Dalarna

Dalarna
Provincë
Stema
Vendi	Suedia
Krahina	Svealand
Qarqet	Qarku Dalarna Qarku Gävleborg Qarku Jämtland Qarku Värmland
Sipërfaqja
• Gjithsej	29.086 km2 (11.230 sq mi)
Popullsia  (2019)
• Gjithsej	284.524
• Dendësia	98/km2 (25/sq mi)
Grupi etnik
• Gjuha	Suedisht
• Dialect	Dalekarlian
Kultura
• Lulja	Harebell
• Kafsha	Eagle owl
• Zogu	—
• Peshku	Minnow
Zona kohore	UTC+1 (CET)
• Verës (DST)	UTC+2 (CEST)

Dalarna është një provincë (landskap) në qendër të Suedisë. Kufizohet me Härjedalen dhe Hälsingland në veri, Gästrikland në lindje, Västmanland në jug dhe Värmland dhe Norvegji në perëndim. Qendra më e madhe urbane e Dalarnës është Borlänge.

Administrata

Provincat e Suedisë nuk shërbejnë për qëllime administrative apo politike, por funksionojnë si entitete historike dhe kulturore. Në rastin e Dalarnës, qarku përkatës administrativ i Dalarnës ka pothuajse, por jo saktësisht, të njëjtët kufij si provinca, me përjashtim të një pjese të verilindjes (famullia Hamra, e njohur gjithashtu si Orsa Finnmark) e cila është pjesë e Komunës Ljusdal, Qarku Gävleborg.

Gjeografia

Pjesa veriore e provincës dominohet nga malet dhe zona e gjerë Orsa Finnmark. Pjesa jugore e provincës është pjesë e rajonit Bergslagen dhe përbëhet kryesisht nga fusha, kodra dhe zona pyjore. Ka disa miniera bakri në pjesën jugore, më e famshmja prej të cilave është Miniera e Falunit. Pika më e lartë është Storvätteshågna, në 1204 metra mbi nivelin e detit. Pika më e ulët është në juglindje, 55 metra mbi nivelin e detit.

Liqeni më i madh i Dalarnës është liqeni Siljan, në pjesën e mesme të Dalarnës. Atje lumi Västerdal dhe lumi Österdal bashkohen me lumin Dal. Liqeni i dytë më i madh i Dalarnës është Runn, i cili shtrihet midis Falun dhe Borlänge. Me 66.6 kilometra katrorë (25.7 mi katrorë) ujë dhe mbi 50 ishuj, liqeni është një destinacion turistik.

Parqet kombëtare

• Färnebofjärden
• Fulufjället
• Hamra
• Töfsingdalen

Liqeni Runn (Runnsjön) afër Torsång (Borlänge)

Historia

Provinca e Dalarnës ishte pjesë e Svealand para formimit të Suedisë në shekullin e 11-të.

Tre rebelime historikisht famëkeqe filluan në provincën Dalarna:

• Në vitin 1434, të udhëhequr nga Engelbrekt Engelbrektsson, minatorët u ngritën kundër shtypjes së oficerëve të Erikut të Pomeranisë.
• Në vitet 1519–1523 Gustav Vasa gjeti përkrahësit e tij të parë dhe më të vendosur midis minatorëve në revoltën e tij kundër Bashkimit të Kalmarit nën Mbretin Christian II.
• Në vitet 1524–1533 dalecarlianët dhe fisnikët vendas u rebeluan kundër sundimit gjithnjë e më autokratik të Gustavit dhe politikave reformiste fetare; tri kryengritje u shtypën brutalisht. Disa nga drejtuesit u ekzekutuan si gjoja bashkëpunëtorë të mbretit Kristian gjatë luftës çlirimtare.
• Në vitin 1743, Rebelimi dalekarlian kundër Kapeleve, që ishte kryengritja e fundit e madhe e fshatarëve në Suedi.

Sporti

Skijimi është i popullarizuar në Dalarna. Maratona Vasa (Vasaloppet), një garë skish vrapues (më e gjata në botë) prej 90 km, zhvillohet çdo vit, zakonisht të dielën e parë të marsit, midis Sälen dhe Mora. Ai përkujton arratisjen me ski të Gustav Ericson, i cili më vonë do të bëhej Mbreti Gustav I i Suedisë, nga trupat daneze në vitin 1520.

Futbolli në provincë administrohet nga Dalarnas Fotbollförbund. Brage dhe Dalkurd janë shembuj të ekipeve të futbollit në Dalarna. Hokej mbi akull është gjithashtu i popullarizuar në Dalarna. Dy skuadrat dhe rivalët e hokejit në akull nga Dalarna janë Leksands IF dhe Mora IK, të dyja shpesh në divizionin më të lartë të hokejit në akull.