Yōkai
| Stampa:White |
| Mitologjia dhe folklori japonez |
|---|
 |
| Tekste mitike |
| Hyjnitë |
| Krijesa legjendare dhe legjenda urbane |
| Vende mitike dhe të shenjta |
| Objekte të shenjta |
| Shintō dhe Budizmi |
Yōkai (妖怪, "shfaqje e çuditshme") janë një klasë e entiteteve dhe shpirtrave të mbinatyrshëm në folklorin japonez. Fjala yōkai përbëhet nga dy karaktere kanji që të dyja nënkuptojnë "të dyshimtë"[1] dhe ndërsa mund të konsiderohet si një fjalë huazim nga fjala kineze yaoguai, fjala yōkai ka marrë shumë kuptime të ndryshme veçanërisht për një kontekst japonez.[2]
Yōkai referohen gjithashtu si ayakashi (あやかし), mononoke (物の怪) ose mamono (魔物). Pavarësisht se shpesh përkthehen si të tillë, yōkai nuk janë demonë në kuptimin perëndimor të fjalës dhe ata mund të shihen si kami.[3] Megjithatë, dy klasat e lirshme të shpirtrave përgjithësisht mendohen si shumë të ndryshme, megjithëse disa akademikë dhe praktikues Shinto pranojnë ngjashmëritë brenda dikotomisë në dukje midis natyrës së tyre dhe shumicës së kami-ve, të cilat përgjithësisht mendohet se janë relativisht të dobishme në krahasim, dhe klasës. të dy si përfundimisht i njëjti lloj shpirtrash të natyrës ose një mbretëri mitologjike. Sjellja e tyre mund të variojë nga keqdashëse ose djallëzore në dashamirës ndaj njerëzve.
Yōkai shpesh kanë tipare të ngjashme me kafshët (të tilla si kappa, e përshkruar si e ngjashme me një breshkë, dhe tengu, e përshkruar zakonisht me krahë), por gjithashtu mund të duken humanoid në pamje, si kuchisake-onna. Disa yōkai u ngjajnë objekteve të pajetë (siç është tsukumogami), ndërsa të tjerët nuk kanë formë të dallueshme. Yōkai zakonisht përshkruhen si me aftësi shpirtërore ose të mbinatyrshme, me ndryshimin e formës që është tipari më i zakonshëm i lidhur me to. Yōkai që zhvendosja e formës njihen si bakemono (化け物) ose obake (お化け).
Në periudhën Edo, shumë artistë, si Toriyama Sekien, shpikën yōkai të reja duke marrë frymëzim nga përrallat popullore ose thjesht nga imagjinata e tyre. Sot, disa yōkai të tillë (siç është amikiri) mendohet gabimisht se e kanë prejardhjen në folklorin më tradicional.[4]
Koncepti
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Koncepti i yōkai, shkaqet dhe fenomenet e tyre që lidhen me to ndryshon shumë përgjatë kulturës japoneze dhe periudhave historike; në mënyrë tipike, sa më e vjetër të jetë periudha kohore, aq më i lartë është numri i fenomeneve që konsiderohen të mbinatyrshme dhe rezultat i yōkai.[5] Sipas ideve japoneze të animizmit, entitetet e ngjashme me shpirtin besohej se banonin në të gjitha gjërat, duke përfshirë fenomenet dhe objektet natyrore.[6] Shpirtrat e tillë zotëronin emocione dhe personalitete: shpirtrat paqësorë njiheshin si nigi-mitama, të cilët sillnin fat të mirë; shpirtrat e dhunshëm, të njohur si ara-mitama, sollën fat të keq, si sëmundje dhe fatkeqësi natyrore. Asnjë lloj shpirti nuk konsiderohej yōkai.
Paraardhësit e dikujt dhe pleqtë e ndjerë veçanërisht të respektuar mund të konsiderohen gjithashtu si nigi-mitama, duke fituar statusin e shpirtrave mbrojtës që u sjellin pasuri atyre që i adhuronin. Kafshët, objektet dhe veçoritë ose fenomenet natyrore nderoheshin gjithashtu si nigi-mitama ose pajtoheshin si ara-mitama në varësi të zonës.
Pavarësisht ekzistencës së shpirtrave të dëmshëm, u kryen ritualet e shndërrimit të ara-mitama në nigi-mitama, me qëllim që të shuanin shpirtrat keqbërës, të parandalonin fatkeqësinë dhe të zbusnin frikën që lindte nga fenomene dhe ngjarje që përndryshe nuk kishin shpjegim.[7][8] Rituali për konvertimin e ara-mitama në nigi-mitama ishte i njohur si chinkon (鎮魂, lit. 'qetësimi i shpirtrave').[9] Ritualet chinkon për ara-mitama që nuk arritën të hyjnizoheshin si shpirtra dashamirës, qoftë përmes mungesës së nderimit të mjaftueshëm ose përmes humbjes së adhuruesve dhe kështu hyjnisë së tyre, u bënë yōkai.[10][11]
Me kalimin e kohës, fenomenet dhe ngjarjet që mendoheshin se ishin të mbinatyrshme u bënë gjithnjë e më të pakta, me paraqitjet e yōkai në rrotullat e figurave dhe pikturat që filluan të standardizohen, duke evoluar më shumë në karikatura sesa në entitete të frikshme shpirtërore. Elementet e përrallave dhe legjendave që rrethonin yōkai filluan të përshkruheshin në argëtimin publik, duke filluar që në mesjetë në Japoni.[12]– Gjatë dhe pas periudhës Edo, mitologjia dhe dija e yōkai u përcaktuan dhe u zyrtarizuan më shumë.[13]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Foster (2009), f. 13.
- ^ Hirota (2021), f. 332.
- ^ Marin, Siobhan (2020-09-08). "What the pocket monsters of Pokémon can teach us about Japan's Shinto faith". ABC News (në anglishte australiane). Marrë më 2023-07-16.
- ^ "Toriyama Sekien". Obakemono (në anglisht). The Obakemono Project. Arkivuar nga origjinali më 26 korrik 2013. Marrë më 2 prill 2021.
- ^ Komatsu (2015), f. 24.
- ^ Komatsu (2011), f. 16.
- ^ Miyata (2002), f. 14.
- ^ Komatsu (2015), ff. 201–204.
- ^ Komatsu (2011), ff. 16–18.
- ^ Miyata (2002), ff. 12–14.
- ^ Komatsu (2015), ff. 205–207.
- ^ Komatsu (2011), ff. 21–22.
- ^ Komatsu (2011), ff. 188–189.
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Foster, Michael Dylan (2009). Pandemonium and Parade: Japanese Monsters and the Culture of Yōkai (në anglisht). University of California Press. ISBN 978-0-520-25361-2.
- Hirota, Ryūhei (2021). "Traversing the Natural, Supernatural, and Paranormal: Yōkai in Postwar Japan". Japanese Journal of Religious Studies (në anglisht). 48 (2, Religion and Identity in Japan since 1940): 321–340. doi:10.18874/jjrs.48.2.2021.321-339. JSTOR 27039930. S2CID 237709697.
- Komatsu, Kazuhiko [in japonisht] (2011). Yōkaigaku no kiso chishiki 妖怪学の基礎知識 (në japonisht). Kadokawa gakugei shuppan. ISBN 978-4047034877.
- Komatsu, Kazuhiko [in japonisht] (2015). Yōkaigaku shinkō: Yōkai kara miru nihonjin no kokoro 妖怪学新考 妖怪からみる日本人の心 (në japonisht). Kodansha. ISBN 978-4062923071.
- Miyata, Noboru [in japonisht] (2002). 妖怪の民俗学 (në japonisht). Chikuma shobo. ISBN 978-4480086990.