Jump to content

Emri i Ukrainës

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Harta italiane e "Tartarias Evropiane" (1684). Dnieper Ukraina është shënuar si "Vkraine ose toka e Kozakëve Zaporozhian " (Vkraina o Paese de Cosacchi di Zaporowa). Në lindje është "Vkraine ose toka e Don Kozakëve, të cilët i nënshtrohen Muscovy " ( Vkraina overo Paese de Cosacchi Tanaiti Soggetti al Moscovita ).

Emri Ukrainë ( ukrainisht: Україна [ʊkrɐˈjinɐ] , Вкраїна Vkraina [u̯krɐˈjinɐ] ) u përdor për herë të parë si toponim i një pjesë të territorit të Rusisë Kyivan në shekullin e 12-të. Emri është përdorur në mënyra të ndryshme që nga shekulli i 12-të, duke iu referuar tokave të shumta në kufirin midis Polonisë dhe Rusisë së Kievit ose shteteve pasardhëse të saj, dhe veçanërisht për tokat e banuara nga ukrainasit që nga shekulli i 16-të. [1] [2] [3]

Ukraina është emri zyrtar i plotë i vendit, siç thuhet në deklaratën e saj të pavarësisë dhe kushtetutën e saj dhe nuk ka një emër të gjatë alternativ zyrtar. Nga viti 1922 deri në 1991, Ukraina ishte emri jozyrtar i Republikës Socialiste Sovjetike të Ukrainës brenda Bashkimit Sovjetik (e quajtur Reichskommissariat Ukraine gjatë viteve 1941 – 1944 kur ishte aneksuar nga Gjermania Naziste). Pas Revolucionit Rus në vitet 1917 – 1921, u shpall për një kohë të shkurtër Republika Popullore e Ukrainës dhe shteti ukrainas, të njohura në fillim të vitit 1918 si një përbërje nga nëntë guvernatorë të ish Perandorisë Ruse (pa gadishullin e Krimesë), plus Kelmin dhe pjesën jugore të Guvernatoriatit të Grodnos . [4]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Harta e Evropës Lindore nga Vincenzo Coronelli (1690). Tokat përreth Kievit tregohen si V(U)kraine ou pays des Cosaques ("Ukraina ose toka e Kozakëve "). Në lindje emri Okraina ( rusisht: Окраина, transliterimi: Okraina, shqip: '"Borderland"' ) përdoret për kufi rin jugor të Rusisë.


Dëshmia më e vjetër ku përmendet termi ukraina, daton në 1187 në të ashtuquajturin Kodikun Hipatian, ku në lidhje me vdekjen e Volodymyr Hlibovych [uk], sundimtar i Principatës së Pereyaslavl, Kodiku thotë se "Ukraina rënkoi për të",  [5] ( o nem že Ukraina mnogo postona ). [6] Në shekujtnë vijim, ky term u përdor për toka kufitare të fortifikuara të principatave të ndryshme të rajonit të sotshëm të Rusisë, pa një vendodhje të qartë gjeografike. [7] :183

Ukraina si pjesë e Polonisë nën Mbretin Wladysław Jagiełło . [a]

Kur tokat jugperëndimore të ish-Rusisë iu nënshtruan Kurorës Polake në vitin 1569, territori nga Podillia lindore deri në Zaporizhia mori emrin jozyrtar Ukraina për shkak të funksionit të tij kufitar me botën nomade tatare në jug të Polonisë. [8] Kronisti polak Samuel Grądzki [pl] në vitin 1660 shpjegoi fjalën Ukraina si toka e vendosur në skaj të mbretërisë polake. [9] Kështu, gjatë shekujve 16-18 Ukraina u bë një emër konkret rajonal midis rajoneve të tjera historike si Podillia, Severia ose Volhynia . Termi u përdor gjerësisht p remërtimin e territorin të mesit të lumit Dnieper të kontrolluar nga Kozakët . [7] :184 Populli i Ukrainës nisi të quhej ukrainas ( ukrainisht: українці , ose ukrainisht: українники ). [10] Më vonë, termi Ukrainë u përdor për tokat në të dy anët e lumit Dnieper, megjithëse nuk u bë emri zyrtar i shtetit. [11]

Nga shekulli i 18-të, Ukraina u bë e njohur në Perandorinë Ruse me termin gjeografik Rusia e Vogël. [7] :183–184Në vitet 1830, Mykola Kostomarov dhe Vëllazëria e tij e Shenjtorëve Kiril dhe Metodi në Kiev filluan të përdorin emrin ukrainas më gjerësisht.  Ukraina u përdor si term gjithashtu nga Volodymyr Antonovych dhe Khlopomany ("të dashuruar fshatarët"), ish-fisnikëri polake në Ukrainën Lindore, dhe më vonë nga ukrainofilët në Halychyna, duke përfshirë Ivan Frankon . Evolucioni i kuptimit u bë veçanërisht i dukshëm në fund të shekullit të 19-të. [7] :186Termi përmendet edhe nga shkencëtari dhe udhëtari rus me origjinë ukrainase , Nicholas Miklouho-Maclay (1846-1888). Në fillim të shekullit të 20-të, termi Ukrainë u bë i pavarur dhe i vetë-mjaftueshëm, duke lënë mënjanë vetëpërkufizimet rajonale. [7] :186Në rrjedhën e luftës politike midis identiteteve ruse të vogla dhe ukrainase, Ukraina sfidoi termin tradicional Rusia e vogël ( rusisht: Малороссия ) dhe përfundimisht e mundi atë në vitet 1920 gjatë politikës bolshevike të korenizimit dhe ukrainizimit . [12] 

Etimologjia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Interpretimi si "rajon" ose "territor"

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ukraina ( Оукраина ) [b] fillimisht u përmend në Kodikun Hypatian afërsisht në vitin 1187, duke iu referuar emrit të territorit të Principatës së Pereyaslavl. Kodiku është shkruar në versionin sllavo-lindor të gjuhës sllave kishtare .

Që atëherë, dhe pothuajse deri në shekullin e 18-të, në burimet e shkruara, kjo fjalë përdorej në kuptimin e "tokave kufitare", pa iu referuar ndonjë rajoni të veçantë me kufij të qartë, duke përfshirë shumë përtej territorit të Ukrainës moderne. Kuptimi përgjithësisht i "pranuar" dhe i përdorur shpesh i fjalës si "vend kufitar" është sfiduar gjithnjë e më shumë nga rishikimi, i motivuar nga vetë-pohimi i identitetit. [13]

Në shekullin e 16-të, e vetmja ukraina specifike e përmendur shumë shpesh në tekstet polake dhe ruteniane ishte rajoni juglindor rreth Kievit, dhe kështu ukraina u bë sinonim me Voivodeshipin e Kyivit dhe më vonë rajonin rreth Kievit. Më vonë ky emër u miratua si emër i vendit. 

Etimologjia e fjalës Ukrainë shihet në këtë mënyrë në të gjithë fjalorët etimologjikë të zakonshëm, shih p.sh. Fjalori etimologjik i Rusishtes i Max Vasmer ; [14] shih gjithashtu Orest Subtelny, [15] Paul Magocsi, Omeljan Pritsak, [16] Mykhailo Hrushevskyi, [17] Ivan Ohiyenko, [18] Petro Tolochko [19] dhe të tjerë. Ai mbështetet nga Jaroslav Rudnyckyj në Enciklopedinë e Ukrainës [20] dhe fjalorin etimologjik të gjuhës ukrainase.

Në një hartë, botuar në Amsterdam në 1645, rajoni i banuar në veri të detit Azov quhet Okraina dhe karakterizohet nga afërsia me polin Dikoia ( Fushat e egra ), duke paraqitur një kërcënim të vazhdueshëm të bastisjeve të nomadëve turq ( Krimesë Tatarët dhe Hordhia Nogai ). Megjithatë, ekziston edhe një hartë e specializuar e botuar në vitin 1648 të rajonit të Dnieperit të Poshtëm nga Guillaume Le Vasseur de Beauplan e quajtur "Ilustrim i përgjithshëm i fushave të shkretëtirës, në të folur të përbashkët Ukrainë" ( Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina ), duke dëshmuar faktin se termi Ukraina ishte gjithashtu në përdorim. [21]

  • Fragment nga Ungjilli Peresopnytsia (Mateu 19:1) (1556) ku fjala ukrainy ( оукраины ) korrespondon me "brigjet" ( KJV Bible ) ose "rajon" ( NIV Bible ).
    Fragment nga Ungjilli Peresopnytsia (Mateu 19:1) (1556) ku fjala ukrainy ( оукраины ) korrespondon me "brigjet" ( KJV Bible ) ose "rajon" ( NIV Bible ).
  • Një hartë e vitit 1648 nga Guillaume Le Vasseur de Beauplan e quajtur Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina (Ilustrim i përgjithshëm i fushave të shkretëtirës, në fjalimin e zakonshëm të Ukrainës)
    Një hartë e vitit 1648 nga Guillaume Le Vasseur de Beauplan e quajtur Delineatio Generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina (Ilustrim i përgjithshëm i fushave të shkretëtirës, në fjalimin e zakonshëm të Ukrainës)
  • Titulli i hartës së vitit 1648 të Beauplan "Ukrainae pars"
    Titulli i hartës së vitit 1648 të Beauplan "Ukrainae pars"

Interpretimi si "rajon, vend"

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Studiuesit ukrainas, duke filluar nga vitet 1930, e kanë interpretuar termin ukraina në kuptimin e "krahinës, rajonit, principatës, vendit", [22] "provincë", ose "toka përreth" ose "toka që i përket" një qendre të caktuar. [23] [24]

Gjuhëtari Hryhoriy Pivtorak (2001) argumenton se ka një ndryshim midis dy termave Ukraina україна "territor" dhe окраїна okraina "tokë kufitare". Të dyja rrjedhin nga krai "ndarja, kufiri, parcela e tokës, territori" por me një ndryshim në parafjalë, U ( оу )) që do të thotë "në" kundrejt o ( о ) që do të thotë "rreth, rreth"; * ukrai dhe * ukraina do të thotë "një parcelë toke e ndarë, një pjesë e veçantë e territorit të një fisi". Tokat që u bënë pjesë e Dukatit të Madh të Lituanisë ( Principata Chernihiv, Principata Siversk, Principata e Kievit, Principata Pereyaslavl dhe pjesa më e madhe e Principatës Volyn ) quheshin nganjëherë Ukraina Lituaneze, ndërsa tokat që u bënë pjesë e Polonisë ( Principata Halych dhe pjesë e Principatës Volyn) u quajtën Ukraina polake. Pivtorak argumenton se Ukraina ishte përdorur si term për territorin e tyre nga Kozakët ukrainas të Zaporozhias që nga shekulli i 16-të, dhe se ngatërrimi me "tokat kufitare" të okrainës ishte një krijim i Rusisë cariste. [25] e cila është kundërshtuar  nga burime të tjera historike të Rusisë. [26]

Emrat zyrtarë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Më poshtë janë emrat e shteteve të Ukrainës përgjatë shekullit të 20-të:

  • 1917–1920: Republika Popullore e Ukrainës ; kontrollonte pjesën më të madhe të Ukrainës, me përjashtim të Ukrainës Perëndimore
  • Prill-dhjetor 1918: Shteti ukrainas (Українська Держава) ose "Hetmanati i dytë", pas Hetman Coup [uk] (Гетьманський переворот)
  • 1918–1919: Republika Popullore e Ukrainës Perëndimore brenda Ukrainës Perëndimore; Akti i Unifikimit me UPR nuk u zbatua
  • 1919–1936: Republika Socialiste Sovjetike e Ukrainës
  • 1936–1941: Republika Sovjetike Socialiste e Ukrainës
  • 1941–1944: Nuk kishte asnjë shtet ukrainas nën pushtimin nazist ( ndonëse një u shpall ); territori qeverisej si Reichskommissariat Ukraine (RKU)
  • 1941–1991: Republika Socialiste Sovjetike e Ukrainës
  • 1991–tani: Ukrainë
Pllakë në murin e Ambasadës së Republikës Sllovake në Ukrainë. Vini re na Ukrajine ("në Ukrainë") në sllovakisht dhe v Ukrayini ("në Ukrainë") në ukrainisht.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Ukraine or the Ukraine: Why do some country names have 'the'?". BBC News. 2012-06-07. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ "Why Ukraine Isn't 'The Ukraine,' And Why That Matters Now". Business Insider. 2013-12-09. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "The "the" is gone" (PDF). The Ukrainian Weekly. 8 dhjetor 1991. fq. 5. Marrë më 5 shkurt 2022. As of December 3, the Associated Press changed its style, alerting its editors, reporters and all who use the news service to the fact that the name of the Ukrainian republic would henceforth be written as simply "Ukraine" {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Magocsi, Paul R. (1985), Ukraine, a historical atlas, Matthews, Geoffrey J., University of Toronto Press, fq. 21, ISBN 0-8020-3428-4, OCLC 13119858 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ "Въ лЂто 6694 [1186] - 6698 [1190]. Іпатіївський літопис". litopys.org.ua. Marrë më 2020-10-09. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ PSRL , published online at Izbornyk, 1187.
  7. ^ a b c d e Пономарьов А. П. Етнічність та етнічна історія України: Курс лекцій.—К.: Либідь, 1996.— 272 с.: іл. І8ВМ 5-325-00615-0.
  8. ^ Украина // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
  9. ^ [1]«Margo enim polonice kray; inde Ukrajna, quasi provincia ad fines regni posita».
  10. ^ Русина О. В. Україна під татарами і Литвою. — Київ: Видавничий дім «Альтернативи», 1998. — С. 278.
  11. ^ Gabim referencash: Etiketë <ref> e pavlefshme; asnjë tekst nuk u dha për refs e quajtura Острась
  12. ^ Martin T. The Affirmative Action Empire. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press, 2001
  13. ^ Larissa M. L. Zaleska Onyshkevych, Maria G. Rewakowicz (2014). Contemporary Ukraine on the Cultural Map of Europe. Routledge. fq. 365. ISBN 9781317473787. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ "Invalid query". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ Orest Subtelny. Ukraine: A History. University of Toronto Press, 1988
  16. ^ From Kyïvan Rus' to modern Ukraine: Formation of the Ukrainian nation (with Mykhailo Hrushevski and John Stephen Reshetar). Cambridge, Massachusetts: Ukrainian Studies Fund, Harvard University, 1984.
  17. ^ Грушевський М. Історія України-Руси. Том II. Розділ V. Стор. 4
  18. ^ "II. НАШІ НАЗВИ: РУСЬ — УКРАЇНА — МАЛОРОСІЯ. Іван Огієнко. Історія української літературної мови". litopys.org.ua. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ Толочко П. П. «От Руси к Украине» («Від Русі до України». 1997
  20. ^ "Україна. Русь. Назви території і народу". litopys.org.ua. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ "Delineatio generalis Camporum Desertorum vulgo Ukraina: Cum adjacentibus provinciis". Library of Congress. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Шелухін, С. Україна — назва нашої землі з найдавніших часів. Прага, 1936. Андрусяк, М. Назва «Україна»: «країна» чи «окраїна». Прага, 1941; Історія козаччини, кн. 1—3. Мюнхен. Ф. Шевченко: термін "Україна", "Вкраїна" має передусім значення "край", "країна", а не "окраїна": том 1, с. 189 в Історія Української РСР: У 8 т., 10 кн. — К., 1979.
  23. ^ Shkandrij, Myroslav (2001). Russia and Ukraine: literature and the discourse of empire from Napoleonic to postcolonial times. Montreal, Que.: McGill-Queen's University Press. fq. 7. ISBN 978-0-7735-6949-2. OCLC 180773067. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Knysh, George (1991). Rus and Ukraine in Mediaeval Times. Winnipeg: Ukrainian Academy of Arts and Sciences in Canada. fq. 26–27, 38 (note 88). {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ Pivtorak, Hryhorii (2001). "Pokhodzhennia ukraintsiv, rosiian, bilorusiv ta ikhnikh mov" [The ancestry of Ukrainians, Russians, Belarusians, and their languages]. Izbornyk. Marrë më 2021-03-05. Російські шовіністи стали пояснювати назву нашого краю Україна як «окраїна Росії», тобто вклали в це слово принизливий і невластивий йому зміст. З історією виникнення назви Україна тісно пов'язане правило вживання прийменників на і в при позначенні місця або простору. ("Russian chauvinists began to explain the name of our region Ukraine as "the outskirts [okraina] of Russia", that is, they put in this word humiliating and unconnected content.") {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ As an example can serve С. М. Середонин. Наказ кн. М. И. Воротынскому и роспись полкам 1572 года, "Записки имп. Русского археологического общества", т. VIII, вып. 1 и 2, полая серия. "Труды отделения русской и славянской археологии", кн. первая, 1895, СПб., 1896; см. предисловие, стр. 49 - 53, публикация, стр. 54 - 62. http://www.vostlit.info/Texts/Dokumenty/Russ/XVI/1560-1580/Schlacht_Molodi/frametext.htm


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Emri_i_Ukrainës&oldid=2539898"