Serbët e Malit të Zi

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Flamuri i Komunitetit Serb

Serbët e Malit të Zi (serbisht: Срби у Црној Гори / Srbi u Crnoj Gori) ose serbët malazezë (serbisht: Црногорcки Cрби / Crnogorski Srbi),[1][2] [3] [4] përbëjnë grupin dytë etnik më të madh në Mal të Zi (28,7% e popullsisë së vendit), [5] pas malazezëve etnikë. 0,64% shtesë e popullsisë përbëhet nga serbo-malazez (Срби-Црногорци / Srbi-Crnogorci) dhe malazez-serbë (Црногорци-Cрби / Crnogorci-Srbi).

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë shpërnguljeve sllave të shekujve VI dhe VII, territori i Malit të Zi të sotëm u vendos nga serbët, të cilët krijuan disa principata në rajon. [6] Në pjesët jugore të Malit të Zi modern, u formua Principata e Dukljes, ndërsa pjesët perëndimore i përkisnin Principatës së Travunisë. Pjesët veriore të Malit të Zi modern i përkisnin Principatës së brendshme të Serbisë. Të gjitha këto politika të hershme u përshkruan në veprat historiografike të perandorit bizantin Kostandin VII Porfirogjeni (944–959). [7]

Në vitin 1018, të gjitha principatat serbe ranë nën sundimin suprem të Perandorisë Bizantine. [8] Rajonet e Dukljes dhe Travunisë u shkëputën nga sundimi bizantin shek. 1034–1042, nën princin Stefan Vojislav, themelues i dinastisë Vojislavljeviq. Djali i tij Mihailo I Vojislavljeviq (v. 1081) çliroi Zahumljen dhe Serbinë e brendshme, duke krijuar një shtet të bashkuar serb dhe duke marrë titullin e mbretit (rreth 1077). [6] Mbretërimi i djalit të tij, mbretit Konstantin Bodin (v. 1100), u pasua nga një periudhë fragmentimi rajonal, që zgjati gjatë pjesës më të madhe të shekullit të 12-të. [8]

Pas vitit 1180, e gjithë ajo që është sot Mali i Zi ra nën sundimin e Princit të Madh Stefan Nemanja, themeluesit të dinastisë Nemanjiq. Rajoni i Zetës, i njohur më parë si Duklja, u bë tokë kurorë e shtetit të bashkuar serb. [9] Ajo iu dha Vukan Nemanjiqit (v. 1208), djalit më të madh të Stefan Nemanjës, dhe më vonë princit të kurorës Stefan Radosllav, djalit të mbretit Stefan Nemanjiq, i cili pasoi të atin si Mbret serb në 1228. Kështu u bë zakon që rajoni t'i jepej trashëgimtarit të fronit ose ndonjë anëtari tjetër të familjes mbretërore. Në vitin 1219, në territorin e Malit të Zi të sotëm u krijuan dy dioqeza të Kishës Ortodokse Serbe, Eparkia e Zetës me qendër në Manastirin e Kryeengjëllit të Shenjtë Mihail në Prevlakë dhe Eparkia e Budimljas me qendër në Manastirin Gjurgjevi Stupovi. Në këtë periudhë datojnë edhe disa manastire të tjera, si: Moraça, Praskvica, Vranjina e të tjera. [6] Despotati Serb është shteti i fundit i pavarur serb mesjetar dhe përfshinte pjesën më të madhe të Malit të Zi të sotëm.

Mali i Zi e pa pavarësinë nën dinastinë Petrović-Njegosh, në fillim si principatë dhe më pas si mbretëri. Edhe Mbretëria e Serbisë edhe Mbretëria e Malit të Zi luftuan së bashku si shtete të pavarura në Luftërat Ballkanike dhe në Luftën e Parë Botërore. Në fund të luftës në 1918 u ngritën tensionet midis dy shteteve pasi të bardhët malazezë me mbështetjen serbe rrëzuan Nikollën I të Malit të Zi dhe shpallën bashkimin e Malit të Zi me Serbinë si pjesë e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve (e riemëruar në Mbretërinë e Jugosllavisë në 1929 ), ndërsa të Gjelbrit malazez e kundërshtuan. Konflikti çoi në Kryengritjen e Krishtlindjeve, në të cilën të bardhët me mbështetjen e ushtrisë serbe mundën të Gjelbrit. [10] Gjatë periudhës së Jugosllavisë monarkike, të sunduar nga dinastia serbe Karagjorgjeviç, tensionet midis serbëve dhe kroatëve po rriteshin dhe shumica e politikanëve malazezë mbështetën shtetin e centralizuar të propozuar serb. 

Gjatë Luftës së Dytë Botërore, serbët dhe malazezët ishin shumë aktivë në të dyja lëvizjet e rezistencës, partizanët jugosllavë dhe ushtrinë jugosllave në atdhe të njohur si çetnikët. Në fund të luftës u krijua Jugosllavia socialiste dhe të dyja u bënë republika brenda federatës jugosllave.

Partizani jugosllav Millovan Gjillas e cilësoi veten si serb malazez dhe Malin e Zi e përshkroi si atdheun shpirtëror të serbëve, duke thënë: “Unë nuk jam malazez sepse jam serb, por serb sepse jam malazez. Ne malazezët jemi kripa e serbëve. E gjithë forca e serbëve nuk është këtu [në Mal të Zi], por shpirti i tyre është." [11] Đilas gjithashtu ka thënë "Malazezët, pavarësisht dallimeve provinciale dhe historike, janë kryesisht serbë, dhe Mali i Zi djepi i miteve dhe aspiratave serbe. për bashkimin e serbëve”. . [11]

Pas shkëputjes së Sllovenisë, Kroacisë, Bosnjë-Hercegovinës dhe Maqedonisë në 1991 dhe 1992, SR Mali i Zi mbajti referendumin malazez në 1992 i cili përfundoi me 95.96% të votave pro për një bashkim shtetëror me Serbinë dhe me ndryshimin e politikës socialiste, sistemi drejt një shumëpartiak. Vendi u riemërua Republika Federale e Jugosllavisë. Në këtë periudhë ndërmjet viteve 1990 dhe 1998, Mali i Zi udhëhiqej nga Momir Bulatoviq, i cili kishte marrëdhënie të ngushta me presidentin serb Slobodan Millosheviq dhe i cili ishte shumë mbështetës për të mbajtur lidhje të ngushta mes dy republikave brenda bashkimit shtetëror. Mali i Zi u përfshi gjithashtu nga sanksionet ekonomike të vendosura ndaj Serbisë gjatë viteve 1990. Gjatë bombardimeve të NATO-s në Jugosllavi të vitit 1999, si Serbia ashtu edhe Mali i Zi pësuan sulmet e forcave të NATO-s dhe disa objektiva brenda Malit të Zi u bombarduan gjithashtu. E gjithë kjo kontribuoi në ngritjen në pushtet në Mal të Zi të Milo Gjukanoviqit, i cili dihej se ishte shumë më pak dashamirës ndaj lidhjeve serbo-malazeze dhe do të bëhej një përkrahës i hapur i pavarësisë së Malit të Zi. Në vitin 2003, tre vjet pas rënies së Millosheviqit në vitin 2000, dhe pas këmbënguljes për diplomacinë ndërkombëtare, ish-Jugosllavia u bë e njohur si bashkimi shtetëror i Serbisë dhe Malit të Zi. Procesi i bërjes së një bashkimi të vetëm shtetëror çoi në mënyrë ironike në ndarjen e dy shteteve - një ndryshim i cili u drejtua nga referendumi për pavarësinë e Malit të Zi më 21 maj 2006. U hodhën gjithsej 419,240 vota, që përfaqësojnë 86.5% të totalit të elektoratit. Prej tyre 230.661 vota ose 55.5% ishin pro pavarësisë dhe 185.002 vota ose 44.5% kundër.[12]

Që nga pavarësia, shoqëria malazeze ka qenë e ndarë në shumë çështje. Mbështetësit e pavarësisë po mbrojnë krijimin e një gjuhe të veçantë malazeze, e konsideruar më parë si një dialekt i gjuhës serbe, duke përfshirë krijimin e një alfabeti të ri cirilik malazez që ndan të njëjtat shkronja me alfabetin cirilik serb, përveç shtimit të dy të rinjve, letra. Popullsia serbe e Malit të Zi është kundër idesë së një ndarjeje gjuhësore, ashtu siç janë kundër ndarjes së Kishës Ortodokse Malazeze nga juridiksioni i Kishës Ortodokse Serbe. Gjuha malazeze përfundimisht fitoi njohje ndërkombëtare dhe iu caktua kodi ISO 639-2 dhe -3 [cnr] në dhjetor 2017.[13] Sidoqoftë, Kisha Ortodokse Malazeze është kanonikisht e panjohur që nga viti 2021.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ The correct political terms are {{lang-sr|црногорcки Cрби / crnogorski Srbi, meaning "Montenegrin Serbs", and Cрби Црногорци / Srbi Crnogorci meaning "Serbs Montenegrins". Specifically, Their regional autonym is simply Црногорци / Crnogorci, literal meaning "Montenegrins",
  2. ^ Charles Seignobos, Political History of Europe, since 1814, ed. S. M. Macvane, H. Holt and Company, New York, 1900, pp. 663–664; excerpt from chapter XXI The Christian Nations of The Balkans, subchapter Servia and Montenegro, passages Montenegro
  3. ^ "Projekat Rastko Cetinje – Slavenko Terzic – Ideoloski korijeni crnogorske nacije i crnogorskog separatizma". Rastko.rs. Marrë më 5 nëntor 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ the same as the ethnic group of Montenegrins). In the early modern times, before the Kingdom of Montenegro, people [living within present-day borders] were divided by the identities of Brđani (Брђани; Brda), Hercegovci (Херцеговци; Old Herzegovina), Bokelji (Бокељи; Boka Kotorska) and Crnogorci (Црногорци; Old Montenegro). Срби у Црној Гори / Srbi u Crnoj Gori, meaning "Serbs in Montenegro".
  5. ^ "Official results of the 2011 Montenegrin census" (PDF). {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ a b c Ćirković 2004.
  7. ^ Moravcsik 1967.
  8. ^ a b Fine 1991.
  9. ^ David Luscombe; Jonathan Riley-Smith (14 tetor 2004). The New Cambridge Medieval History: Volume 4, C.1024-c.1198. Cambridge University Press. fq. 266–270. ISBN 978-0-521-41411-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ Banac 1992.
  11. ^ a b Elizabeth Roberts.
  12. ^ "Montenegro vote result confirmed". BBC News. 23 maj 2006. Marrë më 5 nëntor 2011. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "Montenegrin language ISO code [cnr] assigned • SENAT.me - MeP". 11 dhjetor 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Serbët_e_Malit_të_Zi&oldid=2560158"