Natyra (filozofi)
Natyra në filozofi ka dy kuptime të ndërlidhura. Nga njëra anë, nënkupton tërësinë e të gjitha gjërave që janë natyrale, ose që i nënshtrohen funksionimit normal të ligjeve të natyrës. Nga ana tjetër, kjo do të thotë vetitë thelbësore dhe shkaqet e gjërave individuale.
Se si të kuptohet esenca dhe domethënia e natyrës ka qenë një temë e qëndrueshme e diskutimit brenda historisë së Qytetërimit Perëndimor, në fushat filozofike të metafizikës dhe epistemologjisë, si dhe në teologji dhe shkencë. Studimi i gjërave natyrore dhe ligjet e rregullta që duket se qeverisin ato, përkundër diskutimit për atë që do të thotë të jesh natyror, është fushë studimi e shkencave natyrore.
Fjala "natyrë" rrjedh nga gjuha latine nātūra, një term filozofik që rrjedh nga folja që shpreh lindjen, e cila u përdor si një përkthim për termin phusis nga greqishtja e lashtë (parasokratike), me prejardhje nga folja për rritjen natyrore. Tashmë në kohët klasike, përdorimi filozofik i këtyre fjalëve ndërthuri dy kuptime të ndërlidhura e ku që dyja kanë të përbashkëta ato karakteristika të cilat i referohen mënyrës në të cilën ndodhin gjërat vetvetiu, "natyrshëm", pa "ndërhyrje" nga diskutimi njerëzor, ndërhyrja hyjnore ose ndonjë gjë tjetër jashtë asaj që konsiderohet normale për gjërat natyrore që merren parasysh.
Kuptimet e natyrës varen nga tema dhe koha ku shfaqen. Për shembull, shpjegimi i Aristotelit për vetitë natyrore ndryshon nga ato që nënkuptohen nga vetitë natyrore në veprat moderne filozofike dhe shkencore, të cilat gjithashtu mund të ndryshojnë nga përdorimi tjetër shkencor dhe konvencional. Stoicizmi inkurajon praktikuesit të jetojnë në përputhje me natyrën. Pirronizmi inkurajon praktikuesit të përdorin udhëzimin e natyrës në vendimmarrje. [1] [2] [3] [4]
Përveq stoicizmit, pirronizmit dhe Arsistotelit me çështjet dhe problematikën e natyrës, por duke e shikuar dhe trajtuar nga aspekti filozofik, janë marrë edhe filozofë të tjerë të shquar mes të cilëve duhet përmenduar: Konfucie, [5] Francis Bacon, [6] Thomas Hobbes, Rene Descartes, Jean-Jacques Rousseau, Friedrich Nietzsche, Richard Rorty, etj.
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Natyra
- Platoni
- Aristoteli
- Shkenca
- Natyralizmi
- Natyra njerëzore
- Natyralizmi metafizik
- Natyralizmi në filozofi
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Aristotle Physics 192b21
- ^ Aristotle Physics 193b21
- ^ "Progress or Return" in An Introduction to Political Philosophy: Ten Essays by Leo Strauss. (Expanded version of Political Philosophy: Six Essays by Leo Strauss, 1975.) Ed. Hilail Gilden. Detroit: Wayne State UP, 1989.
- ^ Strauss and Cropsey eds. History of Political Philosophy, Third edition, p.209.
- ^ Hsu, Promise (16 nëntor 2014). "The Civil Theology of Confucius' "Tian" Symbol". Voegelin View (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 24 dhjetor 2019. Marrë më 22 prill 2020.
- ^ Bacon. "II.VII.7". Advancement of Learning (në anglisht). fq. 90.
Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Adler, Mortimer J. (1993). The Four Dimensions of Philosophy: Metaphysical, Moral, Objective, Categorical. [S.l.]: Macmillan. ISBN 0-02-500574-X
- Gerard Naddaf, The Greek Concept of Nature, New York, State University of New York Press, 2005.
- Ducarme, Frédéric; Couvet, Denis (2020). "What does 'nature' mean?". Palgrave Communications (në anglisht). Springer Nature. 6 (14). doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- E.A. Burtt, Metaphysical Foundations of Modern Science (Garden City, NY: Doubleday and Company, 1954).
- Philip Kitcher, Science, Truth, and Democracy. Oxford Studies in Philosophy of Science. Oxford; New York: Oxford University Press, 2001. LCCN:2001036144 ISBN 0-19-514583-6
- MORENTE, G. Garcia; Fundamentos de Filosofia. Editora Mestre Jou; 8a Edição; São Paulo, SP, 1980, p. 30.
- Roy, Laird; Roux, Sophie. Mechanics and Natural Philosophy before the Scientific Revolution. ed Springer, 2008