Porta e Lartë

Porta Perandorake (Bâb-ı Hümâyûn) në Pallatin e Topkapisë, ishte e njohur si Porta e Lartë deri në shekullin XVIII.

Porta e Lartë (gegërisht: Porta e Naltë; osmanisht: باب عالی Bāb-ı Ālī ose Babıali) ishte hyrja në pallatin e Vezirit të Madh në Stamboll, vendi ku Sulltani mbante ceremoninë e mirëseardhjes për ambasadorët e huaj. Por, Porta e Lartë, më në përgjithësi, tregonte edhe të gjithë Perandorinë Osmane, ndodhitë e së cilës e kanë përfshirë nga afër Evropën.

Në gjysmën e parë të shekullit XIX i gjithë sistemi ekonomik i Perandorisë Osmane ishte në krizë. Porta e Lartë vazhdonte të mos kryente asnjë investim në fushën e ekonomisë dhe të kulturës. Prandaj ajo ishte e detyruar të marrë herë pas here borxhe nga shtetet evropiane. Edhe kriza shoqërore dhe politike e Perandorisë Osmane, po acarohej gjithnjë e më tepër. Fuqia ushtarake e Perandorisë Osmane po shkonte drejt rënies së saj, sulltan Mahmuti i II i shtoi përpjekjet e filluara qysh më parë për të forcuar gjendjen e brendshme dhe të jashtme të Perandorisë.

Në vazhdim të këtyre përpjekjeve, pasardhësi i Mahmutit II. sulltan Abdyl Mexhiti, shpalli më 3 nëntor 1839 dekretin perandorak të njohur me emrin "Dekreti i shenjtë i Gjylhanesë". Më këtë dekret për Perandorinë Osmane filloi periudha e reformave ose Tanzimatit (që arabisht do të thotë reforma, rregullime).

Më këto reforma, Porta e Lartë hiqte dorë nga format e despotizmit mesjetar feudal dhe i zëvendësonte ato me forma të modelit evropian. Synimi kryesor i saj ishte të forconte pushtetin qendror osman dhe fuqinë ushtarake të Perandorisë, për t’u bërë ballë rreziqeve që vinin asaj nga lëvizjet e popujve dhe nga luftërat e jashtme.

Dokumente

• Ferdinand Schevill - Ballkani Historia dhe Qytetërimi, Tiranë, 2002.
• Georges Castelln – Histori e Ballkanit (shekulli XIV-XX) Prishtinë, 1991.
• Barbara Jelavich - Historia e Ballkanit shekulli XVIII-XIX, Tiranë, 1999.
• Petrika Thëngjilli - Historia e Perandorisë Osmane Tiranë, 1997.