Gjuetia me shqiponja

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë

Gjuetia me shqiponja është një formë tradicionale e gjuetisë e gjetur përgjatë Stepit Euroaziatikë, e praktikuar nga kazakët dhe kirgizët në Kazakistanin dhe Kirgistanin bashkëkohor, si dhe diasporat në Bayan-Ölgii .Provincat Bayan-Ölgii, Mongoli dhe Xinjiang të Kinës . Megjithëse këta njerëz janë më të famshëm për gjueti me shqiponjën e artë, ata kanë qenë të njohur për të trajnimin e goshaukës veriore, falconët shtegtues, falconët më të mëdhenj, etj. [1]

Terminologji[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në Kazakistan dhe Kirgizë, ka kushte të veçanta për ata që gjuajnë zogj grabitqarë në përgjithësi ,dhe ata që gjuajnë me shqiponja.

Në Kazakistan, shumë zotërinj zogjsh edhe gjueti falkonëve i referohen gjuetarëve të falonëve në përgjithësi. Qusbegi vjen nga fjalët qus ("zog") dhe bek ("zot"), duke e përkthyer fjalë për fjalë si "zotëri zogjsh". Në Old Turkic, kush begi ishte një titull i përdorur për këshilltarët më të respektuar të khan-it, duke reflektuar rolin e çmuar të gjuetarëve të falkonëve. [2] Sayatshy vjen nga fjala sayat ("falconry") dhe suffix -shy, të përdorur për tituj profesional në gjuhët turke . Fjala kazake për gjuetarët e falkonëve që gjuajn me shqiponja është bürkitshi, nga bürkit ("shqiponja e artë"), ndërsa fjala për ata që përdorin goshawks është qarshyghashy, nga qarshygha ("goshawk").

Në Kirgiz, fjala e përgjithshme për gjuetarët e falkonëve është münüshkör . Një gjuetar që në mënyrë specifike gjuan me shqiponjat është një bürkütchü, nga bürküt ("shqiponja e artë").

Histori[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjuetarët me shqiponjë Khitans në kalë, ( Dinastia Song ).

Kitanët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në 936-45 pas Krishtit Khitansët, një popull nomad nga Mançuria, pushtuan një pjesë të Kinës veriore. [3] Në vitin 960, Kina u pushtua nga dinastia Song . [4] Që në fillimet e saj, dinastia Song nuk ishte në gjendje të kontrollonte krejtësisht Kitanin, i cili tashmë kishte asimiluar pjesën më të madhe të kulturës kineze. Gjatë regjimit 300-vjeçar të Kinës, Dinastia Song duhej të nderonte Kitanin për t'i mbajtur ata larg nga pushtimi i plotëti erritorit Song-. [5] Përkundër faktit që Khitasit asimiluan kulturën kineze, ata mruajën tshumë tradita nomade, duke përfshirë gjuetinë e shqiponjës [6] (shih pikturën e panjohur kineze nga dinastia Song ).

Jurchen[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Shumë fise të Jurchen-it gjuanin me shigjetë, Khitani u përpoq të merrte gjuetin e shqiponjave si pjesë të,tyre por nuk përfundoi me favor të Khitanit. Jurchen filloi një revoltë kundër tyre, gjë që u lejoi atyre të rifitojnë aksesin në pjesën e parë në të cilin ata gjuanin më parë.

Kirgyzë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Në 1207, Kirgistani nomadë iu dorëzua Genghis Khan birit të Jochi-t . Nën sundimin mongol, Kirgizsi ruajti kulturën e tyre nomade, si dhe traditën e shqiponjës deri në vitet 1990. [7] [8] Arkeologët gjurmuan prapa në Azinë Qendrore në mijëvjeçarin e parë apo të dytë para Krishtit. [9][10]

Kazakët[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Kazakë gjuetar me shqiponjë në Altai Tavan Bogd Park Kombëtar, Mongoli .

Gjatë periudhës komuniste në Kazakistan, shumë kazakë u larguan për në Mongoli, [11] duke u vendosur në Provincën Bayan-Ölgii dhe duke marë me vete traditën e tyre të gjuetisë me shqiponjat. Ka rreth 250 gjuetarë shqiponjash në Bayan-Ölgii, që ndodhet në malet Altai të Mongolisë perëndimore. [12][13][14] Zakonet e tyre të peshkimit përfshijnë gjuetinë me shqiponjat e arta me kalë dhe gjuetin e dhelprave të kuqe dhe dhelprave korsak . [15] Ata përdorin shqiponjat për të kapur dhelprat dhe lepujt gjatë muajve të ftohtë të dimrit, kur është më e lehtë të shohësh dhelprat me ngjyrë ari në dëborë.[16] [17] Çdo tetor, behet pritja e gjuetisë së shqiponjës kazake që shfaqet në Festivalin vjetor të Shqiponjës së art.[18] [19] Megjithëse qeveria e Kazakistanit ka bërë përpjekje për të joshur praktikuesit e këtyre traditave kazake të kthyera në Kazakistan, shumica e Kazakistanëve kanë mbetur në Mongoli.

Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Keen, Dennis. "Kyrgyz Falconers Use Falcons, Too". The Central Asian Falconry Project. Arkivuar nga origjinali më 15 nëntor 2015. Marrë më 30 shtator 2014. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Bosworth, C. E., red. (1980). The Encyclopaedia of Islam. Vëll. 5. Leiden: E. J. Brill. fq. 18. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ The Art of War by Sun Tzu - Special Edition by Sun Tzu and Lionel Giles (2005) p.170
  4. ^ China: Its History and Culture (4th Edition) by W. Scott Morton, Charlton M. Lewis, and Charlton Lewis (2004) p.100
  5. ^ 5 Steps to a 5: AP World History (5 Steps to a 5) by Peggy Martin (2004) p.115
  6. ^ Eagle Dreams: Searching for Legends in Wild Mongolia by Stephen J. Bodio (2003) p. 26
  7. ^ Soma, Takuya. 2007. ‘Kyrgyz Falconry & Falconers and its Transition’. In Proceedings of Great Silk Road Conference, Culture and Traditions, Then and Now 2006. 130-139. Tashkent: Academy of Uzbekistan/ UNESCO
  8. ^ 相馬拓也 2008「形象なき文化遺産としての狩猟技術: キルギス共和国イシク・クル湖岸における鷹狩猟のエスノグラフィ」『国士舘大学地理学報告2007（第16号）』: pp.99-106 [1]
  9. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 18 shkurt 2011. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  10. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 3 dhjetor 2013. Marrë më 1 dhjetor 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  11. ^ http://www.worldatlas.com/webimage/countrys/asia/kz.htm
  12. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 21 qershor 2017. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  13. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2013-12-03. Marrë më 2013-12-01. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  14. ^ "Archived copy" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2015-10-17. Marrë më 2015-10-17. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  15. ^ http://matadornetwork.com/trips/photo-essay-hanging-with-eaglehunters-in-western-mongolia
  16. ^ http://discover-bayanolgii.com/
  17. ^ https://ja.scribd.com/doc/248703715/Takuya-Soma-2014-Eagle-Hunters-in-Action-hunting-practice-of-Altaic-Kazakh-falconers-in-Western-Mongolia-Falco-No-44
  18. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 22 janar 2013. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  19. ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 21 qershor 2017. Marrë më 31 maj 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)

Leximi më tej[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Keen, Dennis. 2014. 'Projekti i gjuetisë i Azisë Qendrore '. [2] Arkivuar 6 tetor 2014 tek Wayback Machine
  • Soma, Takuya. 2012. 'Gjuetia Bashkëkohore në Altai-Kazakistan në Mongolinë Perëndimore' Gazeta Ndërkombëtare e Trashëgimisë së Paprekshme (vol.7), fq.   103-111. [3] Arkivuar 21 qershor 2017 tek Wayback Machine
  • Soma, Takuya. 2012. 'Etnoarkiologjia e gjuetisë së Kali-Riding', Konferenca aziatike për Shkencat Sociale 2012 - Proceset e Konferencës Zyrtare, fq.   167-182. [4]
  • Soma, Takuya. 2012. Trashëgimia kulturore e paprekshme e arteve dhe njohurive për bashkëjetesë me shqiponjat e arta: Studimet etnografike në "gjuetinë e gjuetisë me kalë" të Altait-Gjuetarëve të Kazakistanit ", Kongresi Ndërkombëtar i Shkencave të Njeriut dhe Shkencave Sociale, fq.   307-316. [5]
  • Soma, Takuya. 2012. 'Art i Falconry Riding Horse-nga Altai-Kazakh Falconers'. Në HERITAGE 2012 (vol.2) - Procesi i Konferencës së 3-të Ndërkombëtare për Trashëgiminë dhe Zhvillimin e Qëndrueshëm, redaktuar nga Rogério Amoêda, Sérgio Lira dhe Cristina Pinheiro, fq.   1499-1506. Porto: Instituti i Linjës së Gjelbër për Zhvillim të Qëndrueshëm.   ISBN   978-989-95671-8-4 .
  • Soma, Takuya. 2012. 'Falconry Riding Horse në Altai-Kazakistan Shoqëria Nomadic: Hulumtime Antropologjike në Aktivitetet Summer e Falconers dhe Golden Eagle'. Gazeta Japoneze e Marrëdhënieve Njeriut dhe Kafshëve 32 : f.   38-47 (shkruar në japonisht).
  • Soma, Takuya. 2013. 'Studimi Etnografik i Falconerëve Altaic Kazakh', Falco: Buletini i Grupit të Hulumtimit të Falkonit në Lindjen e Mesme 41, fq.   10-14. [6]
  • Soma, Takuya. 2013. 'Etnoarqeologjia e Falconrisë së Lashtë në Azinë Lindore', Konferenca Aziatike mbi Studimet Kulturore 2013 - Proceset e Konferencave Zyrtare, fq.   81-95. [7]
  • Soma, Takuya. 2013. 'Artet e gjuetisë të Falconers Eagle në Altai-Kazakhs: Operacionet Bashkëkohore të Falconry Riding Horse në Sagsai County, Mongoli Perëndimore'. Gazeta Japoneze e Marrëdhënieve Njeriut dhe Kafshëve 35 : f.   58-66 (shkruar në japonisht).
  • Soma, Takuya & Battulga, Sukhee. 2014. 'Altai Kazakh Falconry si Turizëm Trashëgimi: "Festivali i Shqiponjës së Artë" i Mongolisë Perëndimore', "Gazeta Ndërkombëtare e Trashëgimisë së paprekshme vol. 9", redaktuar nga Alissandra Cummins, fq.   135-148. Seul: Muzeu Folklorik Kombëtar i Koresë. [8] Arkivuar 21 qershor 2017 tek Wayback Machine
  • Takuya Soma. 2014. 'Gjuetarët e shqiponjave në Veprim: praktika e gjuetisë së falkonëve Altaic Kazakh në Mongolinë Perëndimore', Falco: Buletini i Grupit të Hulumtimit të Farkëtarit të Lindjes së Mesme 44, fq.   16-20. [9]
  • Takuya Soma. 2014. Ndërveprimet e Njeriut dhe Raptor në Kontekstin e një Shoqërie Nomadike: Studimet Antropologjike dhe Etno-Ornitologjike të Falconrisë Altaike të Kazakistanit dhe Qëndrueshmëria e saj Kulturore në Mongolinë Perëndimore (Teza e PhD dorëzuar në Universitetin e Kaselit, 20 gusht 2014)

Linqe te jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjuetia_me_shqiponja&oldid=2613765"