Jump to content

Porta e Qytetit (Valeta)

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga City Gate (Valletta))

Porta e Qytetit është një portë e vendosur në hyrje të Valetës, Maltë . Porta e tanishme, e cila është e pesta që ka qëndruar në vend, u ndërtua midis 2011 dhe 2014 për projekte të arkitektit italian Renzo Piano .

Porta e parë që qëndroi në vend ishte Porta San Giorgio, e cila u ndërtua në 1569 . Porta u quajt Porta Reale rreth 1586, para se të rindërtohej në 1633, ndoshta për dizajnet e Tommaso Dingli . Për pak kohë u quajt Porte Nacionale gjatë okupimit Francez të Maltës në 1798, por emri i saj u kthye në Porta Reale kur Malta ra nën sundimin Britanik në 1800. Në 1853, kjo u zëvendësua edhe një herë nga një portë më e madhe, e cila ishte e njohur gjithashtu si Kingsgate ose Kingsway . Këto tri portat e para u fortifikuan, duke formuar pjesë të mureve të qytetit të Valetës . Porta u quajt gjithashtu jozyrtarisht Porta di terra (që do të thotë "porta e tokës") pasi ajo ishte e vetmja qasje tokësore për në qytet.

Porta e fundit e fortifikuar u shemb në 1964, duke u zëvendësuar nga një portë racionaliste e projektuar nga Alziro Bergonzo. Kjo portë më pas u shkatërrua në 2011, dhe ajo u zëvendësua nga porta e Piano e cila u përfundua në 2014.

Vendndodhja

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Piktura e urës që çon në Portën e Qytetit në vitin 1910

City Gate është e vendosur brenda Perdes Porta Reale, një mur perde në qendër të Valletta Land Front, i vendosur midis bastioneve të St. James 'dhe St. John's. [1] Një urë që përshkon hendekun e thellë të Valetës të çon te porta. [2] Vendi më vonë u pushtua nga terminali i autobusëve, me Shatërvanin Triton në qendër. Sheshi rreth shatërvanit është shndërruar në një zonë për këmbësorë. [3]

Porta shënon fillimin e Rrugës së Republikës ( Maltese ), Rruga kryesore e Valetës e cila shkon deri në Fort Saint Elmo në skajin e kundërt të qytetit. Ndërtesat në afërsi të Portës së Qytetit përfshijnë Shtëpinë e Parlamentit, rrënojat e Royal Opera House dhe City Gate Shopping Arcade. Shën James Cavalier dhe Saint John's Cavalier janë të vendosura në të dy anët e portës, përkatësisht pranë Shtëpisë së Parlamentit dhe arkadës së pazarit.

City Gate ishte një nga tre portat që të çonin në qytet - të tjerët ishin Porta Marsamxett dhe Porta Del Monte, në ekstremitetet perëndimore dhe lindore të qytetit. [4] Porta Marsamxett u shkatërrua në fillim të shekullit të 20-të, ndërsa Porta Del Monte u zëvendësua nga Victoria Gate në 1885. [5]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Porta e parë (1569–1633)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Porta origjinale për në Valeta ishte e njohur si Porta San Giorgio, dhe u ndërtua gjatë sundimit të Mjeshtrit të Madh Jean Parisot de Valette. Porta San Giorgio u krijua ndoshta nga Francesco Laparelli, inxhinier ushtarak italian i cili projektoi shumicën e fortifikimeve të Valetës, ose nga ndihmësi i tij Maltese Girolamo Cassar . Ndërtimi filloi në prill 1566 dhe përfundoi deri në vitin 1569. [6] Porta ishte mjaft e thjeshtë në dizajn dhe ishte thjesht një hapje e vogël e zbukuruar në muret e perdes.

Një urë druri lidhi fillimisht Porten San Giorgio me fshatrat nëpër hendek. Diku para vitit 1582, një urë guri zëvendësoi atë prej druri. Vetë ura u zëvendësua disa herë, por themelet e saj të gërmuara në shkëmb mbeten të paprekura dhe vazhdojnë të mbështesin urën aktuale. [7]

Rreth vitit 1586, gjatë sundimit të Mjeshtrit të Madh Hugues Loubenx de Verdalle, porta u quajt Porta Reale . [8] Në fund të shekullit të 16-të, një portë e jashtme më e vogël u ndërtua dhe një hark triumfal u shtua mbi portën origjinale. [9]

Porta e dytë (1633–1853)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
The second Porta Reale as seen in the background of an 18th century painting of a Hospitaller colonel
The second Porta Reale as seen in the background of an 18th century painting of a Hospitaller colonel
Ura tërheqëse e shekullit të 17-të që besohet se buron nga porta e dytë e qytetit, e ekspozuar tani në Qendrën e Interpretimit të Fortifikimeve

Porta e dytë e qytetit u ndërtua në 1633, gjatë magjistraturës së Mjeshtrit të Madh Antoine de Paule . Kjo portë ishte më e zbukuruar se paraardhësi i saj Porta San Giorgio, dhe përbëhej nga një hark qendror me një hark më të vogël në secilën anë, dhe një urë tërheqëse prej druri nëpër hendekun e thellë dhe të thatë që shtrihet menjëherë jashtë mureve të qytetit. [6]

Kjo portë shpesh i atribuohet arkitektit maltez Tommaso Dingli, megjithëse nuk ka prova dokumentare që mbështesin këtë pretendim. [10]

Gjatë pushtimit francez të Maltës në vitet 1798–1800, porta ishte e njohur si Porte Nacionale . [11] Në përputhje me Proklamatën Nr. VI të vitit 1814, e cila u lëshua nga Guvernatori Sir Thomas Maitland, stema Britanike u instalua në portë në 1815. Kjo stemë mund të ketë qenë vepër e skulptorit Vincenzo Dimech . [12]

Porta u modifikua me kalimin e kohës, dhe nga fundi i shekullit të 18-të dhe fillimi i shekullit të 19-të kishte një numër karakteristikash të cilat nuk kishin qenë pjesë e modelit origjinal të Dingli-t. Porta u shkatërrua në 1853 pasi ishte shumë e vogël dhe duhej zgjeruar. [9]

Mbetjet e një urë tërheqëse të shekullit të 17-të që besohet të jetë instaluar në Porta Reale tani ekspozohen në Qendrën e Interpretimit të Fortifikimeve . [13]

Porta e tretë (1853–1964)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kingsgate në fillim të viteve 1900

Porta e tretë e qytetit u ndërtua në 1853, gjatë kulmit të sundimit Britanik të Maltës . Porta ishte e njohur si Porta Reale, dhe ishte i njohur gjithashtu si Putirjal në Malteze dhe Kingsgate ose Kingsway në Anglisht . [6] [14]

Porta është projektuar nga Col. Thompson i Inxhinierëve Mbretëror, dhe përbëhej nga dy harqe qendrore me dy harqe më të vogla. Kishte dy statuja në të dy anët e portës: njëra nga Philippe Villiers de L'Isle-Adam, Mjeshtri i parë i Madh në Maltë dhe një nga Jean Parisot de Valette, themeluesi i qytetit. [15] Më 24 korrik 1892, një bust prej bronzi i Papa Pius V, i cili kishte dhënë kontribute të konsiderueshme financiare në ndërtesën e Valetës, u instalua mbi harkun në pjesën e pasme të portës. [16]

Busti i Papa Pius V i cili u instalua në Porta Reale në 1892, tani u gjet në Sheshin e Madh të Rrethimit

Në fillim të shekullit të 20-të, porta u konsiderua si shumë e vogël për të përballuar fluksin e madh të njerëzve që hynin në qytet. Propozimet e para për të adresuar këtë çështje u bënë në vitet 1920 dhe disa përfshinin zëvendësimin e portës me një karrocë të hapur. [17] Kingsgate mbijetoi nga bombardimet e Luftës së Dytë Botërore, megjithëse u dëmtua lehtë në Prill 1942, kur ura që çonte te porta u godit nga bombardimet ajrore. Statujat e L'Isle-Adam dhe de Valette u shkatërruan gjatë këtij sulmi. [18]

Planet e para për të rizhvilluar Royal Opera House dhe hyrjen e Valetes u bënë në vitet 1950. Ky projekt u ringjall nga Kryeministri George Borg Olivier në 1962, duke u përqëndruar në portën e qytetit. [17] Projekti për të zëvendësuar portën me një më të madhe u njoftua në Ekspozitën e Panairit 1963, dhe porta u tërhoq në qershor 1964. [19]

Pas prishjes së portës, busti i Pius V u vendos në ruajtje, përpara se të merrej nga Këshilli Lokal i Valetes në 1993. Në 2005, busti u zhvendos në Sheshin e Madh të Rrethimit, afër Bashkë-Katedrales së Shën Gjonit dhe Gjykatave të Ligjit . [16]

Porta e katërt (1965–2011)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Porta e Qytetit e Bergonzo fotografuar në 2006

Porta e katërt e qytetit u ndërtua midis qershorit 1964 dhe gushtit 1965 për projekte të arkitektit Alziro Bergonzo, në stilin racionalist italian. Porta kishte një model të thjeshtë me zbukurime të kufizuara.

Porta ishte pjesë e një projekti që nuk u përfundua kurrë plotësisht, ai i rizhvillimit të hyrjes në Valetë dhe Shtëpinë e Operës Mbretërore. Ishte e diskutueshme në kohën e ndërtimit të saj, me publikun e gjerë që kishte mendime të ndryshme për portën. Në Mars 1965, kur po zhvillohej ndërtimi i portës, Dhoma e Arkitektëve kritikoi modelin e saj si një "rënie arkitektonike". Argumentet në favor të portës thanë se ajo ofronte një pamje më të mirë të bastioneve dhe dizajni i saj reflekton ashpërsinë e fortifikimeve. [17]

Porta e pestë (2014 – sot)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Porta e pestë e qytetit në ndërtim në 2013
Pjesë e instalacionit artistik Prospettiva që tregon pesë portat e qytetit të Valetës

Porta e pestë e qytetit u ndërtua midis 2011 dhe 2014 për hartimet e Renzo Piano. Kjo portë është shumë e ndryshme nga ato të mëparshme, pasi konsiston në një thyerje të bastioneve, të shoqëruara nga blloqe të mëdha guri që ndahen nga muret e perdes me fletë të larta çeliku. Ashtu si porta e katërt, ajo u ndërtua gjithashtu si pjesë e një projekti për të ridizajnuar hyrjen e qytetit. Projekti gjithashtu i ktheu rrënojat e Shtëpisë Opera Mbretërore në një teatër të njohur si Pjazza Teatru Rjal . [20]

Përkujtime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në tetor 2014, një instalim artistik me titull Prospettiva u përurua në Girolamo Cassar Avenue, afër terminalit të autobusit. Instalimi përfshin elemente nga pesë portat të cilat kanë qëndruar në hyrje të Valletta-s dhe është projektuar nga arkitekti Chris Briffa. Instalimi përkujton zgjedhjen e Valetës si Kryeqyteti Evropian i Kulturës në 2018. [21]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Porta Reale Curtain – Valletta" (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (në anglisht). 28 qershor 2013. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 korrik 2015.
  2. ^ "Advanced Ditch – Valletta" (PDF). National Inventory of the Cultural Property of the Maltese Islands (në anglisht). 28 qershor 2013. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 13 korrik 2015.
  3. ^ "Valletta's entrance is to get a radical facelift". Times of Malta (në anglisht). 31 korrik 2016. Arkivuar nga origjinali më 1 gusht 2016.
  4. ^ Zuccagni-Orlandini, Attilio (1842). Corografia fisica, storica e statistica dell'Italia e delle sue isole (në italisht). presso gli editori. fq. 685.
  5. ^ Serracino, Joseph (16 dhjetor 2017). "Dawra kulturali mal-Port il-Kbir" (PDF). Orizzont (në anglisht). fq. 23.{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  6. ^ a b c Claffey, Adam (14 shkurt 2014). "Valletta: The City Gates". Air Malta (në anglisht). Marrë më 22 mars 2015.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "airmalta" defined multiple times with different content
  7. ^ "The Remains of the bridge of Porta San Giorgio/Porta Reale". Times of Malta (në anglisht). 11 prill 2009. Marrë më 22 mars 2015.{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  8. ^ Vassallo, Bernard A. (1 janar 2011). "Reviving Porta Reale in Valletta". Times of Malta (në anglisht). Marrë më 22 mars 2015.{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
  9. ^ a b "The Many pasts of City Gate". The Malta Independent (në anglisht). 11 janar 2009. Marrë më 22 mars 2015.{{cite news}}: Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja) Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "independent2009-01-11" defined multiple times with different content
  10. ^ Schiavone, Michael J. (2009). Dictionary of Maltese Biographies Vol. 1 A–F (në anglisht). Pietà: Pubblikazzjonijiet Indipendenza. fq. 731. ISBN 9789993291329.
  11. ^ Chetcuti, Kristina (1 qershor 2015). "Where the streets have four names". Times of Malta. Arkivuar nga origjinali më 19 korrik 2016. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ Ellul, Michael (1982). "Art and architecture in Malta in the early nineteenth century" (PDF). Proceedings of History Week (në anglisht): 5, 17. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 22 prill 2016.
  13. ^ Di Puccio, Francesca (15 dhjetor 2013). "The Fortifications Interpretation Centre: a must-visit in Valletta". Malta Inside Out (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 prill 2016.
  14. ^ Frendo, Henry. "Intra-European Colonial Nationalism: The Case of Malta: 1922-1927" (PDF). Melita Historica (në anglisht). 11 (1): 86. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 16 prill 2016.
  15. ^ https://www.um.edu.mt/library/oar/bitstream/123456789/49394/1/Lehen%20is-Sewwa_1976_12_11_Bonnici_Arturo_Swar%2c%20lukandi%20u%20x%27naf%20jien.pdf
  16. ^ a b Cauchi, Simon (7 tetor 2006). "History of a bust". Times of Malta (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2016. Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "bust" defined multiple times with different content
  17. ^ a b c Muscat, Mark Geoffrey (2016). "The Fascist Interlude and Stile Littorio". Maltese Architecture 1900–1970: Progress and Innovations (në anglisht). Valletta: Fondazzjoni Patrimonju Malti. fq. 57–63. ISBN 9789990932065. Gabim referencash: Invalid <ref> tag; name "muscat2016" defined multiple times with different content
  18. ^ Mizzi, John A. (25 korrik 2009). "Statues of grandmasters at City Gate (1)". Times of Malta (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 12 prill 2016.
  19. ^ Attard, Chris (24 gusht 2008). "The gate triumphant". Times of Malta (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2016.
  20. ^ Rix, Juliet (2015). Malta and Gozo (në anglisht). Bradt Travel Guides. fq. 118. ISBN 9781784770259.
  21. ^ "Valletta installation recalls city's gates and celebrates the city of culture". Times of Malta (në anglisht). 6 tetor 2014. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2016.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Porta_e_Qytetit_(Valeta)&oldid=2438456"