Letonizimi
Letonizmi është një asimilim kulturor i diçkaje joletoneze në letoneze. Ky proces ishte një komponent i rëndësishëm gjatë valëve të shumta të rilindjes kombëtare letoneze.
Gjuha[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Procesi i parë i dukshëm i letonizimit ishte gjatë Rilindjes së Parë Kombëtare Letoneze, kur gjermanizmat në letonisht filluan të zëvendësohen me ato amtare letoneze: beķeris (bukëpjekës) > maiznieks, duršlags (kullesë) > caurduris, trekteris (hinkë) > piltuve (të dyja fjalët janë në përdorim sot), dhe ndaj këtyre huazimeve u formua qëndrimi intolerant. Ky proces vazhdoi me kalimin e kohës dhe deri në vitet 1990 barbarizmat gjermanike (huazime të pajustifikuara) u hoqën në një masë të madhe nga letra letrare letoneze.[1]
Juris Alunāns ishte veçanërisht aktiv në këtë dhe tani ai njihet si babai i gjuhësisë letoneze. Veçanërisht, ai sugjeroi emra letonezë për vendet e huaja, kombësitë dhe emrat e muajve, duke elaboruar sugjerimin e Krišjānis Valdemārs për zëvendësimin e mbaresave me bazë gjermanike për emrat e kombësive -deris, -neris, -teris (letonisht sipërfaqësisht -der, -ner, -ter) me -ietis, -nieks, -ns etj. Krijoi edhe shumë fjalë të reja letoneze. Në fushën e fjalëformimit ai promovoi më tej përdorimin e prapashtesave letonisht -tava, -nieks, dhe -nīca.[2]
Pas periudhës së rusifikimit të rëndë gjatë kohës së Perandorisë Ruse dhe Bashkimit Sovjetik, politika e letonizimit u përfshi në Kushtetutën e Letonisë, neni 24, i cili thotë pjesërisht: "Shteti siguron zhvillimin e politikës shtetërore, duke përfshirë kërkimin shkencor. mbrojtjen dhe mësimin e letonishtes, duke promovuar rritjen e rolit të letonishtes në ekonominë kombëtare, si dhe promovimin e të kuptuarit individual dhe publik të gjuhës si vlerë kombëtare."[2]
Në shekullin e 21-të, disa grupe dhe organizata qeveritare (Komisioni i Terminologjisë i Akademisë Letoneze të Shkencave dhe Qendra Shtetërore e Gjuhëve) punojnë për të kundërshtuar ndikimin e gjuhës ruse dhe angleze. Si shembull i dukshëm, qeveria letoneze këmbënguli në fjalën letoneze eiro për "euro" (nga fjala letoneze për Evropë: "Eiropa") pavarësisht presionit nga BE.[3] Të tjerë, si gjuhëtari Andrejs Veisbergs, kundërshtojnë proteksionizmin e tepruar gjuhësor.[4]
Emrat letonezë[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Regjistrimet zyrtare të emrave letonezë shpesh asimiloheshin me forcë në mënyrë të ndryshme në kulturën e huaj që dominonte ndonjëherë në tokat letoneze. Për shembull, pastorët vendas, të cilët shpesh ishin me prejardhje gjermane, lëshonin certifikata martese dhe lindjeje me emra të gjermanizuar: p.sh., Kalns shkruhej si Berg (të dyja do të thotë "mal" në letonisht dhe gjermanisht përkatësisht).
Më 21 dhjetor 1939, Kabineti i Ministrave miratoi "Ligjin për ndryshimin e mbiemrave" (Likums par uzvārdu maiņu), me qëllimin për t'u dhënë letonezëve mundësinë për të ndryshuar emrat gjermane në emra në stilin letonez. Neni 2 i ligjit thoshte se kur ndryshonin mbiemrat, "Qytetarët me kombësi letoneze duhet të zgjedhin vetëm mbiemrat letonisht. Jo-letonezët nuk mund të zgjedhin mbiemrat letonezë."[5] Demografi Ilmārs Mežs ka vlerësuar se në ditët e sotme rreth një e treta e të gjithë mbiemrave letonezë janë me prejardhje gjermane.[6]
Ligji modern letonez, në thelb ndjek normat e vendosura në vitet 1920-1930. Pas diskutimeve të Komisionit Gjuhësor, "Ligji i vitit 1927 për shkrimin e emrave dhe mbiemrave në pasaportat letoneze" u miratua nga Saeima, i ndjekur nga rregulloret qeveritare për ta miratuar atë.[7][8] Sipas ligjit modern,[8] emrat letonisht duhet të jenë në përputhje me drejtshkrimin fonetike letoneze dhe në rastin e shtetasve letoneze të lindura të huaja ose martesave midis grave letoneze dhe të huajve (kur ata marrin emrin e familjes së burrit të tyre), emrat e huaj modifikohen për t'u përshtatur me drejtshkrimin fonetik dhe për të përvetësuar mbaresën e rasës përkatëse. Për shembull, Gerard Depardieu është Žerārs Depardjē, Ivan Ivanov është Ivans Ivanovs, Joaquin Phoenix është Hoakins Fīnikss dhe Donald Trump është Donalds Tramps. Patronimet e stilit rus nuk konsiderohen si pjesë e emrit personal zyrtar letonez ( Ioakim Ioakimovich Vatsetis > Jukums Vācietis) .[9]
Politika[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kārlis Ulmanis gjatë sundimit të tij autoritar promovoi hapur heqjen e pakicave etnike (në fakt, jehudët letonezë) nga jeta ekonomike dhe dhënien e letonezëve etnikë hyrje në të gjitha pozitat në ekonominë kombëtare. Alfrēds Birznieks, ministri i bujqësisë, në një fjalim të mbajtur në Ventspils më 26 janar 1936, tha:
Letonezët janë të vetmit zotërinj të këtij vendi; Letonezët vetë do të shpallin ligjet dhe do të gjykojnë vetë se çfarë është drejtësia.[10]
Një aspekt tjetër i politikës së letonizmit ishte letonizmi i qyteteve dhe qytezave të vogla me synim uljen e peshës politike të pakicave urbane në to. Një metodë ishte zgjerimi i kufijve komunalë, për të inkorporuar popullsinë rurale në to. Një metodë tjetër ishte përfshirja e garnizoneve ushtarake aty pranë në listat e votuesve komunalë.[11]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ Ojārs Bušs, PAR VĀCISKAJIEM BARBARISMIEM DOMĀJOT, October 4, 2012
- ^ a b "Vēsture" ["History" (of Latvian)]
- ^ No 'eira' - but 'eiro' will do m The Baltic Times, December 6, 2004
- ^ Andrejs Veisbergs, Pūrisms un latviešu valoda ((archived)
- ^ Law on Name Changes 1939 (copied from Valdības Vēstnesis (Government Gazette), December 22, 1939)
- ^ "Why did Latvians choose German surnames?" (në anglisht). Public Broadcasting of Latvia. 12 shtator 2020. Marrë më 16 shtator 2020.
- ^ Vārdu un uzvārdu rakstību Latvijā reglamentē LR MK 1996. gada 14. maijā
- ^ a b Noteikumi par personvārdu rakstību un lietošanu latviešu valodā, kā arī to identifikāciju
- ^ Mawhood, Will (23 shtator 2016). "Why You Will Almost Definitely Have to Change Your Name When Speaking Latvian" (në anglisht). Deep Baltic. Marrë më 30 nëntor 2018.
- ^ "The Jews of Latvia". www.jewishgen.org (në anglisht). Marrë më 3 prill 2018.
- ^ M. Laserson, "The Jews and the Latvian Parliament", In:The Jews in Latvia, Association of Latvian and Estonian Jews in Israel, 1971, p.171