Lufta e Parë e Nagorno-Karabakut

Në drejtim të akrepave të orës nga lart: Mbetjet e APC-ve të Azerbajxhanit; Azerbajxhanët e zhvendosur brenda vendit nga territoret e pushtuara nga armenët; Memoriali armen i tankeve T-72 në periferi të Stepanakertit; Ushtarët armenë.

Lufta e Parë e Nagorno-Karabakut ishte një konflikt etnik dhe territorial që u zhvillua nga shkurti 1988 deri në maj 1994, në enklavën e Nagorno-Karabakut në Azerbajxhanin jugperëndimor, midis shumicës armene etnike të Nagorno-Karabakut të mbështetur nga Armenia, dhe Republikës së Azerbajxhani me mbështetjen e Turqisë. Ndërsa lufta përparonte, Armenia dhe Azerbajxhani, të dyja ish-republika sovjetike, u ngatërruan në një luftë malore të zgjatur dhe të padeklaruar në lartësitë malore të Karabakut, ndërsa Azerbajxhani u përpoq të frenonte lëvizjen secesioniste në Nagorno-Karabakh.

Parlamenti i enklavës kishte votuar në favor të bashkimit me Armeninë dhe u mbajt një referendum, i bojkotuar nga popullsia e Azerbajxhanit në Nagorno-Karabakh, në të cilin 99.89% votuan pro pavarësisë me një pjesëmarrje prej 82.2%. Kërkesa për t'u bashkuar me Armeninë filloi në një mënyrë relativisht paqësore në vitin 1988; në muajt në vijim, ndërsa Bashkimi Sovjetik u shpërbë, ai gradualisht u shndërrua në një konflikt gjithnjë e më të dhunshëm midis armenëve dhe azerbajxhanasve, duke rezultuar në spastrim etnik, duke përfshirë pogromet e Sumgait (1988) dhe Baku (1990) të drejtuara kundër armenëve, dhe pogromin e Gugark ( 1988) dhe Masakra e Khojaly (1992) drejtuar kundër Azerbajxhanit. Përplasjet ndëretnike midis të dyve shpërthyen menjëherë pasi parlamenti i Rajonit Autonom të Nagorno-Karabakut (NKAO) në Azerbajxhan votoi për bashkimin e rajonit me Armeninë më 20 shkurt 1988. Shpallja e shkëputjes nga Azerbajxhani ishte kulmi i një konflikti territorial. Ndërsa Azerbajxhani shpalli pavarësinë e tij nga Bashkimi Sovjetik dhe hoqi kompetencat e mbajtura nga qeveria e enklavës, shumica armene votoi për t'u shkëputur nga Azerbajxhani dhe në proces shpalli Republikën e panjohur të Nagorno-Karabakut.

Luftimet në shkallë të plotë shpërthyen në fillim të vitit 1992. Turqia dërgoi mercenarë për të luftuar për Azerbajxhanin dhe ndihmoi në bllokimin e tregtisë me Armeninë, duke përfshirë ndihmën humanitare. Ndërmjetësimi ndërkombëtar nga disa grupe, duke përfshirë Konferencën për Sigurinë dhe Bashkëpunimin në Evropë (KSBE) nuk arriti të sillte një rezolutë përfundimtare me të cilën mund të punonin të dyja palët. Në fillim të vitit 1993, forcat armene pushtuan shtatë rrethe me shumicë Azerbajxhani jashtë vetë enklavës, duke kërcënuar përfshirjen e vendeve të tjera në rajon. Nga fundi i luftës në 1994, armenët kishin kontroll të plotë të enklavës, përveç territoreve përreth Azerbajxhanit, më së shumti korridori Lachin - një kalim malor që lidh Nagorno-Karabakun me Armeninë kontinentale. Një armëpushim i ndërmjetësuar nga Rusia u nënshkrua në maj 1994.

Si rezultat i konfliktit, rreth 724,000 Azerbajxhanë u dëbuan nga Armenia, Nagorno-Karabakh dhe territoret përreth, ndërsa 300,000–500,000 armenë që jetonin në Azerbajxhan ose në zonat kufitare armene u zhvendosën. Pas përfundimit të luftës dhe gjatë një periudhe shumëvjeçare, bisedimet e rregullta të paqes midis Armenisë dhe Azerbajxhanit u ndërmjetësuan nga Grupi i Minskut i OSBE-së, por nuk rezultuan në një traktat paqeje. Kjo e la zonën e Nagorno-Karabakut në një gjendje të paqartë ligjore, me Republikën e Artsakhut që mbeti de fakto e pavarur, por e panjohur ndërkombëtarisht. Tensionet e vazhdueshme vazhduan, me shpërthime të herëpashershme të përleshjeve të armatosura. Forcat armene pushtuan afërsisht 9% të territorit të Azerbajxhanit jashtë enklavës deri në Luftën e Dytë të Nagorno-Karabakut në 2020.

Shiko edhe

• Lufta e Dytë e Nagorno-Karabakut
• Nagorno-Karabaku