Diktatura e 6 janarit

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Aleksandër I i Jugosllavisë

Diktatura e 6 janarit (serbisht: Шестојануарска диктатура, romanizuar: Šestojanuarska diktatura; kroacisht: Šestosiječanjska diktatura; sllovenisht: Šestojanuarska diktatura) ishte një diktaturë mbretërore e vendosur në Mbretërinë e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve (Mbretëria e Jugosllavisë pas vitit 1929) nga Mbreti Aleksandër I (s. 1921–34) me qëllimin përfundimtar për të krijuar një ideologji jugosllave dhe një komb të vetëm jugosllav. Filloi më 6 janar 1929, kur mbreti ndërpreu parlamentin dhe mori kontrollin e shtetit, dhe përfundoi me Kushtetutën Jugosllave të vitit 1931.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në vitin 1928, kreu i Partisë Fshatare Kroate Stjepan Radiq u vra në Parlamentin e Jugosllavisë nga një udhëheqës serb malazez dhe politikan i Partisë Radikale Popullore Punisha Raçiq, gjatë një debati të tensionuar.[1]

Më 6 janar 1929, duke përdorur si pretekst krizën politike të shkaktuar nga pushkatimi, Mbreti Aleksandër shfuqizoi Kushtetutën e Vidovdanit, pezulloi Parlamentin dhe mori pushtetet diktatoriale.[2] Ai emëroi një kabinet përgjegjës vetëm ndaj tij dhe vendosi censurë të rreptë mbi shtypin. Fillimisht, ai pretendoi se kjo ishte vetëm një situatë e përkohshme që do t'i lejonte atij të bashkonte vendin[3] me qëllim të krijimit të ideologjisë jugosllave dhe kombit të vetëm jugosllav.[4][5][6] Ai ndryshoi emrin e vendit në "Mbretëria e Jugosllavisë" dhe ndryshoi ndarjet e brendshme nga 33 rajone në nëntë banovinas të reja më 3 tetor. Ky vendim u mor pas një propozimi të ambasadorit britanik për decentralizimin më të mirë të vendit, sipas modelit të Çekosllovakisë.[7] Një Gjykatë për Mbrojtjen e Shtetit u krijua shpejt për të vepruar si mjeti i regjimit të ri për të shuar çdo mospajtim. Politikanët e opozitës Vladko Maçek dhe Svetozar Pribiçeviq u arrestuan nën akuzat nga gjykata. Pribiçeviq më vonë shkoi në mërgim, ndërsa gjatë viteve 1930 Maçek do të bëhej udhëheqës i të gjithë bllokut opozitar.

Menjëherë pas shpalljes së diktaturës, deputeti kroat Ante Paveliq u largua në internim nga vendi. Vitet në vijim Paveliqi punoi për të krijuar një organizatë revolucionare, Ustashe, aleate me Organizatën e Brendshme Revolucionare Maqedonase (OBRM) kundër shtetit.

Në vitin 1931, Aleksandri dekretoi një kushtetutë të re e cila i jepte mbretit pushtetin ekzekutiv. Zgjedhjet do të ishin me votim universal të meshkujve. Dispozita për një votim të fshehtë u hoq dhe presioni ndaj punonjësve publikë për të votuar për partinë qeverisëse do të ishte një tipar i të gjitha zgjedhjeve të mbajtura sipas kushtetutës së Aleksandrit. Më tej, gjysma e dhomës së sipërme caktohej drejtpërdrejt nga Mbreti dhe legjislacioni mund të bëhej ligj vetëm me miratimin e njërës prej shtëpive nëse miratohej edhe nga Mbreti.

Po atë vit, historiani kroat dhe intelektuali anti-jugosllav[8] Milan Shuflaj u vra në Zagreb. Si përgjigje, Albert Ajnshtajni dhe Heinrich Mann dërguan një apel në Lidhjen Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut në Paris duke dënuar vrasjen, duke akuzuar qeverinë jugosllave. Në letër thuhet për një "brutalitet të tmerrshëm që po ushtrohet mbi popullin kroat". Apeli iu adresua Ligue des droits de l'homme[9] (Lidhja e të Drejtave të Njeriut) me bazë në Paris.[10] Në letrën e tyre, Ajnshtajni dhe Man e mbanin mbretin jugosllav Aleksandërin në mënyrë eksplicite përgjegjës për këto rrethana.[10][11][12]

Kundërshtimi kroat ndaj regjimit të ri ishte i fortë dhe, në fund të vitit 1932, Partia Fshatare Kroate nxori Pikat e Zagrebit, i cili kërkonte t'i jepte fund hegjemonisë dhe diktaturës serbe. Qeveria reagoi duke burgosur shumë kundërshtarë politikë duke përfshirë kreun e ri të Partisë Fshatare Kroate Vladko Maçek. Pavarësisht këtyre masave, kundërshtimi ndaj diktaturës vazhdoi, me kroatët që bënin thirrje për një zgjidhje të asaj që quhej "çështja kroate". Në fund të vitit 1934, Mbreti planifikoi të lironte Maçekun nga burgu, të bënte reforma demokratike dhe të përpiqej të gjente gjuhën e përbashkët midis serbëve dhe kroatëve.

Megjithatë, më 9 tetor 1934, mbreti u vra në Marsejë, Francë, nga bullgari Veliçko Kerin (i njohur gjithashtu me pseudonimin e tij revolucionar Vlado Chernozemski), një aktivist i IMRO-së, në një komplot me mërgimtarët jugosllavë dhe anëtarët radikalë të partive politike të ndaluara në bashkëpunim me organizatën ekstremiste nacionaliste ustashane kroate.

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Newman 2017.
  2. ^ Graham, Malbone W. (1929). "The "Dictatorship" in Yugoslavia". American Political Science Review (në anglisht). 23 (2): 449–459. doi:10.2307/1945227. ISSN 0003-0554. JSTOR 1945227. S2CID 144843360.
  3. ^ Edwin Leland James (7 janar 1929). "KING OF YUGOSLAVIA ASSUMES ALL POWER". The New York Times (në anglisht). Marrë më 12 gusht 2021.
  4. ^ Troch 2017.
  5. ^ Grgić 2018.
  6. ^ Nielsen 2009.
  7. ^ Pavlović 2012, ff. 512.
  8. ^ Bartulin, Nevenko (2013). The Racial Idea in the Independent State of Croatia: Origins and Theory (në anglisht). Brill Publishers. fq. 124. ISBN 9789004262829.
  9. ^ Realite sur l'attentat de Marseille contre le roi Alexandre Arkivuar 26 mars 2009 tek Wayback Machine
  10. ^ a b Einstein accuses Yugoslavian rulers in savant's murder. New York Times. 6 May 1931. Mirror.
  11. ^ "Raditch left tale of Yugoslav plot". New York Times (në anglisht). 23 gusht 1931. fq. N2. Marrë më 6 dhjetor 2008. Mirror.
  12. ^ "Nevada Labor. Yesterday, today and tomorrow" (në anglisht). Nevadalabor.com. Marrë më 3 shtator 2012.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lexim më tutje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Stojkov, Todor. Opozicija u vreme šestojanuarske diktature 1929-1935. Prosveta, 1969.
  • Gašparič, Jure. SLS pod kraljevo diktaturo: diktatura kralja Aleksandra in politika Slovenske ljudske stranke v letih 1929-1935. Modrijan, 2007.
  • Imamović, Mustafa. Pravni položaj verskih zajednica za vreme šestojanuarske diktature. 1991
  • Janjatović, Bosiljka. "O progonima hrvatskih političara u Zagrebu za vrijeme karađorđevićevske šestojanuarske diktature." Radovi Zavoda za hrvatsku povijest 26.1 (1993): 161-176.
  • Janjatović, Bosiljka, and Petar Strčić. "Nekoliko spisa organa vlasti o komunistima na otoku Krku za šestojanuarske diktature." Vjesnik historijskih arhiva u Rijeci i Pazinu 16.1971) (1971): 91-126.
  • Jerotijevic, Zoran. "Економски и политички узроци увођења Шестојануарског режима (Economic and Political Causes of the Introduction of the January Sixth Regime)." Ekonomika 60.2 (2014): 227-238.
  • Kaučič, Domen. Odnos Slovencev do kralja Aleksandra I. Karađorđevića: odziv na politične poteze kraljevega dvora v času šestojanuarske diktature: diplomsko delo. Diss. D. Kaučič, 2015.
  • Drakić, Gordana. "Arising of the Legal System in the Yugoslav State between the Two World Wars." Proceedings of Novi Sad Faculty of Law 42 (2008).
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Diktatura_e_6_janarit&oldid=2584871"