Francisko Franko
Francisco Franco | |
|---|---|
.jpg) | |
| Caudillo i Spanjës (Lider) | |
| Në detyrë 1 tetor 1936 – 20 nëntor 1975 | |
| Paraprirë nga | Manuel Azaña(President) |
| Pasuar nga | Juan Carlos I (Mbreti i Spanjës) |
| Kryeministri i Spanjës | |
| Në detyrë 30 janar 1938 – 8 qershor 1973 | |
| Paraprirë nga | Juan Negrín |
| Pasuar nga | Luis Carrero Blanco |
| Të dhëna vetjake | |
| U lind më | 4 dhjetor 1892 Galicia, Spanjë |
| Vdiq më | 20 nëntor 1975 (82 vjeç) Madrid, Spanjë |
| Nënshtetësia | Spanjoll |
| Partia politike | Falanga |
| Punësimi | Ushtarak |
Francisko Franko (4 dhjetor, 1892, Galicia – 20 nëntor, 1975), ishte një gjeneral spanjoll që drejtoi Partinë Nacionaliste në Spanjë gjatë Luftës civile spanjolle duke korrur fitore. Ai e drejtoi Spanjën me një regjim ushtarak diktatorial për rreth 50 vjet.
Franko luftoi një luftë brutale kundër demokracisë, me ndihmën e Hitlerit dhe Musolinit, dhe udhëhoqi një regjim terrori shtetëror dhe trushpëlarjeje kombëtare, përmes mediave të kontrolluara dhe sistemit arsimor të shtetit.[1] Ai konsiderohet shpeshherë si udhëheqësi më i suksesshëm fashist i Evropës, sepse ai arriti të mbijetonte në pushtet deri në vdekjen e tij natyrore.[2]
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]I lindur në Ferrol, Galicia, në një familje ushtarake të klasës së lartë, Franko shërbeu fillimisht në ushtrinë spanjolle si kadet në Akademinë e Këmbësorisë Toledo nga viti 1907 deri në 1910. Ndërsa shërbente në Marok, ai u ngrit në gradë për t'u bërë gjeneral brigade në vitin 1926 në moshën 33-vjeçare, gjë që e bëri atë gjeneralin më të ri në të gjithë Evropën. Dy vjet më vonë, Franko u bë drejtor i Akademisë së Përgjithshme Ushtarake në Zaragoza. Si një konservator dhe monarkist, Frankos i vinte keq për heqjen e monarkisë dhe krijimin e Republikës së Dytë në 1931, dhe u shkatërrua nga mbyllja e akademisë së tij; megjithatë, ai vazhdoi shërbimin e tij në Ushtrinë Republikane.[3]
Karriera e tij u rrit pasi partisë reaksionare spanjolle e quajtur Konfederata Spanjolle e të Djathtës Autonome (CEDA) dhe Partia Radikale Republikane fituan zgjedhjet e vitit 1933, duke e fuqizuar atë për të udhëhequr shtypjen e kryengritjes së vitit 1934 në Asturias. Franko u ngrit për një kohë të shkurtër në detyrë, duke u bërë shef i shtabit të ushtrisë përpara zgjedhjeve të vitit 1936, të cilat do të sillnin Frontin Popullor të majtë në pushtet. Pas ardhjes së të majtë në pushtet, Franko u dërgua për detyrë në Ishujt Kanarie. Fillimisht ngurrues, ai iu bashkua puçit ushtarak të korrikut 1936, i cili, pasi nuk arriti të merrte Spanjën, shkaktoi nisjen e Luftës Civile Spanjolle.
Aktiviteti gjatë luftës civile spanjolle
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjatë luftës, ai komandoi ushtrinë koloniale afrikane të Spanjës dhe më vonë, pas vdekjes së pjesës më të madhe të udhëheqjes rebele, u bë lideri i vetëm i fraksionit të tij, duke u emëruar gjeneralisimo dhe kreu i shtetit në vitin 1936. Ai konsolidoi të gjitha partitë nacionaliste në Falangën Spanjolle Tradicionale dhe të Juntës Ofensive Nacional-Sindikaliste, e quajtur shkurtimisht FET y de las JONS (duke krijuar një shtet njëpartiak) dhe zhvilloi një kult personaliteti rreth sundimit të tij duke themeluar Lëvizjen Nacionale. Tre vjet më vonë, nacionalistët shpallën fitoren, e cila zgjati diktaturën e Frankos mbi Spanjën përmes një periudhe represioni kundrejt kundërshtarëve politikë. Përdorimi i punës së detyruar nga diktatura e tij, kampet e përqendrimit dhe ekzekutimet çuan në 30,000 deri në 50,000 vdekje.[4] E kombinuar me vrasjet gjatë luftës, kjo e sjell numrin e vdekjeve të Terrorit të Bardhë në mes 100,000 dhe 200,000 vdekje.[5]
Udhëheqja e Spanjës pas luftës
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjatë Luftës së Dytë Botërore, ai ruajti neutralitetin spanjoll, por mbështeti Boshtin - anëtarët e të cilit Italia dhe Gjermania e kishin mbështetur gjatë Luftës Civile - duke dëmtuar reputacionin ndërkombëtar të vendit në mënyra të ndryshme. Gjatë fillimit të Luftës së Ftohtë, Franko e nxori Spanjën nga depresioni i saj ekonomik i mesit të shekullit të 20-të përmes politikave teknokratike dhe ekonomikisht liberale, duke udhëhequr një periudhë të rritjes së përshpejtuar të njohur si "mrekullia spanjolle". Në të njëjtën kohë, regjimi i tij kaloi nga një shtet totalitar në një shtet autoritar me pluralizëm të kufizuar. Ai u bë lider në lëvizjen antikomuniste, duke marrë mbështetje nga Perëndimi, veçanërisht nga Shtetet e Bashkuara.[6] [7]Nga viti 1950, kishte mbështetjen e atyre që ishin thjeshtë mirënjohës për rritjen e standarteve të jetesës.[1]
Në vitet e fundit, Franko nuk sundoi vetëm me represion: ai gëzonte një mbështetje popullore të konsiderueshme. Kishte nga ata që, për arsye pasurimi, besimi fetar ose angazhimi ideologjik, mbështesnin aktivisht rebelët e tij ushtarakë gjatë luftës civile.[1]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c Preston, Paul (29 nëntor 2015). "Hija e një diktatori. Trashëgimia e Frankos, 40 vjet pas vdekjes". CNA. Arkivuar nga origjinali më 14 prill 2023. Marrë më 14 prill 2023.
- ^ "Profili i diktatorit spanjoll Francisco Franco". sq.eferrit.com. Marrë më 2023-04-14.
- ^ Preston, Paul (dhjetor 1994). "General Franco as Military Leader". Transactions of the Royal Historical Society (në anglisht). 4: 21–41. doi:10.2307/3679213. ISSN 1474-0648.
- ^ Payne, Stanley G. (2012-08-13). The Spanish Civil War (në anglisht). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-17470-1.
- ^ Maestre, Francisco Espinosa; Casanova, Julián; Mir, Conxita; Gómez, Francisco Moreno (2004). Morir, matar, sobrevivir: la violencia en la dictadura de Franco (në spanjisht). Grupo Planeta (GBS). ISBN 978-84-8432-506-2.
- ^ Rubottom, R. Richard; Murphy, J. Carter (1984). Spain and the United States: Since World War II (në anglisht). Praeger. ISBN 978-0-275-91259-8.
- ^ Payne, Stanley G. (2000). The Franco regime, 1936-1975. Internet Archive. Phoenix Press. ISBN 978-1-84212-046-0.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)