Jump to content

Azerët

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Azerbajxhanasit
Azərbaycanlılar, Azərilər
آذربایجانلیلار، آذریلر
Pamje e Ararati-t të Madh dhe të Vogël me fshatin "Tatar" (Azer), 1838
Popullsia e përgjithshme
rreth 28–35 milionë[1][2]
Rajone me popullsi të konsiderueshme
 Iranmë shumë se 15 milionë (Encyclopædia Britannica)[3]
12.9-18 milionë (CIA factbook,[4] Knüppel,[5] Izady,[6] Swietochowski[7])
18-27 milionë (e.g. Elling,[8] Shaffer,[9] Minahan,[10] Gheissari[11])
 Azerbajxhani8,172,800[12]
 Rusia603,070 to 1,500,000[13][14]
 Turqia530,000 to 800,000[14][15]
 Gjeorgjia284,761[16]
 Kazakistani85,292[17]
 Izraeli60,000[18]
 Ukraina45,176[19]
 Uzbekistani44,400[20]
 Turkmenistani33,365[21]
 Shtetet e Bashkuara të Amerikës24,377 to 400,000[22][23][24]
 Holanda18,000[25]
 Kirgistani17,823[26]
 Gjermania15,219[27]
 Emiratet e Bashkuara Arabe7,000[28]
 Britania e Madhe6,220[29]
 Bjellorusia5,567[30]
 Kanadaja4,580[31]
 Letonia1,657[32]
 Austria1,000[33]
 Estonia923[34]
 Lituania648[35]
 Norvegjia501[36]
 Australia290[37]
Fetë
Shumicai përkasin Islamit Shiitë; pakicë Islam Synitë, Judaizëm,[38][39] Bahá'í Faith,[40][41] Zoroastrianism,[42] Irreligion,[43] Krishterizmit[44][45]

Azerët (azerbajxhanisht: Azərilər آذریلر, Azərbaycanlılar آذربایجانلیلار), gjithashtu njihen si Turqit Azerë[46][47][48] ( /ˌæzərbaɪˈdʒɑːniz/, azerbajxhanisht: Azərbaycan Türkləri آذربایجان تورکلری), janë një grup etnik turk[49][50][51] që jetojnë kryesisht në Azerbajxhanin Iranian dhe në Republikën e pavarur të Azerbajxhanit. Ato janë grupi etnik i dytë më i madh mes popujve turkikë pas turqve.

Etimologjia dhe Etnonimi

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Azerbajxhani besohet se është emërtuar sipas Atropates, një satrap pers,[52][53][54][55] i cili ka sunduar në Atropatene (sot Azerbajxhani Iranian) rr. 321 p.e.s.[56][57]

Historia

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Artikulli kryesor: Historia e Azerbajxhanit


Banorët e lashtë të zonës flisnin gjuhën e lashtë Azeri, e cila i përkiste degës iraniane të gjuhëve indo-evropiane.[58] Në shekullin e 11 pas Krishtit me pushtimet Seljukid, fiset Oguze turke filluan të lëvizin nëpër pllajën iraniane në Kaukaz dhe në Anadoll. Fluksi i Oghuzëve dhe fiseve të tjera turkmene u nënshtruan më tej nga pushtimi mongol.[59] Këtu, fiset Oguze u ndanë në grupe të ndryshme të vogla, disa prej të cilave – shumica Synitë – u zhvendosën në Anadoll (p.sh., më vonë Osmanët) dhe u vendosën, ndërsa të tjerët mbetën në rajonin e Kaukazit dhe më vonë – për shkak të ndikimit të Safavidëve – përfundimisht u konvertuan në degën Shiitë të Islamit.

Këto të fundit do të mbajë emrin "turkmen" ose "turkoman" për një kohë të gjatë: nga shekulli i 13 e tutje ata gradualisht i turkëzuan popullsinë iraniane-folëse të Azerbajxhanit, si Republikën bashkëkohore ashtu edhe Azerbajxhanin Iranian, duke krijuar kështu një identitet të ri të bazuar në Shiitët dhe përdorimin e Oguzëve turk. Sot, kjo popullsi turk-folëse është e njohur si Azerbajxhanasit.[60]

Origjina e Azerbajxhanasve

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Demografia dhe shoqëria

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Azerbajxhanasit përbëjnë grupin më të madh etnik në Republikën e Azerbajxhanit dhe janë grupi i dytë më i madh etnik në Iranin fqinj.[61] Numri më i madh në botë i azerbajxhanasve etnikë jetojnë në Iran, e ndjekur nga Azerbajxhani.[62]

Kultura

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Azerbajxhanasit janë kryesisht myslimanë Shiitë,[63] dhe kanë një trashëgimi të përzier kulturore, duke përfshirë elemente iraniane,[64] turkike[60] dhe kaukaze.

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ "Azerbaijani". Joshua Project. Marrë më 24 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Sela, Avraham (2002). The Continuum Political Encyclopedia of the Middle East. Continuum. fq. 197. ISBN 0-8264-1413-3. 30–35 milionë {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "Azerbaijani (people)". Encyclopædia Britannica (në anglisht). Marrë më 24 janar 2012.
  4. ^ "Iran". CIA: The World Factbook (në anglisht). CIA. 14 nëntor 2011. Arkivuar nga origjinali më 3 shkurt 2012. Marrë më 4 tetor 2012. 16% of 77,891,220 [12.5 million]
  5. ^ Michael Knüppel, "TURKIC LANGUAGES OF PERSIA: AN OVERVIEW", Encyclopaedia Iranica [1] "Altogether, one-sixth of today's Iranian population is turcophone or bilingual (Persian and Turkic; see Doerfer, 1969, p. 13).
  6. ^ Mehrdad Izady – Columbia University – Gulf 2000 Project – Language Map of Iran – 2012 http://gulf2000.columbia.edu/maps.shtml"
  7. ^ Swietochowski, Tadeusz; Collins, Brian C. (1999). Historical dictionary of Azerbaijan. Lanham, Maryland: Scarecrow Press. ISBN 0-8108-3550-9. "15 milionë (1999)"
  8. ^ Elling, Rasmus Christian. Minorities in Iran: Nationalism and Ethnicity after Khomeini , Palgrave Macmillan, 2013. Excerpt: "The number of Azeris in Iran is heavily disputed. In 2005, Amanolahi estimated all Turkic-speaking communities in Iran to number no more than 9 milionë. CIA and Library of congress estimates range from 16 percent to 24 percent -- that is, 12-18 milionë people if we employ the latest total figure for Iran's population (77.8 milionë). Azeri ethnicsts, on the other hand, argue that overall number is much higher, even as much as 50 percent or more of the total population. Such inflated estimates may have influenced some Western scholars who suggest that up to 30 percent (that is, some 23 milionë today) Iranians are Azeris." [2]
  9. ^ Shaffer, Brenda (2003). Borders and Brethren: Iran and the Challenge of Azerbaijani Identity. MIT Press. pp. 221–225. ISBN 0-262-19477-5"There is considerable lack of consensus regarding the number of Azerbaijanis in Iran ...Most conventional estimates of the Azerbaijani population range between one-fifth to one-third of the general population of Iran, the majority claiming one-fourth" Azerbaijani student groups in Iran claim that there are 27 milionë Azerbaijanis residing in Iran."
  10. ^ Minahan, James (2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Publishing Group. p. 1765. ISBN 978-0-313-32384-3"Approximately (2002e) 18,500,000 Southern Azeris in Iran, concentrated in the northwestern provinces of East and West Azerbaijan. It is difficult to determine the exact number of Southern Azeris in Iran, as official statistics are not published detailing Iran's ethnic structure. Estimates of the Southern Azeri population range from as low as 12 milionë up to 40% of the population of Iran – that is, nearly 27 milionë..."
  11. ^
    • Ali Gheissari, "Contemporary Iran:Economy, Society, Politics: Economy, Society, Politics", Oxford University Press, 2 April 2009. pg 300Azeri ethnonationalist activist, however, claim that number to be 24 milionë, hence as high as 35 percent of the Iranian population"
  12. ^ "Переписи населения Азербайджана 1979, 1989, 1999, 2009 годов". Arkivuar nga origjinali më 30 nëntor 2012. Marrë më 30 nëntor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  13. ^ "Итоги переписи". 2010 census. Russian Federation State Statistics Service. 2012. Arkivuar nga origjinali më 4 dhjetor 2013. Marrë më 24 janar 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  14. ^ a b van der Leeuw, Charles (2000). Azerbaijan: a quest for identity : a short history. Palgrave Macmillan. fq. 19. ISBN 978-0-312-21903-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  15. ^ "Turkey-Peoples". Looklex Encyclopaedia. Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2014. Marrë më 13 gusht 2013. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  16. ^ "Ethnic groups by major administrative-territorial units" (PDF). 2002 census. National Statistics Office of Georgia. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 7 prill 2014. Marrë më 17 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence (2009 census)" (PDF). Agency for the Statistics of the Republic of Kazakhstan. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 16 qershor 2012. Marrë më 15 gusht 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "History of the Azerbaijani Jewish Community". Euro-Asian Jewish Congress. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ "About number and composition population of Ukraine by data All-Ukrainian census of the population 2001". Ukraine Census 2001. State Statistics Committee of Ukraine. Marrë më 17 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "The National Structure of the Republic of Uzbekistan". Umid World. 1989. Arkivuar nga origjinali më 23 shkurt 2012. Marrë më 17 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР. Демоскоп Weekly (në rusisht) (493–494). 1–22 janar 2012. Marrë më 17 janar 2012.
  22. ^ "Azerbaijani-American Council rpartners with U.S. Census Bureau" (në anglisht). News.Az. 28 dhjetor 2009. Arkivuar nga origjinali më 7 prill 2014. Marrë më 2012-07-11.
  23. ^ http://www.azeris.org/images/proclamations/May28_BrooklynNY_2011.JPG[lidhje e vdekur][lidhje e vdekur]
  24. ^ "Obama, recognize us – St. Louis American: Letters To The Editor" (në anglisht). Stlamerican.com. 9 mars 2011. Arkivuar nga origjinali më 13 shtator 2012. Marrë më 2012-07-11.
  25. ^ "The Kingdom of the Netherlands: Bilateral relations: Diaspora" (PDF). Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 6 korrik 2011. Marrë më 17 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ "5.01.00.03 Национальный состав населения" (PDF) (në rusisht). National Statistical Committee of Kyrgyz Republic. 2011. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 13 nëntor 2013. Marrë më 17 janar 2012.
  27. ^ "Foreign population on 31.12.2006 by citizenship and selected characteristics". Federal Statistical Office (Destatis). Arkivuar nga origjinali më 2010-11-16. Marrë më 3 shkurt 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ "UAE´s population – by nationality". BQ Magazine (në anglisht). 12 prill 2015. Arkivuar nga origjinali më 11 korrik 2015. Marrë më 13 qershor 2015.
  29. ^ "Nationality and country of birth by age, sex and qualifications Jan - Dec 2013 (Excel sheet 60Kb)". www.ons.gov.uk (në anglisht). Office for National Statistics. Marrë më 11 qershor 2014.
  30. ^ "Population Census 2009" (PDF). National Statistical Committee of the Republic of Belarus. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 18 shtator 2010. Marrë më 17 prill 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ "Ethnic Origin (264), Single and Multiple Ethnic Origin Responses (3), Generation Status (4), Age Groups (10) and Sex (3) for the Population in Private Households". Statistics Canada. 2011. Marrë më 13 gusht 2013. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) In the 2011 census, 1,985 people indicated 'Azeri'/'Azerbaijani' as a single response and 2,595 as part of multiple origins.
  32. ^ Poleshchuk, Vadim (mars 2001). "Accession to the European Union and National Integration in Estonia and Latvia" (PDF). European Center for Minority Issues. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2 mars 2011. Marrë më 18 janar 2012. 232 citizens {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ "The Republic of Austria: Bilateral relations" (PDF). Republic of Azerbaijan Ministry of Foreign Affairs. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 8 mars 2020. Marrë më 18 janar 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ "Population Census of 2011". Statistics Estonia. Marrë më 24 janar 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!) Select "Azerbaijani" under "Ethnic nationality".
  35. ^ "Population by ethnicity in 1959, 1970, 1979, 1989, 2001 and 2011". Lithuanian Department of Statistics. Marrë më 10 mars 2016. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  36. ^ "Immigrants and Norwegian-born to immigrant parents, 1 January 2013". {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ 2006 Australian Census Arkivuar 7 janar 2015 tek Wayback Machine. NB According to the 2006 census, 290 people living in Australia identified themselves as of Azeri ancestry, although the Australian-Azeri community is estimated to be larger. . Retrieved 1 April 2008.
  38. ^ http://haruth.com/jw/JewsAzerbaijan.html
  39. ^ http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vjw/Azerbaijan.html
  40. ^ http://www.bahai.az/ Arkivuar 25 tetor 2016 tek Wayback Machine Azerbaidjan Bahai
  41. ^ Bəhailik Azerbaidjan Bahai
  42. ^ "Azerbaijan". Marrë më 18 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  43. ^ "Today.Az - Covering Azerbaijan inside and outside". Arkivuar nga origjinali më 6 tetor 2014. Marrë më 18 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ "5,000 Azerbaijanis adopted Christianity" (në rusisht). Day.az. 7 korrik 2007. Marrë më 30 janar 2012.
  45. ^ "Christian Missionaries Becoming Active in Azerbaijan" (në azerbajxhanisht). Tehran Radio. 19 qershor 2011. Marrë më 12 gusht 2012.
  46. ^ Alstadt, Audrey L. (2013-09-01). The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian Rule. Hoover Press. ISBN 9780817991838. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ Iran: political development in a changing society Page 160
  48. ^ World Regional Geography Page 200
  49. ^ Svante E. Cornell (20 maj 2015). Azerbaijan Since Independence. Routledge. fq. 7. ISBN 978-1-317-47621-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ Barbara A. West (1 janar 2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. fq. 68. ISBN 978-1-4381-1913-7. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  51. ^ James Minahan (1 janar 2002). Encyclopedia of the Stateless Nations: S-Z. Greenwood Publishing Group. fq. 1766. ISBN 978-0-313-32384-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ Minahan, James (2000). Miniature Empires: A Historical Dictionary of the Newly Independent States. Greenwood. fq. 20. ISBN 0-313-30610-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  53. ^ Lendering, Jona. "Atropates (Biography)" (në anglisht). Livius.org. Arkivuar nga origjinali më 29 tetor 2007. Marrë më 27 janar 2012.
  54. ^ Chamoux, Francois (2003). Hellenistic Civilization. Blackwell Publishing. fq. 26. ISBN 0-631-22241-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ Bosworth, A. B.; Baynham, E. J. (2002). Alexander the Great in Fact and Fiction. Oxford University Press. fq. 92. ISBN 0-19-815287-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ Atabaki, Touraj (2000). Azerbaijan: Ethnicity and the Struggle for Power in Iran. I. B. Tauris. fq. 7. ISBN 1-86064-554-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ Altstadt, Audrey L. (1992). The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian Rule. Hoover Institution Press. ISBN 0-8179-9182-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ Yarshater, E (18 gusht 2011). "The Iranian Language of Azerbaijan" (në anglisht). Encyclopædia Iranica. Marrë më 25 janar 2012.
  59. ^ Bosworth, C. E. (12 gusht 2011). "Arran" (në anglisht). Encyclopædia Iranica. Marrë më 25 janar 2012.
  60. ^ a b Roy, Olivier (2007). The new Central Asia. I.B. Tauris. fq. 6. ISBN 978-1-84511-552-4. The mass of the Oghuz who crossed the Amu Darya towards the west left the Iranian plateaux, which remained Persian, and established themselves more to the west, in Anatolia. Here they divided into Ottomans, who were Sunni and settled, and Turkmens, who were nomads and in part Shiite (or, rather, Alevi). The latter were to keep the name 'Turkmen' for a long time: from the 13th century onwards they 'Turkised' the Iranian populations of Azerbaijan (who spoke west Iranian languages such as Tat, which is still found in residual forms), thus creating a new identity based on Shiism and the use of Turkish. These are the people today known as Azeris. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Brenda Shaffer. The Limits of Culture: Islam and Foreign Policy MIT Press, 2006 ISBN 0-262-19529-1 p 229
  62. ^ Bani-Shoraka, Helena (2005). "Language Policy and Language Planning: Some Definitions". përmbledhur nga Rabo, Annika; Utas, Bo (red.). The Role of the State in West Asia. Swedish Research Institute in Istanbul. fq. 144. ISBN 91-86884-13-1. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Emra të shumëfishtë: lista e redaktorëve (lidhja)
  63. ^ Robertson, Lawrence R. (2002). Russia & Eurasia Facts & Figures Annual. Academic International Press. fq. 210. ISBN 0-87569-199-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ "Azerbaijan". Marrë më 18 mars 2015. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Azerët&oldid=2679278"