Porta e Lartë
Coordinates: 41°00′14″N 28°35′03″E / 41.0040°N 28.5841°E
Porta e Lartë, Porta Sublime apo Porta Osmane (gegërisht: Porta e Naltë; osmanisht: باب عالی Bāb-ı Ālī ose Babıali), ishte një sinekdokë për qeverinë qendrore të Perandorisë Osmane në Stamboll.
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Emri e ka origjinën në praktikën e vjetër në të cilën sundimtari shpallte vendimet dhe gjykimet e tij zyrtare në portën e pallatit të tij.[1] Kjo ishte praktikë në Perandorinë Bizantine dhe ajo u adoptua edhe nga sulltanët turq osmanë që nga Orhani I, dhe për këtë arsye pallati i sulltanit, ose porta që të çonte në të, u bë e njohur si "Porta e Lartë". Ky emër i referohej fillimisht një pallati në Bursa, Turqi. Pasi osmanët pushtuan Kostandinopojën, tani Stambolli, porta e njohur tani si Porta Perandorake (turqisht: Bâb-ı Hümâyûn), që të çonte në oborrin më të jashtëm të Pallatit Topkapı, fillimisht u bë e njohur si "Porta e Lartë", ose " Porta Sublime”.[1]
Kur Sulltan Sulejmani i Madhërishëm nënshkroi një aleancë me Mbretin Françesku I të Francës në vitin 1536, diplomatët francezë kaluan nëpër portën monumentale të njohur në atë kohë si Bab-ı Ali (tani Bâb-ı Hümâyûn) për të arritur te Veziri i Kostandinopojës, selia e qeverisë të Sulltanit. Frëngjishtja duke qenë gjuha e diplomacisë, përkthimi në frëngjisht Sublime Porte u miratua shpejt në shumicën e gjuhëve të tjera evropiane, përfshirë anglishten, për t'iu referuar jo vetëm portës aktuale, por si një metonim për Perandorinë Osmane.
Në shekullin e 18-të, një ndërtesë e re e madhe zyre e stilit italian u ndërtua në perëndim të zonës së Pallatit Topkapi, në anën tjetër të Alemdar Caddesi (rruga Alemdar). Ky u bë vendndodhja e Vezirit të Madh dhe shumë ministrive. Më pas, kjo ndërtesë dhe porta monumentale që të çonte në oborret e saj, u bënë të njohura si Porta Sublime (Bab-ı Ali); në bisedë njihej edhe si Porta e Pashait (paşa kapusu).[1][2] Ndërtesa u dëmtua rëndë nga zjarri në vitin 1911.[2] Sot, ndërtesat strehojnë Zyrën e Guvernatorit të Stambollit.[3]
Diplomacia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
“Porta e Lartë” përdorej në kuadrin e diplomacisë nga shtetet perëndimore, pasi diplomatët e tyre priheshin në portë (që do të thotë “porta”). Gjatë Epokës së Dytë Kushtetuese të Perandorisë pas vitit 1908 (shih Revolucionin Xhonturk), funksionet e Divan-ı Hümayun klasik u zëvendësuan nga Qeveria Perandorake e reformuar dhe "porte" iu referua Ministrisë së Jashtme. Gjatë kësaj periudhe, zyra e Vezirit të Madh i referohej ekuivalentit të kryeministrit dhe vezirët u bënë anëtarë të kabinetit të Vezirit të Madh si ministra të qeverisë.
Dokumente[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Ferdinand Schevill - Ballkani Historia dhe Qytetërimi, Tiranë, 2002.
- Georges Castelln – Histori e Ballkanit (shekulli XIV-XX) Prishtinë, 1991.
- Barbara Jelavich - Historia e Ballkanit shekulli XVIII-XIX, Tiranë, 1999.
- Petrika Thëngjilli - Historia e Perandorisë Osmane Tiranë, 1997.
Shiko edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b c Gernandt, Christian (1876–1993). Nordisk familjebok (në Sweedish). Christian Gernandt. fq. 1418–1419.
{{cite book}}: Mirëmbajtja CS1: Formati i datës (lidhja) Mirëmbajtja CS1: Gjuhë e panjohur (lidhja) - ^ a b "1295-1296 (Tietosanakirja / 4. Kaivo-Kulttuurikieli)". runeberg.org (në finlandisht). Marrë më 2023-03-04.
- ^ Staff, Dorling Kindersley Publishing; Ayliffe, Rosie (2014). Istanbul (në anglisht). Dorling Kindersley. ISBN 978-1-4093-2925-1.