Muvakkithane
Dar al-Muwaqqit (Arabish6: دار المؤقت), ose muvakkithane në turqisht, është një dhomë ose strukturë që shoqëron një xhami, e cila është përdorur nga muvekiti ose matësit, një oficer i ngarkuar me mbajtjen e orareve të sakta të namazit dhe komunikimin e tyre me muezinin.[1] Dar al-Muwaqqit ishte termi arab që u jepej strukturave të tilla të shtuara në shumë xhami në Marok që nga periudha Marinide e tutje. Në Perandorinë Osmane, ekuivalentët e strukturave të tilla njiheshin në turqisht si muvakkithane ("lozha e muvekitit").
Roli i muvekitit
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Muvekiti
Myslimanët kryejnë namazin, lutjen rituale të përditshme, në kohë të përcaktuara bazuar në hadithin ose traditën e Muhamedit (rreth 570–632). Çdo ditë, ka pesë namaze të detyrueshme me intervale specifike të kohëve të lejuara të përcaktuara nga dukuritë ditore astronomike.[2] Për shembull, koha e namazit të akshamit fillon pas perëndimit të diellit dhe përfundon kur muzgu i kuq është zhdukur.[3][4]
Për shkak se koha e fillimit dhe e mbarimit për lutjet janë të lidhura me lëvizjen ditore diellore, ato ndryshojnë gjatë gjithë vitit dhe varen nga gjerësia dhe gjatësia gjeografike lokale kur shprehen në kohën lokale.[5] Termi mīqāt në kuptimin e "kohës së një namazi" dëshmohet në Kuran dhe hadith, megjithëse Kurani nuk i përcakton në mënyrë eksplicite ato kohë.[4][6] Termi ʻilm al-mīqāt i referohet studimit të përcaktimit të kohëve të namazit bazuar në pozicionin e Diellit dhe yjeve në qiell dhe është regjistruar që nga ditët e hershme të Islamit.[6]
Para se të shfaqeshin muvekitët, muezini kishte qenë zyra më e lidhur me rregullimin e kohës së namazit. Pozita mund të gjurmohet në jetën e Muhamedit dhe roli dhe historia e tij janë të dokumentuara mirë. Detyra kryesore e një meuzini është të thërras ezanin për të shpallur fillimin e një kohe të namazit. Para përdorimit të altoparlantit, kjo zakonisht bëhej nga maja e një minareje.[6] Minareja i dha muezinit një pikë të favorshme për të vëzhguar fenomene të tilla si perëndimi i diellit që shënon kohën e fillimit të akshamit.[5]
Detyra kryesore e muvekitit ishte mbajtja e kohës dhe rregullimi i kohëve të namazit të përditshëm në xhami, medrese ose institucione të tjera që përdorin astronominë dhe shkencat e tjera.[7] Në kulmin e tij në shekujt e katërmbëdhjetë dhe të pesëmbëdhjetë, xhamitë e mëdha shpesh punësonin astronomë të shquar si muvekitët. Përveç rregullimit të kohës së namazeve, ata shkruan traktate mbi astronominë, veçanërisht për matjen e kohës dhe përdorimin e instrumenteve të lidhura me to, si kuadrantët dhe orët diellore.[6][8][9] Ata ishin gjithashtu përgjegjës për çështje të tjera fetare që lidhen me ekspertizën e tyre astronomike, si mbajtja e kalendarit islam dhe përcaktimi i kibles (drejtimi për në Mekë që përdoret për namaz).[8]
Muvakkithane në Perandorinë Osmane
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]_(muvakkithane).jpg)
Historiani turk i shkencës Aydın Sayılı vuri në dukje se shumë xhami në Stamboll kanë ndërtesa ose dhoma të quajtura muvakkithane ("shtëpiza e muvekitit").[10][11] Sulltanët osmanë dhe fisnikët e tjerë i ndërtuan dhe i patronin ato si akte devotshmërie dhe filantropie. Ndërtime të tilla u bënë më të zakonshme me kalimin e kohës, duke arritur kulmin gjatë fundit të shekullit të tetëmbëdhjetë dhe nëntëmbëdhjetë.[12] Astronomët osmanë prodhuan oraret e lutjeve në vende më parë pa to,[13] dhe në shekullin e tetëmbëdhjetë, arkitekti Salih Efendi shkroi tabela të matjes së kohës, të cilat ishin të njohura në mesin e muvekitëve të kryeqytetit perandorak.[10]
Ndërsa përdorimi i orëve mekanike u bë i zakonshëm gjatë shekullit të tetëmbëdhjetë, muvekitët i përfshinë ato si pjesë të veglave të tyre standarde dhe shumë u bënë ekspertë në prodhimin dhe riparimin e orëve.[14] Muvekitët osmanë gjithashtu përshtatën tabelat ekzistuese me konventën osmane për përcaktimin e orës 12:00 në perëndim të diellit, duke kërkuar sasi të ndryshme të ndërrimeve kohore çdo ditë.[15] Vendosja e orës personale sipas orës në muvakkithanes ishte një praktikë e zakonshme pas përhapjes së orëve personale në fund të shekullit të tetëmbëdhjetë.[14] Aktivitetet e muvekkitëve u regjistruan edhe në Siri (veçanërisht në Xhaminë Umajad) dhe në Egjipt deri në shekullin e nëntëmbëdhjetë.[13]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Renaud, H. P.-J. "Astronomie et Astrologie marocaine", in: Hesperis XXIX, 1942 pp. 41 -63
- ^ Wensinck 1993, ff. 26–27.
- ^ Hadi Bashori 2015, f. 150.
- ^ a b Wensinck 1993, f. 27.
- ^ a b King 1996, f. 289.
- ^ a b c d King 1996, f. 286.
- ^ King 1983, f. 534.
- ^ a b King 1998, f. 159.
- ^ Brentjes 2008, f. 130.
- ^ a b King 1993, f. 32.
- ^ King 1996, f. 287.
- ^ Wishnitzer 2015, ff. 25–26.
- ^ a b King 1996, f. 308.
- ^ a b Wishnitzer 2015, f. 30.
- ^ King 1993, f. 30.
Bibliografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Brentjes, Sonja (2008). "Shams al-Din al-Sakhawi on Muwaqqits, Mu'adhdhins, and the Teachers of Various Astronomical Disciplines in Mamluk Cities in the Fifteenth Century". përmbledhur nga Emilia Calvo; Mercè Comes; Roser Puig; Mònica Rius (red.). A Shared Legacy: Islamic Science East and West. Edicions Universitat Barcelona. ISBN 978-84-475-3285-8.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Hadi Bashori, Muhammad (2015). Pengantar Ilmu Falak. Jakarta: Pustaka Al Kautsar. ISBN 978-979-592-701-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - King, David A. (1983). "The Astronomy of the Mamluks". Isis. 74 (4): 531–555. doi:10.1086/353360. JSTOR 232211.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Stampa:Encyclopaedia of Islam, New Edition
- King, David A. (1996). "On the role of the muezzin and the muwaqqit in medieval Islamic society". përmbledhur nga E. Jamil Ragep; Sally P. Ragep (red.). Tradition, Transmission, Transformation. E.J. Brill. fq. 285–345. ISBN 90-04-10119-5.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - King, David A. (1998). "Mamluk astronomy and the institution of the muwaqqit". përmbledhur nga Thomas Philipp; Ulrich Haarman (red.). The Mamluks in Egyptian Politics and Society. Cambridge University Press. fq. 153–162. ISBN 978-0-521-59115-7.
{{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - Stampa:Encyclopaedia of Islam, New Edition
- Wishnitzer, Avner (2015). Reading Clocks, Alla Turca: Time and Society in the Late Ottoman Empire. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-25772-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)