Nagorno-Karabaku

Lokacioni i Nagorni Karabahut

Nagorni Karabah (Rusisht: Нагорный Карабах, Nagornyy Karabakh; Armenisht: Լեռնային Ղարաբաղ; Azerbajxhanisht: Dağlıq Qarabağ; fjalë për fjalë 'Karabak i Sipërm') është një rajon me dalje në det në Kaukazin e Jugut, brenda vargut malor të Karabakut, shtrirë midis Karabakut të Poshtëm dhe Zangezur, dhe që mbulon vargun juglindor të maleve të Kaukazit të Vogël. Rajoni është kryesisht malor dhe i pyllëzuar.

Nagorni-Karabah është një territor i diskutueshëm, i njohur ndërkombëtarisht si pjesë e Azerbajxhanit, por kryesisht i qeverisur nga Republika e panjohur e Artsahut (e quajtur më parë Republika e Nagorni-Karabah (NKR)) që nga Lufta e parë Nagorni-Karabah. Që nga përfundimi i luftës në vitin 1994, përfaqësuesit e qeverive të Armenisë dhe Azerbajxhanit kanë zhvilluar bisedime paqësore të ndërmjetësuara nga Grupi Minsk i OSBE-së mbi statusin e diskutueshëm të rajonit.

Në mëngjesin e 27 shtatorit 2020, përplasjet në konfliktin e pazgjidhur të Karabakut të Sipërm rifilluan përgjatë Linjës së Kontaktit të Nagorni-Karabah. Të dy forcat e armatosura të Azerbajxhanit dhe Armenisë raportuan viktima ushtarake dhe civile. Kombet e Bashkuara dënuan me forcë konfliktin dhe u bënë thirrje të dy palëve për të shkallëzuar tensionet dhe për të rifilluar negociatat kuptimplote pa vonesë. Rajoni zakonisht barazohet me kufijtë administrativë të ish-Provincës Autonome Nagorni-Karabah, që përbëhet nga 4,400 kilometra katrorë. Zona historike e rajonit, sidoqoftë, përfshin afërsisht 8,223 kilometra katrorë.

Historia

Artikuj kryesore: Konflikti i Karabakut të Sipërm

Gjeografia

Një pamje e maleve të pyllëzuara të Nagorni-Karabahut

Nagorni-Karabah ka një sipërfaqe prej 4,400 kilometrash katrorë. Përafërsisht gjysma e terrenit të Nagorni-Karabahut është mbi 950 metra mbi nivelin e detit. Kufijtë e Nagorni-Karabah i ngjajnë një fasuleje veshkash me dhëmbëzimin në anën lindore. Ka kreshta të larta malore përgjatë skajit verior dhe përgjatë perëndimit dhe jugut malor. Pjesa afër prerjes së fasules së veshkës në vetvete është një luginë relativisht e rrafshët, me të dy skajet e fasules, provincat e Martakert dhe Martuni, që kanë edhe toka të rrafshëta. Lugina të tjera më të sheshta ekzistojnë përreth rezervuarit të Sarsang, Hadrut dhe jugut. I gjithë rajoni shtrihet, mesatarisht, 1,100 metra mbi nivelin e detit. Majat e dukshme përfshijnë malin kufitar Murovdağ dhe zinxhirin malor Great Kirs në kryqëzimin e Rayus Shusha dhe Hadrut. Territori i Nagorni-Karabahut modern formon një pjesë të rajonit historik të Karabakut, i cili shtrihet midis lumenjve Kura dhe Araxes, dhe kufirit modern Armeni-Azerbajxhan. Karabaku në kufijtë e tij modernë është pjesë e rajonit më të madh të Karabakut të Epërm.

Karabaku nuk kufizohet me Armeninë, por republika e panjohur kontrollon korridorin Lachin, një kalim malor që e lidh atë me Armeninë.

Ambienti i Nagorni-Karabahut ndryshon nga stepa në ultësirën e Kura përmes pyjeve të dushkut, carpinus dhe ahu në shpatet e ulëta të maleve deri në drurin e mështeknës dhe livadhet alpine më lart. Rajoni ka burime të shumta mineralesh dhe depozita zinku, qymyri, plumbi, ari, mermeri dhe guri gëlqeror. Qytetet kryesore të rajonit janë Stepanakert, i cili shërben si kryeqyteti i Republikës së njohur Nagorni-Karabah dhe Shusha, e cila shtrihet pjesërisht në rrënoja. Vreshtat, pemishtet dhe kopshtet e manit për krimbat e mëndafshit janë zhvilluar në lugina.

Demografia

Numrat më të hershëm konkretë për popullsinë e tërë Karabakut janë nga regjistrimi i vitit 1823 në lidhje me heqjen e Hanllëkut të Karabagut. Në territorin e ish-principatave armene, 90.8% e fshatrave u regjistruan si armenë, ndërsa 9.2% u regjistruan si tatar ose kurd. Popullsia e ish-principatave armene përbënte përafërsisht 8.4% të popullsisë në të gjithë Karabakun.

Në vitin 1989, Karabaku kishte një popullsi prej 192,000, nga të cilët 76% ishin armenë dhe 23% azerbajxhanas, me pakica ruse dhe kurde.