Grimca elementare
Në fizikën e grimcave, një grimcë elementare ose grimcë themelore është një grimcë nënatomike që nuk përbëhet nga grimca të tjera. [1] Modeli Standard aktualisht njeh shtatëmbëdhjetë (17) grimca të dallueshme - dymbëdhjetë (12) fermione dhe pesë (5) bozone . Si pasojë e kombinimeve të shijes dhe ngjyrës dhe kundërlëndës, fermionet dhe bozonet dihet se kanë përkatësisht 48 dhe 13 variacione. [2] Midis 61 grimcave elementare të përfshira nga Modeli Standard, numërohen elektronet dhe leptonet e tjerë, kuarket dhe bozonet themelore. Grimcat nënatomike si protonet ose neutronet, të cilat përmbajnë dy ose më shumë grimca elementare, njihen si grimca të përbëra.
Lënda e zakonshme përbëhet nga atome, që dikur mendohej se ishin grimca elementare të pandashme. Emri atom vjen nga fjala greke e lashtë ἄτομος ( atomos ) që do të thotë i pandashëm ose i paprerë . Pavarësisht teorive rreth atomeve që kishin ekzistuar për mijëra vjet, ekzistenca faktike e atomeve mbeti e diskutueshme deri në vitin 1905. Në atë vit Albert Ajnshtajni botoi letrën e tij Arkivuar 1 qershor 2023 tek Wayback Machine mbi lëvizjen Brauniane, duke vënë në fund teoritë që i kishin konsideruar molekulat si iluzione matematikore dhe pohonin se lënda përfundimisht ishte e përbërë nga përqendrime të ndryshme të energjisë . [1] [3]
Përbërësit nënatomikë të atomit u identifikuan për herë të parë në fund të shekullit të 19-të, duke filluar me elektronin, i ndjekur nga protoni në 1919, fotoni në vitet 1920 dhe neutroni në 1932. [1] Në atë kohë, ardhja e mekanikës kuantike kishte ndryshuar rrënjësisht përkufizimin e "grimcës" duke paraqitur një kuptim në të cilin ata kryenin një ekzistencë të njëkohshme si valët e lëndës . [4]
- ^ a b c Braibant, Sylvie; Giacomelli, Giorgio; Spurio, Maurizio (2012). Particles and Fundamental Interactions: An introduction to particle physics (bot. 2nd). Springer. fq. 1–3. ISBN 978-94-007-2463-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Braibant, S.; Giacomelli, G.; Spurio, M. (2009). Particles and Fundamental Interactions: An Introduction to Particle Physics. Springer. fq. 313–314. ISBN 978-94-007-2463-1. Arkivuar nga origjinali më 15 prill 2021. Marrë më 19 tetor 2020.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^
Newburgh, Ronald; Peidle, Joseph; Rueckner, Wolfgang (2006). "Einstein, Perrin, and the reality of atoms: 1905 revisited" (PDF). American Journal of Physics. 74 (6): 478–481. Bibcode:2006AmJPh..74..478N. doi:10.1119/1.2188962. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2017-08-03. Marrë më 2013-08-17.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^
Weinert, Friedel (2004). The Scientist as Philosopher: Philosophical consequences of great scientific discoveries. Springer. fq. 43, 57–59. Bibcode:2004sapp.book.....W. ISBN 978-3-540-20580-7.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)