Jump to content

Gjuha malajalame

Përpunoni lidhje
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Malajalam
Shqiptimi/mɐlɐjaːɭɐm/; About this soundpronunciation (help·info)
RajoniKerala me komunitete kufitare në distriktin Kanyakumari në Tamil Nadu, Lakshadweep dhe Mahé (Puducherry)
FolësitAmtarë: 38 milionë (2011)[1][2][3][4]
Gjuhë e dytë: 700[3]
Familje gjuhësore
Format e hershme
Karintamil
  • Malajalame e vjetër
    • Malajalame e mesme
Dialektet
  • Jeseri (Lakshadweep), Malajalame Arabi, Suriyani, Judeo-Malajalame, Beary, Paniya, Mygurudu, Ravula, Aranadan, Kadar, Malapandaram, Malaryan, Malavedan, Mannan, Paliyan, Mullu Kurumba, Malankuravan dhe Kakkala
  • Shkrimi malajalam (Brahmik)
  • Vattezhuth (historik)
  • Kolezhuthu (historik)
  • Malayanma (historik)
  • Grantha (historik)
  • Arabi Malajalam (historik/pak i përdorur tanimë)
  • Surijani Malajalam (historik)
  • Shkrimi hebre
  • Shkrimi latin (informal)
Statusi zyrtar
Gjuhë zyrtare në
 India
Rregulluar ngaKerala Sahitya Akademi, Qeveria e Keralës
Kodet gjuhësore
ISO 639-1ml
ISO 639-2mal
ISO 639-3mal
Glottologmala1464
Linguasphere49-EBE-ba
This article contains IPA phonetic symbols. Without proper rendering support, you may see question marks, boxes, or other symbols instead of Unicode characters. For an introductory guide on IPA symbols, see Help:IPA.
Një folëse malajalame, e regjistruar në Afrikën e Jugut

Gjuha malajalame, Malajalam ose Malajalamisht ( [7] Malajalam: മലയാളം , Malayāḷam) është një gjuhë dravidiane e folur në shtetin indian të Keralës dhe territoret e bashkimit të Lakshadweepit dhe Puducherriy-it ( distrikti Mahé ) nga populli malajali . Është një nga 22 gjuhët e planifikuara të Indisë. Malajalam u caktua një " Gjuhë Klasike e Indisë " në 2013. [8] [9] Ajo ka statusin e gjuhës zyrtare në Kerala dhe Puducherry-i ( Mahé ), [10] [11] [12] dhe është gjithashtu gjuha kryesore e folur në Lakshadweep dhe flitet nga 34 milionë njerëz në Indi. Malajalam flitet gjithashtu nga pakicat gjuhësore në shtetet fqinje; me një numër të konsiderueshëm folësish në distriktet Kodagu dhe Dakshina Kannada të Karnataka, dhe Kanyakumari dhe Nilgiris distrikti i Tamil Nadu. Flitet gjithashtu nga diaspora malajali në mbarë botën, veçanërisht në vendet e Gjirit Persik, për shkak të popullsive të mëdha të emigrantëve malajali atje. Ata janë një popullsi e konsiderueshme në çdo qytet në Indi duke përfshirë : Mumbai, Bengaluru, Delhi, Kolkata, Pune etj. Gjuha malajalame është e lidhur ngushtë me gjuhën tamile .

Origjina e malajalamishtes mbetet një çështje e diskutueshme midis studiuesve. Pikëpamja kryesore thotë se malajalamishtja vjen nga Tamilja e Mesme e hershme dhe u nda prej saj diku pas rr shek IX pas Krishtit. [13] Një këndvështrim i dytë argumenton për zhvillimin e dy gjuhëve nga "proto-dravidiania" ose "proto-tamil-malajalam" në epokën parahistorike, [14] edhe pse kjo përgjithësisht refuzohet nga gjuhëtarët historikë. [15] Në përgjithësi pranohet se pllakat e bakrit sirian Quilon të viteve 849/850 të es është mbishkrimi më i vjetër i gjetur i shkruar në malajalamishten e vjetër . Vepra më e vjetër letrare ekzistuese në malajalamisht e dallueshme nga tradita tamile është Ramacharitam (fundi i shekullit të 12-të ose fillimi i shekullit të 13-të). [16]

Robert Caldwell përshkruan shtrirjen e malajalames në shekullin e 19-të duke u shtrirë nga afërsia e Kumbla në veri, ku zëvendësohet me Tulun në Kanyakumari në jug, ku fillon të zëvendësohet nga Tamilët, [17] përveç ishujve të banuar Lakshadweep në detin Arabik .

Zanoret

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Rrokja e parë në Malajalam
E shkurtër E gjatë
Përpara Qendrore Mbrapa Përpara Qendrore Mbrapa
E mbyllur /i/ ഇ i /ɨ̆/ ് ŭ /u/ ഉ u /iː/ ഈ ī /uː/ ഊ ū
E mesme /e/ എ e /o/ ഒ o /eː/ ഏ ç /oː/ ഓ ō
E hapur /a/ അ a /aː/ ആ à

Malajalamishtja ka huazuar edhe diftonget sanskrite të /au/ (e përfaqësuar në malajalamisht si ഔ , au) dhe /ai/ (e përfaqësuar në malajalamisht si ഐ , ai), edhe pse këto ndodhin kryesisht vetëm në fjalët të huazuara sanskrite. Tradicionalisht (si në sanskritisht), katër bashkëtingëllore vokalike (zakonisht shqiptohen në malajalamisht si bashkëtingëllore të ndjekura nga saṁvr̥tōkāram, e cila nuk është zyrtarisht një zanore dhe jo si bashkëtingëllore vokale e tanishme) janë klasifikuar si zanore: r vokale ( ഋ , /rɨ̆/ , r̥), r vokale e gjatë ( ൠ , /rɨː/ , r̥̄), l vokale ( ഌ , /lɨ̆/ , l̥) dhe l vokale e gjatë ( ൡ , /lɨː/ , l̥̄). Përveç të parës, tre të tjerat janë hequr nga shkrimi aktual i përdorur në Kerala pasi nuk ka fjalë në malajalamishten aktuale që i përdorin ato.

Bashkëtingëlloret

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Buzore Dhëmbore Alveolare Retrofleks Postalveolare/

Qiellzore 		Velare Glotale
Hundore m മ ⟨m⟩ n̪ ന ⟨n⟩ n ന ⟨ṉ⟩ ɳ ണ ⟨ṇ⟩ ɲ ഞ ⟨ñ⟩ ŋ ങ ⟨ṅ⟩
Shpërthyese/
Jofërkuese 		voiceless p പ ⟨p⟩ t̪ ത ⟨t⟩ t റ്റ ⟨ṯ⟩[a] ʈ ട ⟨ṭ⟩ t͡ɕ~t͡ʃ ച ⟨c⟩ k ക ⟨k⟩
aspirated pʰ ഫ ⟨ph⟩ t̪ʰ ഥ ⟨th⟩ ʈʰ ഠ ⟨ṭh⟩ t͡ɕʰ~t͡ʃʰ ഛ ⟨ch⟩ kʰ ഖ ⟨kh⟩
voiced b ബ ⟨b⟩ d̪ ദ ⟨d⟩ (d)[b]

ന്റ ⟨ḏ⟩ 		ɖ ഡ ⟨ḍ⟩ d͡ʑ~d͡ʒ ജ ⟨j⟩ ɡ ഗ ⟨g⟩
breathy bʱ ഭ ⟨bh⟩ d̪ʱ ധ ⟨dh⟩ ɖʱ ഢ ⟨ḍh⟩ d͡ʑʱ~d͡ʒʱ ഝ ⟨jh⟩ ɡʱ ഘ ⟨gh⟩
Fërkuese f ഫ ⟨f⟩ s സ ⟨s⟩ ʂ ഷ ⟨ṣ⟩ ɕ~ʃ ശ ⟨ś⟩ h ഹ ⟨h⟩
Përafruese central ʋ വ ⟨v⟩ ɻ ഴ ⟨ḻ⟩[c] j യ ⟨y⟩
lateral l ല ⟨l⟩ ɭ ള ⟨ḷ⟩
Tap ɾ ര ⟨r⟩
Trill r റ ⟨ṟ⟩

Shqip

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe të drejta. Ata janë të pajisur me arsye dhe ndërgjegje dhe duhet të sillen ndaj njëri-tjetrit në frymë vëllazërimi.

Malajalamisht

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

മനുഷ്യരെല്ലാവരും തുല്യാവകാശങ്ങളോടും അന്തസ്സോടും സ്വാതന്ത്ര്യത്തോടുംകൂടി ജനിച്ചിട്ടുള്ളവരാണ്‌. അന്യോന്യം ഭ്രാതൃഭാവത്തോടെ പെരുമാറുവാനാണ്‌ മനുഷ്യന് വിവേകബുദ്ധിയും മനസാക്ഷിയും സിദ്ധമായിരിക്കുന്നത്‌.

Romanizimi (ISO 15919)

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

manuṣyarellāvaruṁ tulyāvakāśaṅṅaḷōṭuṁ antassōṭuṁ svātantryattōṭuṅkūṭi janicciṭṭuḷḷa. anyōnyaṁ bhrātr̥bhāvattōṭe perumāṟuvānāṇ‌ŭ manuṣyanŭ vivēkabuddhiyuṁ manasākṣiyuṁ siddhamāyirikkunnat‌ŭ.

AFN

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

/manuʂjaɾellaːʋaɾum t̪uljaːʋaɡaːʃaŋŋaɭoːɖum an̪d̪assoːɖum sʋaːd̪an̪d̪rjat̪t̪oːɖuŋd͡iʈʈꞌ ɭɭaʋaɾaːɳɨ̆ ǁ anjoːnjam bʱraːt̪rɨ̆bʱaːʋat̪t̪oːɖe peɾumaːruʋaːnaːɳɨ̆ manuʂjanɨ̋udeumʪ ijum sid̪d̪ʱamaːjiɾikkun̪ːad̪ɨ̆ ǁ/

  1. ^ "Census of India Website : Office of the Registrar General & Census Commissioner, India". Arkivuar nga origjinali më 15 gusht 2018. Marrë më 26 dhjetor 2019. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Johnson, Todd M.; Grim, Brian J. (2013). "Chapter 1. Global Religious Populations, 1910–2010". The World's Religions in Figures: An Introduction to International Religious Demography (PDF) (bot. 1st). John Wiley & Sons, Ltd. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 20 tetor 2013. Marrë më 2022-01-08. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ a b Stampa:E22
  4. ^ Statement 1: Abstract of speakers' strength of languages and mother tongues – 2011". www.censusindia.gov.in. Office of the Registrar General & Census Commissioner, India. [1] Arkivuar 14 nëntor 2018 tek Wayback Machine
  5. ^ "Dravidian". Ethnologue. Arkivuar nga origjinali më 16 prill 2017. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Official languages, UNESCO, arkivuar nga origjinali më 28 shtator 2005, marrë më 10 maj 2007 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student's Handbook, Edinburgh, p. 300.
  8. ^ "'Classical' status for Malayalam". The Hindu. Thiruvananthapuram, India. 24 maj 2013. Arkivuar nga origjinali më 27 shtator 2013. Marrë më 25 maj 2013. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "Malayalam gets classical language status". The Indian Express (në anglisht). 2013-05-24. Arkivuar nga origjinali më 7 shtator 2021. Marrë më 2021-09-07.
  10. ^ "Official Language (Legislative) Commission". Arkivuar nga origjinali më 25 mars 2015. Marrë më 5 prill 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ "P&ARD Official Languages". Arkivuar nga origjinali më 1 prill 2015. Marrë më 5 prill 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  12. ^ "Languages in Lakshadweep". Arkivuar nga origjinali më 11 prill 2015. Marrë më 5 prill 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ Ayyar, Ramaswami (1936). The Evolution of Malayalam Morphology (bot. 1st). Cochin, Kerala: Cochin government press. fq. 1–37. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ Asher & Kumari 1997.
  15. ^ S.V. Shanmugam (1976).
  16. ^ "Malayalam literature | Facts, Writers, Poetry, & Examples". Encyclopedia Britannica (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 21 mars 2023. Marrë më 2023-03-21.
  17. ^ Caldwell, Robert (1998). A Comparative Grammar of the Dravidian Or South-Indian Family of Languages (në anglisht). Asian Educational Services. fq. 6, 16, 17–19, 20, 21–25. ISBN 978-81-206-0117-8. Malayalam is spoken along the Malabar coast, on the western side of the Ghauts, or Malaya range of mountains, from the vicinity of Kumbla near Mangalore, where it supersedes Tuļu, to Kanyakumari, where it begins to be superseded by Tamil. (Pages 6, 16, 20, 31)


Gabim referencash: Etiketat <ref> ekzistojnë për një grup të quajtur "lower-alpha", por nuk u gjet etiketa korresponduese <references group="lower-alpha"/>

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Gjuha_malajalame&oldid=2608315"