shteteve të Bashkuara mban titullin e kryekomandantit të forcave të armatosura dhe cakton udhëheqësit e tyre, sekretarin e mbrojtjes dhe Krerët e Shtabit të Përgjithshëm. Departamenti i Mbrojtjes administron forcat e armatosura, përfshirë këtu ushtrinë, forcat detare, marinsat dhe aviacionin. Garda Bregdetare udhëhiqet nga Departamenti i Sigurisë së Atdheut në kohë paqe dhe nga Departamenti i Forcave Detare në kohë lufte. Më 2005, forcat e armatosura kishte 1,38 milion pjesëtarë në detyrë aktive,<ref>{{cite web|url=http://www.globalpolicy.org/empire/tables/2005/1231militarypersonnel.pdf|title=Department of Defense Active Duty Military Personnel Strengths by Regional Area and by Country (309A)|date=2005-12-31|publisher=Global Policy Forum|accessdate=2007-06-21|archive-date=12 nëntor 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20081112093417/http://www.globalpolicy.org/empire/tables/2005/1231militarypersonnel.pdf|url-status=dead}}</ref> që bashkë me qindra mijëra rezervistë dhe pjesëtarë të Gardës Kombëtare nxjerrin totalin prej 2,3 milion trupash. Departamenti i Mbrojtjes punëson rreth 700 mijë civilë, pa përfshirë këtu kontraktuesit. Shërbimi ushtarak kryhet në baza vullnetare, ndonëse rekrutimi i detyrueshëm mund të përdoret në kohë lufte përmes një sistemi përzgjedhës të shërbimit. Forcat amerikane mund të dërgohen tejdetit përmes flotës së aviacionit që përdoret për bartje të aeroplanëve dhe të tankeve të karburanteve, flotës detare të përbërë nga njëmbëdhjetë avionmbajtëse aktive dhe njësiteve të marsinsave për ekspedita në det, si dhe përmes flotave detare në Atlantik dhe Paqësor. Jashtë Shteteve të Bashkuara, forcat e armatosura janë të stacionuara në 770 baza dhe lehtësore, në çdo kontinent përveç Antarktikut. Zgjerimi i pranisë ushtarake në mbarë rruzullin ka bërë që dijetarët t’i përshkruajnë Shtetet e Bashkuara si mbajtëse të një “perandorie bazash”<ref>{{cite web|url=http://www.globalpolicy.org/empire/intervention/2005/basestructurereport.pdf|title=Department of Defense Base Structure Report, Fiscal Year 2005 Baseline|publisher=Global Policy Forum|accessdate=2007-06-21|archive-date=21 qershor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070621150632/http://www.globalpolicy.org/empire/intervention/2005/basestructurereport.pdf|url-status=dead}}</ref>.

Shpenzimet totale ushtarake të SHBA-ve më 2006, në shumën mbi 528 bilion dollarësh, përbënin 46% të shpenzimeve ushtarake globale dhe kalonin në shumë katërmbëdhjetë shtetet tjera me shpenzimet më të larta. (Në barazim të fuqisë blerëse, shpenzimet ishin më të mëdha se gjashtë shtetet tjera në listë së bashku.) Shpenzimet për krye ishin 1.756$, dhjetë herë më të mëdha se mesatarja botërore.<ref>{{cite web |url=http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_major_spenders.pdf/download |title=The Fifteen Major Spender Countries in 2006 |publisher=Stockholm International Peace Research Institute |year=2007 |accessdate=2007-06-20 |archive-date=14 gusht 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070814224502/http://www.sipri.org/contents/milap/milex/mex_major_spenders.pdf/download |url-status=dead }}</ref> Me 4,06% të PVB-së, shpenzimet ushtarake amerikane rangohen të 27-at prej 172 vendeve.<ref>{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2034rank.html |title=Rank Order—Military Expenditures—Percent of GDP |publisher=CIA |work=The World Factbook |date=2007-05-31 |accessdate=2007-06-13 |archive-date=20 janar 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180120113336/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2034rank.html |url-status=dead }}</ref> Buxheti bazë propozuar nga Departamenti i Mbrojtjes për 2009, 515,4 bilion dollarë, shënon rritje prej 7% nga 2008 dhe rritje gati 74% nga 2001.<ref>{{cite web |url=http://www.whitehouse.gov/omb/budget/fy2009/defense.html |title=Department of Defense |publisher=Office of Management and Budget |work=Budget of the United States Government, FY 2009 |accessdate=2008-03-02 |archive-date=6 mars 2008 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080306191929/http://www.whitehouse.gov/omb/budget/fy2009/defense.html |url-status=dead }}</ref> Harxhimet për Luftën në Irak janë vlerësuan se kanë arritur 2,7 trilion $.<ref>{{cite web |author=Goldman, David|url=http://money.cnn.com/2008/06/11/news/economy/iraq_war_hearing/ |title=Iraq War Could Cost Taxpayers $2.7 Trillion |publisher=CNNMoney |date= 2008-06-12|accessdate=2009-03-10}}</ref> Që me 3 maj 2009, Shtetet e Bashkuara pësuan 4.284 fatalitete ushtarake gjatë luftës dhe patën 31.000 ushtarë të lënduar.<ref>{{cite web |url=http://icasualties.org/Iraq/index.aspx |title=Iraq Coalition Casualties |publisher=Iraq Coalition Casualty Count |date=2009-05-03 |accessdate=2009-05-03 |archive-date=21 mars 2011 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110321080348/http://icasualties.org/Iraq/index.aspx |url-status=dead }}</ref>

== Ekonomia ==
{{main|Ekonomia e Shteteve të Bashkuara}}
{| class="wikitable" border="1" table style="border:1px black; float:right; margin-left:1em;"
|-
! style="background:#f99;" colspan="2"|Treguesit ekonomikë
|-
|Papunësia||8,9 %<sup>prill 2009</sup><ref>{{cite web|url=http://www.bls.gov/news.release/empsit.nr0.htm|title= Employment Situation Summary|publisher=U.S. Dept. of Labor|date=2009-04-03|accessdate = 2009-04-04}}</ref>
|-
|Rritja ekonomike||−5,7 %<sup>1Q 2009</sup> [1,1 %<sup>2008</sup>]<ref>{{cite web |date=2009-05-29 |title=Gross Domestic Product |url=http://www.bea.gov/national/xls/gdpchg.xls |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090826171407/https://www.bea.gov/national/xls/gdpchg.xls |archive-date=26 gusht 2009 |accessdate=2009-06-03 |publisher=Bureau of Economic Analysis}} Change is based on [[Chained dollars|chained 2000 dollars]]. Quarterly growth is expressed as an annualized rate.</ref>
|-
|Inflacioni||−0,7 %<sup>prill 2008 – prill 2009</sup><ref>{{cite web|url=http://www.bls.gov/news.release/cpi.nr0.htm|title=Consumer Price Index: April 2009|publisher=Bureau of Labor Statistics|date=2009-05-15|accessdate = 2009-05-26}}</ref>
|-
|Borxhi kombëtar||$11.383 trillion<sup>2 qershor 2009</sup><ref>{{cite web|url=http://www.treasurydirect.gov/NP/BPDLogin?application=np|title=Debt Statistics|publisher=U.S. Dept. of the Treasury|accessdate=2009-06-03|archive-date=18 prill 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110418203433/http://www.treasurydirect.gov/NP/BPDLogin?application=np|url-status=dead}}</ref>
|-
|[[Varfëria]]||12,5 %<sup>2007</sup><ref name="CBPR08">{{cite web|url=http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/income_wealth/012528.html|title=Household Income Rises, Poverty Rate Unchanged, Number of Uninsured Down|publisher=U.S. Census Bureau|date=2008-08-26|accessdate = 2008-09-06}}</ref>
|}

Shtetet e Bashkuara kanë ekonomi të përzier kapitaliste, që mbështetet në burimet e begatshme natyrore, infrastrukturën e mirëzhvilluar dhe prodhueshmërinë e lartë.<ref>{{cite book|title=Natural Resources: Neither Curse Nor Destiny|url=https://archive.org/details/naturalresources00lede|author=Lederman, Daniel, and William Maloney |publisher=World Bank|year=2007|isbn=0821365452|page=[https://archive.org/details/naturalresources00lede/page/n205 185]}}</ref> Sipas Fondit Monetar Ndërkombëtar, PVB amerikan përbën 23% të prodhimit botëror bruto në kursin e këmbimit tregtar dhe gati 21% të prodhimit botëror bruto me barazim të fuqisë blerëse (BFB, PPP).<ref name="IMF GDP"/> Më e larta e një shteti sovran, PVB-ja e SHBA-ve ishte 4% më e ulët se PVB-ja e kombinuar e Bashkimit Evropian me BFB më 2007.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|title=Rank Order—GDP (Purchasing Power Parity)|publisher=CIA|work=World Factbook|date=2008-10-09|accessdate=2008-10-21|archive-date=4 qershor 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110604195034/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2001rank.html|url-status=dead}}</ref> Vendi rangohet i shtatëmbëdhjeti në botë sipas PVB-së nominale për krye dhe i gjashti në botë sipas PVB me BFB.<ref name="IMF GDP"/> Shtetet e Bashkuara janë importuesi më i madh i produkteve dhe eksportuesi i tretë, ndonëse eksporti për kokë banori është i relativisht i ulët. Kanada, Kina, Meksika, Japonia dhe Gjermania janë partnerët kryesorë tregtarë.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/foreign-trade/top/dst/current/balance.html|title=U.S. Top Trading Partners, 2006|publisher=U.S. Census Bureau|accessdate=2007-03-26}}</ref> Mallrat kryesorë që eksportohet janë makineria elektrike, ndërsa automjetet përbëjnë importin parësor.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2006pubs/07statab/foreign.pdf|title= Table 1289. U.S. Exports and General Imports by Selected SITC Commodity Groups: 2002 to 2005 |publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2007|year=2006|accessdate=2007-08-26}}</ref> Shtetet e Bashkuara zënë vendin e parë në “Raportin e Konkurrencës Botërore”<ref>{{cite web| url=http://gcr.weforum.org/gcr/|title = Rankings: Global Competitiveness Report 2008-2009| publisher= World Economic Forum|accessdate=2008-10-12}} Click the link "Rankings" to access the entire list.</ref>. Pas një zgjerimi që zgjati mbi gjashtë vjet, ekonomia amerikane është në recedim prej dhjetorit 2007.<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2008/12/02/business/02markets.html|author=Grynbaum, Michael A.|title=Dow Plunges 680 Points as Recession Is Declared|work=New York Times|date=2008-12-01|accessdate=2008-12-01}}</ref>

Në vitin 2009, sektori privat vlerësohet të konstituojë 55,3% të ekonomisë, ku veprimtare e qeverisë federale përbën 24,1% dhe veprimtaria e e qeverive shtetërore dhe vendore (përfshirë transferet federative) përbëjnë 20,6% të mbetura.<ref>{{cite web|url=http://www.usgovernmentspending.com/index.php|title=Government Spending Overview|publisher=usgovernmentspending.com|accessdate=2009-05-09}}</ref> Ekonomia është postindustriale, ku sektorin e shërbimeve kontribuon 67,8% të PVB.<ref name="Econ">{{cite web|url=http://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/page3.html|accessdate=2008-03-12|title=USA Economy in Brief|publisher=U.S. Dept. of State, International Information Programs|archive-date=12 mars 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080312123609/http://usinfo.state.gov/products/pubs/economy-in-brief/page3.html|url-status=dead}}</ref> Rrafshi kryesor i biznesit përkah qarkullimi është tregu me pakicë; përkah të hyrat neto janë financat dhe sigurimet.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2006pubs/07statab/business.pdf|title= Table 726. Number of Returns, Receipts, and Net Income by Type of Business and Industry: 2003 |publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2007| year=2006|accessdate=2007-08-26}}</ref> Shtetet e Bashkuara vazhdojnë të jenë fuqi industriale, me produktet kimike si fushën prijëse në prodhimtari.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2006pubs/07statab/manufact.pdf|title= Table 971. Gross Domestic Product in Manufacturing in Current and Real (2000) Dollars by Industry: 2000 to 2005 (2004)|publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2007|year=2006|accessdate=2007-08-26}}</ref> Shtetet e Bashkuara janë prodhuesi i tretë i naftës në botë, si dhe importuesi më i madh i saj.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2173rank.html|title=Rank Order—Oil (Production)|publisher=CIA|work=The World Factbook|date=2007-09-06|accessdate=2007-09-14|archive-date=12 maj 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120512233445/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2173rank.html|url-status=dead}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2174rank.html|title=Rank Order—Oil (Consumption)|publisher=CIA|work=The World Factbook|date=2007-09-06|accessdate=2007-09-14|archive-date=26 dhjetor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226073521/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2174rank.html%20|url-status=dead}} {{cite web|url=http://www.eia.doe.gov/pub/oil_gas/petroleum/data_publications/company_level_imports/current/import.html|title=Crude Oil and Total Petroleum Imports Top 15 Countries|publisher=U.S. Energy Information Administration|date=2008-08-26|accessdate=2008-09-10}}</ref> Janë prodhuesi më i madh në botë i rrymës elektrike dhe bërthamore, si dhe gazit të lëngshëm natyror, sulfurit, fosfateve dhe kripës. Ndërsa bujqësia merr pjesë me më pak se 1% në PVB,<ref name="Econ"/> Shtetet e Bashkuara janë prodhuesi kryesor në botë për misër<ref>{{cite web|url=http://www.grains.org/page.ww?section=Barley,+Corn+%26+Sorghum&name=Corn|title=Corn|publisher=U.S. Grains Council|url-status=dead|access-date=4 qershor 2009|archive-date=12 janar 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080112182404/http://www.grains.org/page.ww?section=Barley,+Corn+%26+Sorghum&name=Corn}}</ref> dhe sojë.<ref>{{cite web|url=http://www.worldwatch.org/node/5442|title=Soybean Demand Continues to Drive Production|publisher=Worldwatch Institute|date=2007-11-06|accessdate=2008-03-13|archive-date=16 mars 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080316060234/http://www.worldwatch.org/node/5442|url-status=dead}}</ref> Bursa e Nju Jorkut është më e madhja në botë përkah vëllimi i dollarëve.<ref>{{cite web |url=http://ir.nyse.com/phoenix.zhtml?c=129145&p=irol-newsArticle&ID=1036503&highlight= |title= New Release/Ultra Petroleum Corp., |publisher=NYSE Euronext|date=2007-07-03|accessdate=2007-08-03}}</ref> [[Coca-Cola]] and [[McDonald's]] janë dy firmat më të njohura në rruzull.<ref>{{cite web |url=http://www.cheskin.com/view_news.php?id=2 |title=Sony, LG, Wal-Mart among Most Extendible Brands |publisher=Cheskin |date=2005-06-06 |accessdate=2007-06-19 |archive-date=12 mars 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120312001935/http://www.cheskin.com/view_news.php?id=2 |url-status=dead }}</ref>
[[Skeda:NYC NYSE.jpg|thumb|Bursa e Nju Jorkut, ndodhur në Wall Street]]

Në vitin 2005, 155 milion njerëz ishin të punësuar me pagesë, prej të cilëve 80 % në marrëdhënie të plotë pune.<ref>{{cite web|url=http://pubdb3.census.gov/macro/032006/perinc/new05_001.htm|title=Labor Force and Earnings, 2005|publisher=U.S. Census Bureau|accessdate=2007-05-29|archive-date=5 shkurt 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120205211749/http://pubdb3.census.gov/macro/032006/perinc/new05_001.htm|url-status=dead}}</ref> Shumica, 79 %, ishin të punësuar në sektorin e shërbimeve.<ref name="WF" /> Me rreth 15,5 milion njerëz, shëndetësia dhe asistenca sociale janë fusha kryesore e punësimit.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2006pubs/07statab/business.pdf|title= Table 739. Establishments, Employees, and Payroll by Employment-Size Class and Industry: 2000 to 2003 |publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2007|year=2006|accessdate=2007-08-26}}</ref> Afro 12% e punëtorëve janë anëtare sindikatash, për dallim nga 30% në Evropën Perëndimore.<ref>{{cite web|author=Fuller, Thomas|url=http://www.iht.com/articles/2005/06/14/news/europe.php|title= In the East, Many EU Work Rules Don't Apply|date=2005-06-15|work=International Herald Tribune|accessdate=2007-06-28}}</ref> Banka Botërore i rangon Shtetet e Bashkuara të parat përkah lehtësia e punëdhënies dhe pushimit të punëtorëve.<ref name="EDBI">{{cite web|url=http://www.doingbusiness.org/ExploreEconomies/?economyid=197|accessdate=2007-06-28|title=Doing Business in the United States (2006)|publisher=World Bank}}</ref> Mes 1973 dhe 2003, puna vjetore për mesataren kombëtare u rrit për 199 orë.<ref>{{cite web|url=http://www.usnews.com/usnews/opinion/articles/031110/10dobbs.htm|author=Dobbs, Lou|title=The Perils of Productivity|work=U.S. News & World Report|date=2003-11-02|accessdate=2007-06-30}}</ref> Pjesërisht si rrjedhojë, Shtetet e Bashkuara gëzojnë prodhueshmëri më të lartë të punëtorëve në botë. Megjithatë, nuk udhëheq më në prodhueshmëri në orë sikurse ishte rasti prej viteve 1950 deri në të 1990-at e hershme; punëtorët në Norvegji, Francë dhe Luksemburg tani janë më produktiv brenda orës.<ref>{{cite web|url=http://kilm.ilo.org/2005/press/download/ExSumEN.pdf|title=Highlights of Current Labour Market trends|publisher=International Labour Organization|work=Key Indicators of the Labour Market Programme|date=2005-12-09|accessdate=2007-12-20|archive-date=16 shkurt 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080216000018/http://kilm.ilo.org/2005/press/download/ExSumEN.pdf|url-status=dead}}</ref> Krahasuar me Evropën, tatimi në të hyra për korporata dhe mbi pronën janë zakonisht më të larta, ndërsa taksat e punës, sidomos të konsumimit, janë më të ulëta.<ref>{{cite news|author=Gumbel, Peter|url=http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,662737-2,00.html|title=Escape from Tax Hell|date=2004-07-11|work=Time|accessdate=2007-06-28|archive-date=7 janar 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100107005616/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,662737-2,00.html|url-status=dead}}</ref>

=== Të ardhurat dhe zhvillimi njerëzor ===
Sipas Byrosë së Regjistrimeve, mesatarja e të ardhurave para tatimit ishte 50.233$ më 2007. Mesatarja rangon prej 68.080 në Merilend në 36.338$ në Misisipi.<ref name="CBPR08"/> Me barazim të fuqisë blerëse, mesatarja e përgjithshme është e ngjashme me grupin më të pasur të vendeve të zhvilluara. Pas rënies së mprehtë në mes shek. XX, shkalla e [[Varfëria|varfërisë]] nuk kanë lëvizur shumë prej 1970-ave, me 11-15 % të amerikanëve nën kufi të varfërisë për vjet, si dhe 58,5 % të popullsisë në varfëri për të paktën një vit mes moshave 25 dhe 75 vjeç.<ref name="USCB IP&HIC 2007">{{cite web|author=DeNavas-Walt, Carmen, Bernadette D. Proctor, and Jessica Smith|url=http://www.census.gov/prod/2008pubs/p60-235.pdf|format=PDF|title=Income, Poverty, and Health Insurance Coverage in the United States: 2007|publisher=U.S. Census Bureau|year=2008|accessdate = 2008-11-13}}</ref><ref>{{Cite book |last=Hacker |first=Jacob S. |year=2006 |title=The Great Risk Shift: The New Economic Insecurity and the Decline of the American Dream |url=https://archive.org/details/greatriskshiftas00hack |location=New York |publisher=Oxford University Press}}</ref> Më 2007, 37,3 milion amerikanë jetonin në [[Varfëria|varfëri]].<ref name="CBPR08"/> Sistemi i mirëqenies në SHBA është prej më të rreptëve në botën e zhvilluar, duke reduktuar varfërinë relative dhe varfërinë absolute goxha më pak se mesatarja e vendeve të pasura.<ref name="Sme">Smeeding, T. M. (2005). "Public Policy: Economic Inequality and Poverty: The United States in Comparative Perspective." ''Social Science Quarterly'' 86, 955–983.</ref><ref>Kenworthy, L. (1999). "Do Social-Welfare Policies Reduce Poverty? A Cross-National Assessment" ''Social Forces'' 77(3), 1119–1139. Bradley, D., E. Huber, S. Moller, F. Nielsen, and J. D. Stephens (2003). "Determinants of Relative Poverty in Advanced Capitalist Democracies" ''American Sociological Review'' 68(1), 22–51.</ref> Përderisa sistemi i mirëqenies me sukses redukton [[Varfëria|varfërinë]] në mesin e pleqve,<ref>Orr, D. (November–December, 2004). "Social Security Isn't Broken: So Why the Rush to 'Fix' It?" In C. Sturr and R. Vasudevan, eds. (2007). ''Current Economic Issues''. Boston: Economic Affairs Bureau.</ref> të rinjtë përfitojnë relativisht pak nga ndihmesa shtetërore.<ref>{{cite web|url=http://www.prospect.org/cs/articles?article=a_new_deal_of_their_own|author=Starr, Paul|date=2008-02-25|title=A New Deal of Their Own|work=American Prospect|accessdate=2008-07-24|archive-date=5 maj 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080505021735/http://www.prospect.org/cs/articles?article=a_new_deal_of_their_own|url-status=dead}}</ref> Më 2007, studimi i UNICEF-it për mirëqenien e fëmijëve në njëzetedy vende të industrializuara i rangoi SHBA-të të parafundit.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/nol/shared/bsp/hi/pdfs/13_02_07_nn_unicef.pdf|title=Child Poverty in Perspective: An Overview of Child Well-Being in Rich Countries|author=UNICEF|work=BBC|year=2007|accessdate=2007-09-10}}</ref>

Me gjithë ngritjet e dukshme në prodhimtari, papunësinë dhe inflacionin e ulët, rritjet në të hyra nga 1980 kanë qenë më të ngadalshme se në dekadat e mëparshme, më pak të përhapura dhe të përcjella nga pasiguri ekonomike në rritje. Nga 1947 deri më 1979, mesatarja e të hyrave reale u ngrit për mbi 80% për të gjitha shtresat dhe të hyrat e amerikanëve të varfër u rritën më shpejt se ato të të pasurve.<ref name="Bar">Bartels, L. M. (2008). ''Unequal Democracy: The Political Economy of the New Gilded Age''. Princeton, NJ: [[Princeton|Princeton University]] Press.</ref><ref>{{cite web|url=http://www.demos.org/inequality/numbers.cfm#1|author=Hartman, C.|year=2008|title=By the Numbers: Income|accessdate=2008-07-24|archive-date=25 korrik 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110725230318/http://www.demos.org/inequality/numbers.cfm#1|url-status=dead}}</ref> Midisi i të hyrave për amvisni është rritur për të gjitha shtresat prej vitit 1980,<ref>{{cite web|author=Henderson, David R.|url=http://www.hoover.org/publications/digest/3522596.html|title=The Rich—and Poor—Are Getting Richer|work=Hoover Digest|year=1998|accessdate = 2007-06-19}}</ref> kryesisht në sajë të amvisërive me dy të punësuar, mbylljen e boshllëkut gjinor dhe orëve më të gjata të punës, mirëpo rritja ka qenë më e ngadalshme dhe goxha shumë në leverdi të shtresës së epërme.<ref name="Sme"/><ref name="Bar"/><ref>{{cite web |author=Yellen, J. |year=2006 |title=Speech to the Center for the Study of Democracy 2006–2007 Economics of Governance Lecture University of California, Irvine |url=http://www.frbsf.org/news/speeches/2006/1106.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20101205221853/http://www.frbsf.org/news/speeches/2006/1106.html |archive-date=5 dhjetor 2010 |accessdate=2008-07-24 |publisher=Federal Reserve Board |location=San Francisco}} {{cite web |author=Shapiro, Isaac |date=2005-10-17 |title=New IRS Data Show Income Inequality Is Again on the Rise |url=http://www.cbpp.org/10-17-05inc.htm |accessdate=2007-05-16 |publisher=Center on Budget and Policy Priorities}} Gilbert, D. (1998). ''The American Class Structure''. Belmont, CA: Wadsworth. ISBN 0-534-50520-1.</ref> Rrjedhimisht, hisja e të ardhurave e top 1% — 21.8% e të hyrave gjithsej raportuar më 2005 — është më se dyfishuar nga 1980,<ref>{{cite news|url=http://www.nytimes.com/2007/03/29/business/29tax.html?ex=1332820800&en=fb472e72466c34c8&ei=5088&partner=rssnyt&emc=rss|title=Income Gap Is Widening, Data Shows|author=Johnston, David Cay| work = New York Times|date=2007-03-29|accessdate=2007-05-16}}</ref> duke i bërë Shtetet e Bashkuara me pabarazinë më të madhe në të hyra në mesin e vendeve të zhvilluara.<ref name="Sme"/><ref>{{cite web|url=http://elsa.berkeley.edu/~saez/TabFig2005prel.xls|author=Saez, E.|title=Table A1: Top Fractiles Income Shares (Excluding Capital Gains) in the U.S., 1913–2005|publisher=UC Berkeley|year=2007|accessdate=2008-07-24}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|title=Field Listing—Distribution of Family Income—Gini Index|publisher=CIA|work=The World Factbook|date=2007-06-14|accessdate=2007-06-17|archive-date=13 qershor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613005439/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2172.html|url-status=dead}}</ref> Top 1% paguan 27,6% të të gjitha taksave federale; top 10% paguan 54,7%.<ref>{{cite web | url=http://www.cbo.gov/ftpdocs/88xx/doc8885/EffectiveTaxRates.shtml | title=Shares of Federal Tax Liabilities, 2004 and 2005| publisher=Congressional Budget Office| accessdate = 2008-11-02}}</ref> Pasuria, sikur të hyrat, janë tejet të përqendruara: 10% të më pasurve të popullsisë së rritur posedojnë 69,8% të pasurisë së amvisërive të vendit, hisja e dytë më e madhe në mesin e vendeve të zhvilluara.<ref>{{cite web|author=Domhoff, G. William|url=http://sociology.ucsc.edu/whorulesamerica/power/wealth.html|title=Table 4: Percentage of Wealth Held by the Top 10% of the Adult Population in Various Western Countries|publisher =University of California at Santa Cruz, Sociology Dept.| work = Power in America| year=2006|accessdate=2006-08-21}}</ref> Top 1% posedon 33,4% të pasurisë neto.<ref>{{cite web|author=Kennickell, Arthur B.|url=http://www.federalreserve.gov/pubs/oss/oss2/papers/concentration.2004.5.pdf|title=Table11a: Amounts (Billions of 2004 Dollars) and Shares of Net Worth and Components Distributed by Net Worth Groups, 2004|publisher =Federal Reserve Board| work = Currents and Undercurrents: Changes in the Distribution of Wealth, 1989–2004|date=2006-08-02|accessdate=2007-06-24}}</ref>

=== Transporti ===
[[Skeda:Map of current Interstates.svg|thumb|Sistemi i Autostradave Ndërshtetërore (Interstate Highway System), që mbulon 46876 milje rrugë<ref>{{cite web |title=Interstate FAQ (Question #3) |publisher=Federal Highway Administration |year=2006 |url=http://www.fhwa.dot.gov/interstate/faq.htm#question3 |accessdate=2009-03-04}}</ref>]]
Që më 2003, kishte 759 automobila për 1.000 amerikanë, në krahasim me 472 në 1.000 banorë në Bashkimin Evropian vitin tjetër.<ref>{{cite web | url =http://europa.eu/rapid/pressReleasesAction.do?reference=STAT/06/125| title =Car Free Day 2006: Nearly One Car per Two Inhabitants in the EU25 in 2004| date=2006-09-19|publisher =Europa, Eurostat Press Office| accessdate = 2007-08-15 }}</ref> Afro 40% e veturave personale janë furgonë, SUV dhe kamioneta.<ref>{{cite web|url =http://www.bts.gov/publications/highlights_of_the_2001_national_household_travel_survey/html/section_01.html|title =Household, Individual, and Vehicle Characteristics|publisher =U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics|work =2001 National Household Travel Survey|accessdate =2007-08-15|archive-date =29 shtator 2007|archive-url =https://web.archive.org/web/20070929125403/http://www.bts.gov/publications/highlights_of_the_2001_national_household_travel_survey/html/section_01.html|url-status =dead}}</ref> Amerikani i rritur (përfshirë vozitësit dhe jovozitësit) kalon mesatarisht 55 minuta duke vozitur çdo ditë dhe bën rreth 29 milje rrugë.<ref>{{cite web|url =http://www.bts.gov/publications/highlights_of_the_2001_national_household_travel_survey/html/section_02.html|title =Daily Passenger Travel|publisher =U.S. Dept. of Transportation, Bureau of Transportation Statistics|work =2001 National Household Travel Survey|accessdate =2007-08-15|archive-date =29 shtator 2007|archive-url =https://web.archive.org/web/20070929125646/http://www.bts.gov/publications/highlights_of_the_2001_national_household_travel_survey/html/section_02.html|url-status =dead}}</ref> Sistemi i hekurudhave për udhëtarë në qytetet amerikane është i dobët.<ref>{{cite web | url = http://www.gao.gov/products/GAO-07-15 | title = Intercity Passenger Rail: National Policy and Strategies Needed to Maximize Public Benefits from Federal Expenditures| date=2006-11-13| publisher = U.S. Government Accountability Office| accessdate = 2007-06-20 }}</ref> Vetëm 9% e udhëtimeve për në punë në SHBA përdorin transportin publik, në krahasim me 38,8% në Evropë.<ref>{{cite web | url = http://www.policy.rutgers.edu/vtc/documents/TOD.Euro-Style_Planning-Renne-Wells.pdf | format = PDF | author = Renne, John L., and Jan S. Wells | title = Emerging European-Style Planning in the United States: Transit-Oriented Development (p. 2) | year = 2003 | publisher = Rutgers, The State University of New Jersey | accessdate = 2007-06-11 | archive-date = 12 shtator 2014 | archive-url = https://web.archive.org/web/20140912143021/http://www.policy.rutgers.edu/vtc/documents/TOD.Euro-Style_Planning-Renne-Wells.pdf | url-status = dead }}</ref> Përdorimi i biçikletës është minimal, shumë poshtë niveleve evropiane.<ref>{{cite web | url = http://www.transalt.org/files/resources/other/010901TQpdf021.pdf | author = Pucher, John, and Lewis Dijkstra | title = Making Walking and Cycling Safer: Lessons from Europe | year = 2000 | publisher = Transportation Alternatives | work = Transportation Quarterly | accessdate = 2007-08-15 | archive-date = 16 shkurt 2008 | archive-url = https://web.archive.org/web/20080216000017/http://www.transalt.org/files/resources/other/010901TQpdf021.pdf | url-status = dead }}</ref> Industria ajrore është tërësisht e privatizuar, ndërsa shumica e aeroporteve janë pronë publike. Pesë aviokompanitë më të mëdha të botës përkah numri i pasagjerëve janë amerikane: [[American Airlines]] është numër një.<ref>{{cite web|url=http://www.iata.org/ps/publications/wats-passenger-carried.htm|title=Scheduled Passengers Carried|publisher=International Air Transport Association (IATA)|year=2006|accessdate=2007-08-15|archive-date=23 mars 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100323213100/http://www.iata.org/ps/publications/wats-passenger-carried.htm|url-status=dead}}</ref> Prej tridhjetë aeroporteve më të frekuentuara të botës, gjashtëmbëdhjetë janë në Amerikë, duke përfshirë më të ngarkuarin, Aeroportin Ndërkombëtar të Atlantës Hartsfield-Jackson (ATL).<ref>{{cite web|url=http://www.airports.org/cda/aci_common/display/main/aci_content07_c.jsp?zn=aci&cp=1-5-54-55_666_2__|title=Passenger Traffic 2006 Final|publisher=Airports Council International|date=2007-07-18|accessdate=2007-08-15|archive-date=29 prill 2012|archive-url=https://web.archive.org/web/20120429000000/http://www.airports.org/cda/aci_common/display/main/aci_content07_c.jsp?zn=aci&cp=1-5-54-55_666_2__|url-status=dead}}</ref>

=== Energjia ===
Tregu i energjisë në Shtetet e Bashkuari arrin në 29.000 terawatt për vit. Përdorimi i energjisë për kokë banori është baras me 7,8 ton vaji në vit, në krahasim me 4,2 ton vaji në Gjermani dhe 8,3 në Kanada. Më 2005, 40% e energjisë nxirrej nga karburantet, 23% nga qymyri dhe 22% prej gazit natyror. Pjesa tjetër plotësohej prej fuqisë nukleare dhe burimeve të energjisë së përtëritshme.<ref>{{cite web |url=http://www.eia.doe.gov/emeu/aer/pdf/pages/sec1_3.pdf|title= Diagram 1: Energy Flow, 2007|work=EIA Annual Energy Review 2007 |publisher=U.S. Dept. of Energy, Energy Information Administration|accessdate=2008-06-25}}</ref> Shtetet e Bashkuara janë përdoruesit e parë në botë të karburanteve.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2174rank.html|title=Rank Order—Oil (Consumption)|publisher=CIA|work=The World Factbook|date=2007-09-06|accessdate=2007-09-14|archive-date=26 dhjetor 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20181226073521/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2174rank.html%20|url-status=dead}}</ref> Për shumë kohë, fuqia bërthamore ka luajtur rol të limituar në krahasim me vendet tjera të zhvilluara. Më 2007, u dorëzuan shumë aplikime për uzina bërthamore.<ref>{{cite news |url=http://www.economist.com/science/displaystory.cfm?story_id=9762843|title= Atomic Renaissance|work=Economist|accessdate=2007-09-06}}</ref>

== Demografia ==
[[Skeda:Census-2000-Data-Top-US-Ancestries-by-County-1396x955.png|thumb|right|Prejardhja kombëtare mbizotëruese nëpër qarqe, 2000]]
Shtetet e Bashkuara projektohen nga Byroja e Regjistrimeve të kenë 306.560.000 banorë,<ref name="POP">{{cite web|url=http://www.census.gov/population/www/popclockus.html|publisher=U.S. Census Bureau]|title=U.S. POPClock Projection}} Figure updated automatically.</ref> përshirë një vlerësim prej 11,2 milion imigrantësh ilegalë.<ref>{{cite web | url = http://www.cis.org/articles/2008/back808.pdf| author =Camarota, Steven A., and Karen Jensenius | title = Homeward Bound: Recent Immigration Enforcement and the Decline in the Illegal Alien Population|year =2008| publisher = Center for Immigration Studies | accessdate = 2008-08-06}}</ref> Shtetet e Bashkuara janë vendi i tretë në botë përkah popullsia, pas Kinës dhe Indisë. Shtimi natyror është 0,89%,<ref name="WF"/> krahasuar me 0,16% në Bashkimin Evropian.<ref>{{cite web| url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html| title = European Union| publisher = CIA| work = The World Factbook| date = 2007-05-31| accessdate = 2007-06-15| archive-date = 8 maj 2020| archive-url = https://web.archive.org/web/20200508140308/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ee.html| url-status = dead}}</ref> Lindshmëria prej 14,16 në 1.000 banorë, 30% nën mesataren botërore, është më e lartë se cilitdo shtet në Evropë me përjashtim të [[Shqipëria|Shqipërisë]] dhe [[Irlanda|Irlandës]].<ref>{{cite web| url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2054rank.html| title = Rank Order—Birth Rate| publisher = CIA| work = The World Factbook| date = 2007-05-31| accessdate = 2007-06-13| archive-date = 10 mars 2013| archive-url = https://www.webcitation.org/6F0FiNNzQ?url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2054rank.html| url-status = dead}}</ref> Në vitin fiskal 2008, 1,1 milion imigrantë u pajisën me leje qëndrimi të përhershëm.<ref>[http://www.dhs.gov/xlibrary/assets/statistics/publications/lpr_fr_2008.pdf “U.S. Legal Permanent Residents: 2008”]. [[Office of Immigration Statistics]] ''Annual Flow Report.''</ref> Meksika është burimi prijës i rezidentëve të rinj prej dy dekadash; nga 1998, Kina, India dhe Filipinet qëndrojnë në top katërshen e vendeve prej nga vijnë mërgimtarët.<ref>{{cite web|url=http://www.dhs.gov/ximgtn/statistics/publications/LPR07.shtm|title=Persons Obtaining Legal Permanent Resident Status by Region and Country of Birth: Fiscal Years 1998 to 2007 (Table 3)|publisher=U.S. Dept. of Homeland Security|accessdate=2008-09-06|archive-date=6 shtator 2008|archive-url=https://web.archive.org/web/20080906133358/http://www.dhs.gov/ximgtn/statistics/publications/LPR07.shtm|url-status=dead}}</ref> Shtetet e Bashkuara janë vendi i vetëm i industrializuar ku projektohet shtim i madh i popullsisë.<ref name="PRC">{{cite web|url=http://www.prcdc.org/summaries/uspopperspec/uspopperspec.html|title=Executive Summary: A Population Perspective of the United States|publisher=Population Resource Center|year=2000|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070604165856/http://www.prcdc.org/summaries/uspopperspec/uspopperspec.html|url-status=dead|access-date=5 qershor 2009|archive-date=4 qershor 2007}}</ref>

Shtetet e Bashkuara kanë popullsi të llojllojshme — tridhjetenjë grupe të prejardhjes kanë më shumë se një milion pjesëtarë.<ref name="An2000">{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2004pubs/c2kbr-35.pdf|title=Ancestry 2000|publisher=U.S.Census Bureau|year=2004|accessdate=2007-06-13}}</ref> Amerikanët e bardhë janë grupi më i madh racor, ku gjermano-amerikanët, irlandez-amerikanët dhe anglo-amerikanët përbëjnë tri prej katër grupeve më të mëdha të vendit për nga prejardhja kombëtare.<ref name="An2000"/> Afro-amerikanët janë pakica më e madhe racore dhe grupi i tretë përkah prejardhja.<ref name="An2000"/><ref name="Cen2007">{{cite web|url=http://www.census.gov/popest/national/asrh/NC-EST2007-srh.html|title=Annual Estimates of the Population by Sex, Race, and Hispanic or Latino Origin for the United States: April 1, 2000 to July 1, 2007 (NC-EST2006-03)| publisher = U.S. Census Bureau, Population Division | date = 2008-05-01| accessdate = 2008-09-05}}</ref> Azatiko-amerikanët janë pakica e dytë më e madhe racore; dy grupet më të mëdha janë kinezët dhe filipinezët.<ref name="An2000"/> Më 2007, popullsia amerikane përbëhej, sipas vlerësimeve, edhe nga 4,5 milion amerindianë dhe indigjenë të Alaskës (2,9 milion vetëm të këtij grupi) dhe mbi 1 milion vendës të Hawait ose të ujdhesave të Paqësorit (ekskluzivisht 0,5 milion).<ref name="Cen2007"/><ref name="Minority">{{cite web|url=http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2006&m=July&x=20060707160631jmnamdeirf0.2887079|author=Friedman, Michael Jay|title=Minority Groups Now One-Third of U.S. Population|publisher=U.S. Dept. of State, Bureau of International Information Programs|date=2006-07-14|accessdate=2007-06-13|archive-date=13 qershor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070613222159/http://usinfo.state.gov/xarchives/display.html?p=washfile-english&y=2006&m=July&x=20060707160631jmnamdeirf0.2887079|url-status=dead}}</ref>

<div style="font-size: 90%">
{| class="wikitable" border="1" table style="border:1px black; float:right; margin-left:1em;"
|-
! style="background:#f99;" colspan="2"|Raca/Etnia (2007)<ref name="Cen2007"/>
|-
|Të bardhë||80,0 %
|-
|Afro-amerikanë||12,8 %
|-
|Aziatikë||4,4 %
|-
|Amerindianë dhe Alaskas vendorë||1,0 %
|-
|Hawaianë vendorë dhe ishullorë të Paqësorit||0,2 %
|-
|Shumëracorë||1,6 %
|-
|Hispanikë dhe latino (''të çfarëdo race'')||15,1 %
|}
</div>

Shtimi i popullatës hispanike dhe latine (termet janë zyrtarisht të këmbyeshme) është trend madhor demografik. 45,4 milion amerikanë me prejardhje hispanike identifikohen si etni e veçantë nga Byroja e Regjistrimeve; 64 % të hispanikëve janë me origjinë meksikane.<ref name=CB2007>{{cite web | url = http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-CONTEXT=dt&-mt_name=ACS_2007_1YR_G2000_B03001&-redoLog=true&-geo_id=01000US&-geo_id=04000US48&-format=&-_lang=en&-SubjectID=15233304 | title = B03001. Hispanic or Latino Origin by Specific Origin | work = 2007 American Community Survey | publisher = U.S. Census Bureau | accessdate = 2008-09-26 | archive-date = 12 shkurt 2020 | archive-url = https://archive.today/20200212040125/http://factfinder.census.gov/servlet/DTTable?_bm=y&-ds_name=ACS_2007_1YR_G00_&-CONTEXT=dt&-mt_name=ACS_2007_1YR_G2000_B03001&-redoLog=true&-geo_id=01000US&-geo_id=04000US48&-format=&-_lang=en&-SubjectID=15233304 | url-status = dead }}</ref> Mes viteve 2000 dhe 2007, popullata hispanike në vend u rrit për 27 %, ndërsa ajo johispanike për vetëm 3,6 %.<ref name="Cen2007"/> Rritja kryesisht i atribuohet imigrimit; që më 2007, 12,4 % e popullsisë amerikane qe lindur jashtë vendit, 54 % prej të cilëve në Amerikën Latine.<ref>{{cite web| url = http://www.census.gov/compendia/statab/cats/population/native_and_foreignborn_populations.html| archiveurl = https://web.archive.org/web/20071225193714/http://www.census.gov/compendia/statab/cats/population/native_and_foreignborn_populations.html| archivedate = 25 dhjetor 2007| title = Population: Native and Foreign-born Populations (Tables 42 and 43)| publisher = U.S. Census Bureau| work = 2009 Statistical Abstract| date = 2008-12-23| accessdate = 2009-01-21| url-status = live}}</ref> Pjelloria është gjithashtu faktor; femra hispanike mesatarisht lind tre fëmijë gjatë jetës së saj. Shkalla e pjellorisë në krahasim është 2,2 për femra zezake johispanike dhe 1,8 për femra të bardha johispanike (nën shkallën e nevojshme për zëvendësim, 2,1).<ref name="PRC"/> Minoritetet (të përkufizuara nga Byroja e Regjistrimit, të gjithë tjerët veç hispanikëve, hispanikët, të bardhët joshumëracorë) përbëjnë 34 % të popullsisë; priten të bëhen shumicë kah viti 2042.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/population/012496.html|title=An Older and More Diverse Nation by Midcentury|publisher=U.S. Census Bureau|date=2008-08-14|accessdate=2008-09-06}}</ref>

Rreth 79 % e amerikanëve jetojnë në hapësira urbane (sipas përkufizimit, këto përfshijnë edhe periferitë); gjysma e tyre banojnë në qytete me popullsi mbi 50.000.<ref>{{cite web| url = http://factfinder.census.gov/servlet/GCTTable?_bm=y&-state=gct&-ds_name=DEC_2000_SF1_U&-_box_head_nbr=GCT-P1&-mt_name=&-_caller=geoselect&-geo_id=&-format=US-1&-_lang=en| title = United States—Urban/Rural and Inside/Outside Metropolitan Area (GCT-P1. Population, Housing Units, Area, and Density: 2000)| publisher = U.S. Census Bureau| date = 2000-04-01| accessdate = 2008-09-23| archive-date = 12 shkurt 2020| archive-url = https://archive.today/20200212044207/http://factfinder.census.gov/servlet/GCTTable?_bm=y&-state=gct&-ds_name=DEC_2000_SF1_U&-_box_head_nbr=GCT-P1&-mt_name=&-_caller=geoselect&-geo_id=&-format=US-1&-_lang=en| url-status = dead}}</ref> Më 2006, 254 vendbanime të rregullta kishin mbi 100 mijë banorë, nëntë qytetet ishin milionëshe dhe katër qytete botërore kishin mbi 2 milion banorë (New York, Los Angeles, Chicago dhe Houston).<ref name=PopEstBigCities>{{cite web | url = http://www.census.gov/Press-Release/www/2007/cb07-91table1.pdf|format=PDF| title =Table 1: Population Estimates for the 25 Largest U.S. Cities Based on July 1, 2006, Population Estimates: April 1, 2000 to July 1, 2006 | work = 2006 Population Estimates | publisher = U.S. Census Bureau, Population Division | date =2007-06-28| accessdate = 2007-09-08}}</ref> Në SHBA ekzistojnë pesëdhjetë hapësira metropolitane me popullsi më të madhe se 1 milion.<ref name="PopEstMSA">{{cite web | url = http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/cb07-51tbl2.pdf |format=PDF| title = Table 2. Population Estimates for the 100 Most Populous Metropolitan Statistical Areas Based on July 1, 2006, Population Estimates | work = 2006 Population Estimates | publisher = U.S. Census Bureau| date =2007-04-05| accessdate = 2007-06-17}}</ref> Prej pesëdhjetë metropoleve me rritjen më të shpejtë, njëzetetri janë në perëndim dhe njëzetepesë në jug. Metropolet Atlanta, Dallas, Houston, Phoenix dhe Inland Empire në Kaliforni të gjitha u shtuan në popullsi për tri të katërtat nga 2000 më 2006.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/Press-Release/www/releases/archives/population/009865.html|title=50 Fastest-Growing Metro Areas Concentrated in West and South|publisher=U.S. Census Bureau|date=2007-04-05|accessdate=2007-01-26}}</ref>

[[Skeda:USpop2010.svg|thumb|300px|Piramida e pupullsisë së SHBA-ve]]

=== Gjuha ===
<div style="font-size: 90%">
{| class="wikitable" border="1" table style="border:1px black; float:right; margin-left:1em;"
! style="background:#f99;" colspan="2"|Gjuhët (2005)<ref name="USCB Lang">{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2007pubs/08statab/pop.pdf|publisher=U.S. Census Bureau|work=Statistical Abstract of the United States 2006| title=Table 52—Languages Spoken at Home by Language: 2005|accessdate = 2008-10-18}}</ref>
|-
|anglisht (''gjuhë të vetme'')||216,2 milion
|-
|spanjisht dhe kreola spanjolle||32,2 milion
|-
|kinezisht||2,3 million
|-
|frëngjisht dhe kreola frënge||1,9 milion
|-
|tagalogisht (filipinisht)||1,4 milion
|-
|vietnamisht||1,1 milion
|-
|gjermanisht||1,1 milion
|}
</div>

[[Anglishtja]] është de facto gjuha kombëtare. Ndonëse nuk ka gjuhë zyrtare në nivelin federal, disa ligje — si kërkesat për natyralizim në SHBA — venë anglishten si standard. Më 2005, rreth 216 milion, ose 81 % e popullsisë pesë vjeç e sipër, fliste vetëm anglisht në shtëpi. Spanjishtja, folur nga 12 % e popullsisë në shtëpi, është gjuha e dytë më e përhapur dhe gjuha e huaj më së shpeshti e mësuar.<ref name="USCB Lang"/><ref>{{cite web| url = http://www.adfl.org/resources/enrollments.pdf| title = Foreign Language Enrollments in United States Institutions of Higher Learning| publisher = MLA| accessdate = 2006-10-16| archive-date = 3 gusht 2008| archive-url = https://web.archive.org/web/20080803020358/http://www.adfl.org/resources/enrollments.pdf| url-status = dead}}</ref> Disa amerikanë avokojnë bërjen e anglishtes gjuhë zyrtare të vendit, siç është rasti në së paku njëzetetetë shtete.<ref name=ILW>{{cite web| author = Feder, Jody| url = http://www.ilw.com/immigdaily/news/2007,0515-crs.pdf| title = English as the Official Language of the United States—Legal Background and Analysis of Legislation in the 110th Congress| date = 2007-01-25| publisher = ILW.COM (Congressional Research Service)| accessdate = 2007-06-19| archive-date = 18 qershor 2009| archive-url = https://web.archive.org/web/20090618133418/http://www.ilw.com/immigdaily/news/2007,0515-crs.pdf| url-status = dead}}</ref> Hawaishtja dhe anglishtja, që të dyja, janë gjuhë zyrtare në Hawai sipas ligjit shtetëror.<ref>{{cite web|url=http://www.hawaii.gov/lrb/con/conart15.html|title=The Constitution of the State of Hawaii, Article XV, Section 4|publisher=Hawaii Legislative Reference Bureau|date=1978-11-07|accessdate=2007-06-19|archive-date=24 korrik 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20130724231656/http://www.hawaii.gov/lrb/con/conart15.html|url-status=dead}}</ref> Përderisa asnjëri shtet nuk kanë gjuhë zyrtare, Meksika e Re ka ligje që mundësojnë përdorimin e anglishtes dhe spanjishtes, sikurse bën Luiziana për anglisht dhe frëngjisht.<ref>{{cite book| author =Dicker, Susan J. | title = Languages in America: A Pluralist View | url =https://archive.org/details/languagesinameri00dick |year=2003|pages=[https://archive.org/details/languagesinameri00dick/page/216 216], 220–25 | location =Clevedon, UK| publisher = Multilingual Matters|isbn=1853596515}}</ref> Shtetet tjera, si Kalifornia, mandatojnë botimin e versioneve spanjisht të dokumenteve të caktuara qeveritare, përfshirë formularët në gjykata.<ref>{{cite web|url=http://www.leginfo.ca.gov/cgi-bin/waisgate?WAISdocID=90544325063+0+0+0&WAISaction=retrieve|title=California Code of Civil Procedure, Section 412.20(6)| publisher=Legislative Counsel, State of California|accessdate=2007-12-17}} {{cite web|url=http://www.courtinfo.ca.gov/forms/allforms.htm|title=California Judicial Council Forms| publisher=Judicial Council, State of California|accessdate=2007-12-17}}</ref> Disa treva ishullore janë të garantuara njohje zyrtare të gjuhëve të tyre vendore, krahas anglishtes: samoishtja dhe gjuha çamorro njihen në Samoan Amerikane, përkatësisht në Guam; gjuhët karoline dhe çamorro njihen në Ishujt Veriorë të Marianës; spanjishtja është gjuhë zyrtare në Porto Riko.

=== Feja ===
[[Skeda:Pisgah.jpg|thumb|right|Kishë Baptiste Jugore; shumica e amerikanëve identifikohen si të krishterë.]]
Shtetet e Bashkuara janë zyrtarisht komb shekullar; Amendamenti i Parë i Kushtetutës së SHBA-ve garanton ushtrimin e lirë të fesë dhe ndalon vendosjen e qeverisjes fetare. Në një studimi më 2002, 59 % e amerikanëve thanë se feja luan “rol shumë të rëndësishëm në jetët e tyre,” figurë shumë më e lartë sesa në cilindo vend tjetër të pasur.<ref>{{cite web|url=http://pewglobal.org/reports/display.php?ReportID=167|title=Among Wealthy Nations…U.S. Stands Alone in its Embrace of Religion|publisher=Pew Research Center|work=Pew Global Attitudes Project|date=2002-12-19|accessdate=2008-10-23|archive-date=22 gusht 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110822083255/http://pewglobal.org/2002/12/19/among-wealthy-nations/|url-status=dead}}</ref> Sipas një sondazhi më 2007, 78,4 % të të rriturve identifikoheshin si të krishterë,<ref name="Pew">{{cite web|url=http://religions.pewforum.org/pdf/affiliations-all-traditions.pdf|title=Religious Composition of the U.S.| publisher=Pew Forum on Religion & Public Life|work=U.S. Religious Landscape Survey|year=2007|accessdate=2008-10-23}}</ref> më pask se 86,4 % sa ishin më 1990.<ref name="ARIS">{{cite web|url=http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm|title=American Religious Identification Survey|publisher=CUNY Graduate Center|year=2001|accessdate=2007-06-17|archive-date=24 tetor 2005|archive-url=https://web.archive.org/web/20051024031359/http://www.gc.cuny.edu/faculty/research_briefs/aris/key_findings.htm|url-status=dead}}</ref> Konfesionet protestante përbënin 51,3 %, ndërsa katolicizmi romak, me 23,9 %, ishte konfesioni më i madh individual. Studimi kategorizon evangjelikët e bardhë, 26,3 % e popullsisë, si kohortën më të madhe religjioze të vendit;<ref name="Pew"/> një studim tjetër vlerëson evangjelikët e të gjitha racave në 30-35%.<ref>{{cite web|url=http://www.uakron.edu/bliss/docs/Religious_Landscape_2004.pdf|author=Green, John C|title=The American Religious Landscape and Political Attitudes: A Baseline for 2004|publisher=University of Akron|accessdate=2007-06-18|archive-date=7 dhjetor 2009|archive-url=https://www.webcitation.org/5lpvuMoCD?url=http://www.uakron.edu/bliss/docs/Religious_Landscape_2004.pdf|url-status=dead}}</ref> Totali i religjioneve jo të krishtera raportuar më 2007 ishte 4,7 %, në ngritje prej 3,3 % më 1990.<ref name="ARIS"/> Fetë tjera prijëse ishin judaizmi (1,7 %), budizmi (0,7 %), islami (0,6 %), hinduizmi (0,4 %) dhe unitarianizmi universal (0,3 %).<ref name="Pew"/> Nga 8,2 % më 1990,<ref name="ARIS"/> 16,1 % më 2007 përshkruan veten si agnostikë, ateistë, ose thjesht si të pareligjion,<ref name="Pew"/> përmbajtësisht më pak sesa në shtetet tjera postindustriale si Britania e Madhe (2005: 44 %), por më shumë se në mbarë botën (2005: 12 %).<ref>{{cite web|url=http://www.adherents.com/Na/Na_46.html|title=Studies on Agnostics and Atheists in Selected Countries|publisher=Adherents.com|accessdate=2007-06-14|archive-date=14 qershor 2007|archive-url=https://web.archive.org/web/20070614114021/http://www.adherents.com/Na/Na_46.html|url-status=dead}}</ref>

=== Arsimi ===
[[Skeda:University-of-Virginia-Rotunda.jpg|thumb|right|Afro 80 % e studentëve universitarë amerikanë studiojnë në institucione publike si Universiteti i Virgjinisë, ngrehim i trashëgimisë botërore, themeluar nga Thomas Jeffersoni.<ref>{{cite web |title=Public Education for the Common Good |author=Rosenstone, Steven J. |publisher=University of Minnesota |url=http://cla.umn.edu/news/clatoday/summer2002/dean.php |date=2009-12-17 |accessdate=2009-03-06 |archive-date=1 gusht 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140801114734/http://cla.umn.edu/news/clatoday/summer2002/dean.php |url-status=dead }}</ref>]]
Arsimi publik amerikan mirëmbahet nga qeveritë shtetërore dhe vendore, rregulluar nga Departamenti Amerikan i Arsimit përmes kufizimeve në grante federale. Fëmijët janë të obliguar në shumicën e shteteve të vijojnë mësimet nga mosha gjatë ose shtatë vjeç (në përgjithësi, duke filluar me sistemin parashkollor ose klasën e parë) deri sa të mbushin tetëmbëdhjetë vjet (zakonisht deri në mbarim të klasës së dymbëdhjetë, shkollës së mesme); disa shtete i lejojnë fëmijët ta lënë shkollën në moshën gjashtëmbëdhjetë ose shtatëmbëdhjetë vjeçare.<ref>{{cite web |url=http://nces.ed.gov/programs/digest/d02/dt150.asp |title=Ages for Compulsory School Attendance... |accessdate = 2007-06-10 |publisher=U.S. Dept. of Education, National Center for Education Statistics}}</ref> Afro 12 % e fëmijëve janë të regjistrual në shkolla private famullore ose josektare. Pak mbi 2 % të fëmijëve shkollohen në shtëpi.<ref>{{cite web |url=http://www.ed.gov/about/offices/list/oii/nonpublic/statistics.html |title=Statistics About Non-Public Education in the United States |accessdate = 2007-06-05 |publisher=U.S. Dept. of Education, Office of Non-Public Education}}</ref> Shtetet e Bashkuara kanë shumë institucione të arsimit të lartë, private e publike, si dhe kolegje të komunitetit, të hapura për të gjithë të interesuarit. Ndër amerikanët njëzetepesë vjeç e mbi, 84,6 % kanë diplomuar nga shkolla e mesme, 52,6 % kanë vijuar studime universitare, 27,2 % kanë grada baçelor, si dhe 9,6 % kanë grada postdiplomike.<ref>{{cite web|url=http://www.census.gov/prod/2004pubs/p20-550.pdf|title=Educational Attainment in the United States: 2003|publisher=U.S. Census Bureau|accessdate = 2006-08-01}}</ref> Shkalla e alfabetizmit bazik është përafërsisht 99 %.<ref name="WF" /><ref>Për më shumë detaje në alfabetizmin në SHBA, shihni [http://nces.ed.gov/NAAL/PDF/2006470.PDF A First Look at the Literacy of America’s Adults in the 21st century], U.S. Department of Education (2003).</ref> Kombet e Bashkuara i kanë caktuar SHBA-ve treguesin arsimor prej 0,97, që i bën të 12-tat në botë.<ref>{{cite web|title=Human Development Indicators|year=2005|publisher=United Nations Development Programme, Human Development Reports|accessdate=2008-01-14|url=http://hdr.undp.org/reports/global/2005/pdf/HDR05_HDI.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20070620235428/http://hdr.undp.org/reports/global/2005/pdf/HDR05_HDI.pdf|archivedate=20 qershor 2007|url-status=live}}</ref>

=== Shëndetësia ===
Mesatarja e jetës në Shtetet e Bashkuara prej 77,8 vjetësh<ref>{{cite web|url=http://www.cdc.gov/nchs/data/hus/hus06.pdf#027|title=Health, United States, 2006|year=2006|publisher=Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics|accessdate = 2007-08-15}}</ref> është një vit më i shkurtër se figurat e përgjithshme për Evropën Perëndimore, si dhe tri deri në katër vjet më e shkurtër sesa në Norvegji, Zvicër dhe Kanada.<ref>{{cite web |author=Eberstadt, Nicholas, and Hans Groth|url=http://www.iht.com/articles/2007/04/19/opinion/edeber.php |title=Healthy Old Europe|date=2007-04-19|work=International Herald Tribune|accessdate = 2007-06-19 }}</ref> Gjatë dy dekadave të fundit, rangimi i vendit sipas jetëgjatësisë së popullsisë ka rënë nga vendi i 11-të në të 42-tën në botë.<ref>{{cite web|author=MacAskill, Ewen|url=http://www.guardian.co.uk/world/2007/aug/13/usa.ewenmacaskill |title=US Tumbles Down the World Ratings List for Life Expectancy|date=2007-08-13 |work= Guardian|accessdate = 2007-08-15}}</ref> Vdekshmëria e foshnjave prej 6,37 në njëmijë gjithashtu i vë SHBA-të në vendin e 42-të prej 221 entiteve politike, prapa të gjitha vendeve të Evropës Perëndimore.<ref>{{cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2091rank.html|title=Rank Order—Infant Mortality Rate|date=2007-06-14|publisher=CIA|work=The World Factbook|accessdate=2007-06-19|archive-date=7 shkurt 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180207062332/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2091rank.html|url-status=dead}}</ref> Shkalla e mbijetesës së kancerit në SHBA është më e larta në botë.<ref>
{{cite news| first = Nicole| last = Martin| title = UK Cancer Survival Rate Lowest in Europe| url = http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1560849/UK-cancer-survival-rate-lowest-in-Europe.html | work = The Daily Telegraph| date = 2007-08-24}} {{cite journal| last = Gatta| first = Gemma | year = 2006|title = Survival from Rare Cancer in Adults: A Population-Based Study| journal = The Lancet Oncology| volume = 7| issue = 2| pages = 132–140| doi = 10.1016/S1470-2045(05)70471-X}}</ref> Përfarësisht një e treta e popullsisë së rritur është e dhjamosur (obeze), si dhe një e treta tjetër është mbipeshë;<ref>{{cite web |url=http://www.cdc.gov/nchs/products/pubs/pubd/hestats/overweight/overwght_adult_03.htm |title=Prevalence of Overweight and Obesity Among Adults: United States, 2003–2004 |accessdate = 2007-06-05 |publisher=Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Health Statistics}}</ref> shkalla e obezitetit, më e larta në botën e industrializuar, është më se dyfishuar në çerekshekullin e fundit.<ref>{{cite book | author= Schlosser, Eric | year = 2002 | title = Fast Food Nation | url= https://archive.org/details/fastfoodnationti00eric | publisher = Perennial | location = New York| isbn = 0060938455 |page = [https://archive.org/details/fastfoodnationti00eric/page/240 240] }}</ref> Diabeti tip 2, i lidhur me obezitetin, merret parasysh si epidemik nga profesionistët shëndetësorë.<ref>{{cite web |url=http://atvb.ahajournals.org/cgi/content/full/25/12/2451#R3-101329 |title=Fast Food, Central Nervous System Insulin Resistance, and Obesity|year=2005 |accessdate = 2007-06-17|work= Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology|publisher=American Heart Association}}</ref> Shkalla e shtatzënisë adoleshente, 79,8 në 1.000 femra, është gati katër herë ajo e Francës dhe pesë herë ajo e Gjermanisë.<ref>{{cite web |url=http://www.advocatesforyouth.org/PUBLICATIONS/factsheet/fsest.htm |title=Adolescent Sexual Health in Europe and the U.S.—Why the Difference? |year=2001 |accessdate=2007-06-17 |publisher=Advocates for Youth |archive-date=20 maj 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070520020329/http://www.advocatesforyouth.org/PUBLICATIONS/factsheet/fsest.htm |url-status=dead }}</ref> Aborti është i ligjshëm kur e vendos nëna. Shumë shtete ndalojnë fonde publike për këtë procedurë dhe kërkojnë të kalojë një periudhë pritjeje para kryerjes së abortit. Ndonëse shkalla e abortit po bie, thyesa e abortit prej 241 në 1.000 lindje të gjalla dhe 15 në 1.000 femra të moshës 15-44 mbetet më e lartë se në shumicën e vendeve të Evropës Perëndimore.<ref>{{cite web |url=http://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/ss5511a1.htm|author=Strauss, Lilo T.|display-authors=etal|title=Abortion Surveillance—United States, 2003|accessdate = 2007-06-17 |publisher=Centers for Disease Control, National Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Division of Reproductive Health|work=MMWR|date=2006-11-24}}</ref>

[[Skeda:FlightHoustontoDallas086.jpg|thumb|right|Qendra Mjekësore e Teksasit në Houston, më e madhja qendër klinike e botës<ref>{{cite web|url=http://www.texmedctr.tmc.edu/root/en/GetToKnow/FactsandFigures/Facts+and+Figures.htm|title=2007 Facts & Figures|accessdate=2008-11-07|publisher=Texas Medical Center|archive-date=23 qershor 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100623171812/http://www.texmedctr.tmc.edu/root/en/GetToKnow/FactsandFigures/Facts+and+Figures.htm|url-status=dead}}</ref>]]

Sistemi i shëndetësisë amerikane ia kalon në të madhe secilit vend të botës për nga shpenzimet, llogaritur për kokë banori dhe përqindje të PVB-së.<ref>''OECD Health Data 2000: A Comparative Analysis of 29 Countries'' [CD-ROM] (OECD: Paris, 2000). See also {{cite web|url=http://dll.umaine.edu/ble/U.S.%20HCweb.pdf|title=The U.S. Healthcare System: The Best in the World or Just the Most Expensive?|year=2001|accessdate=2006-11-29|publisher=University of Maine|archive-date=4 qershor 2010|archive-url=https://web.archive.org/web/20100604233313/http://dll.umaine.edu/ble/U.S.%20HCweb.pdf|url-status=dead}}</ref> Organizata Botërore e Shëndetësisë e cilësoi sistemin shëndetësor amerikan si të parin për nga reagueshmëria më 2000, por të 37-in sipas vëmendjes së përgjithshme. Shtetet e Bashkuara udhëheqin me risi mjekësore. Më 2004, sektori joindustrial shpenzoi tri herë më shumë se në Evropë për kokë banori në hulumtime biomjekësore.<ref>{{cite journal |author=Groves, Trish| year=2008|title=Stronger European Medical Research |journal=British Medical Journal |volume=336 |pages=341–342| doi=10.1136/bmj.39489.505208.80 |pmid=18276671}}</ref>

Për dallim nga vendet tjera të zhvilluara, mbulimi me sigurim shëndetësor në Shtetet e Bashkuara nuk është i përgjithshëm. Më 2004, sigurimi privat pagoi 36 % të shpenzimeve personale, pagesat private prej xhepit mbuluan 15 %, ndërsa qeveritë federale, shtetërore dhe vendore paguan 44 %.<ref name="CDC H">{{cite web |url=http://www.cdc.gov/nchs/data/hus/hus06.pdf|title=Health, United States, 2006|accessdate = 2006-11-24 |publisher=Centers for Disease Control, National Center for Health Statistics}}</ref> Më 2005, 46,6 milion amerikanë, 15,9 % të popullsisë, ishin pa sigurim, 5,4 milion më shumë se më 2001. Shkaktari kryesor i kësaj rritje është rënia e numrit të amerikanëve me sigurim të paguar nga punëdhënësit.<ref name="CBPP">{{cite web|url=http://www.cbpp.org/8-29-06pov.htm|title=Poverty Remains Higher, and Median Income for Non-Elderly Is Lower, Than When Recession Hit Bottom: Poor Performance Unprecedented for Four-Year Recovery Period|publisher=Center for Budget and Policy Priorities|date =2006-09-01|accessdate = 2007-06-24}}</ref> Çështja e amerikanëve të pasiguruar dhe të nënsiguruar — vlerësimet për të cilët varen për së gjeri — është çështje madhore politike.<ref>{{cite news|author=Abelson, Reed|url=http://www.nytimes.com/2008/06/10/health/policy/10health.html|title=Ranks of Underinsured Are Rising, Study Finds|date= 2008-06-10|work=New York Times|accessdate=2008-10-25}} {{cite journal|author=Blewett, Lynn A.|display-authors=etal|title=How Much Health Insurance Is Enough? Revisiting the Concept of Underinsurance|year= 2006|work=Medical Care Research and Review|volume=63|issue=6|pages=663–700|doi=10.1177/1077558706293634|pmid=17099121}}</ref> Më 2006, Masaçusetsi u bë shteti i parë në vend për të mandatuar mbulim universal me sigurim shëndetësor.<ref>{{cite web|author=Fahrenthold, David A.|url=http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/04/04/AR2006040401937.html|title= Mass. Bill Requires Health Coverage|date= 2006-04-05|work=Washington Post|accessdate=2007-06-19}}</ref>

== Kultura ==
 [[Skeda:Motherhood and apple pie.jpg|thumb|Ikona kulturore amerikane: pitja me mollë, bejsbolli dhe flamuri]]

Shtetet e Bashkuara janë komb shumëkulturor, shtëpi e një llojllojshmërie të gjerë të grupeve etnike, tradita dhe vlerave.<ref name="DD"/><ref name="Society in Focus">Thompson, William, and Joseph Hickey (2005). ''Society in Focus''. Boston: Pearson. ISBN 0-205-41365-X.</ref> Nuk ka etni “amerikane”; veç popullatave tash të vogla të amerikanëve dhe hawaianëve vendës, gati të gjithë amerikanët janë pasardhës imigrantësh të pesë shekujve të fundit.<ref>Fiorina, Morris P., and Paul E. Peterson (2000). ''The New American Democracy''. London: Longman, p. 97. ISBN 0-321-07058-5.</ref> Kultura e përbashkët e shumicës së amerikanëve — kultura qendrore amerikane — është kulturë perëndimore kryesisht e prejardhur nga traditat e imigrantëve evropianë me ndikimi nga burime tjera, siç janë traditat e skllevërve të sjellë nga Afrika.<ref name="DD"/><ref>Holloway, Joseph E. (2005). ''Africanisms in American Culture'', 2d ed. Bloomington: Indiana University Press, pp. 18–38. ISBN 0-253-34479-4. Johnson, Fern L. (1999). ''Speaking Culturally: Language Diversity in the United States''. Thousand Oaks, Calif., London, and New Delhi: Sage, p. 116. ISBN 0-8039-5912-5.</ref> Imigrimi më i vonë nga Azia dhe veçanërisht nga Amerika Latine e kanë zgjeruar përzierjen kulturore, që është përshkruar si kazan i shkrirjes homogjenizues (melting pot) dhe sahan sallate heterogjene (salad bowl), ku imigrantët dhe pasaardhësit e tyre ruajnë karakteristika të veçanta kulturore.<ref name="DD"/>

Shfaqja e parë filmike komerciale u dha në qytetin e Nju Jorkut më 1894, duke përdorur kinetoskopin e Thomas Edisonit. Viti vijues shënoi shfaqjen e filmin të parë të projektuar, gjithashtu në Nju Jork, ndërsa Shtetet e Bashkuara prinë në zhvillimin e filmave me zë në dekadad në vijim. Prej fillimshekullit XX, industria filmike e SHBA-ve është bazuar kryesisht në Hollywood, Kaliforni.

Prej fundshekullit XIX, bejsbolli është cilësuar si sporti kombëtar; futbolli amerikan, basketbolli dhe hokeji në akull janë tri sportet tjera ekipore më të popullarizuara. Futbolli dhe basketbolli universitar tërheqin më së shumti shikues. Ndërkaq, futbolli amerikan vlerësohet të jetë sporti më i shikuar. Boksi dhe garat e kuajve ishin sportet më të popullarizuara individuale, mirëpo tani i kanë lënë radhën golfit dhe garave automobilistike. Futbolli luhet me të madhe nga të rinjtë dhe nivele amatore; tenisi dhe sporte tjera janë gjithashtu të pëlqyera.

== Shiko dhe këtë ==
* [[Qeveria e Shteteve të Bashkuara]]

<!-- Lidhje me projektet tjera -->
{{Commonskat|United States|{{PAGENAME}}}}
{{Commonsart|United States|{{PAGENAME}}}}

== Lidhje të jashtme ==
* [http://www.usa.gov/ Portali zyrtar i qeverisë së Shteteve të Bashkuara], shtegdalje për në sajtet e qeverisë
** [http://www.pueblo.gsa.gov/multilanguage/multilang_list.htm#Albanian General Information in Other Languages Albanian]

== Shënime ==
{{notelist}}

== Referime ==
{{reflist|2}}

{{AmerikaVeriore}}
<!--{{Shtetat Federale të Amerikës}}-->

{{Artikull i përkryer|dita=4|muaj=07|viti=2009}}

[[Kategoria:Shtete të Bashkuara| ]]
[[Kategoria:Shtete në Amerikën Veriore]]