Jump to content

Reis Efendiu

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Reis ül-Küttab)
Reis Efendi

Reis ül-Küttab (turqishtja osmane: رئيس الكتاب), ose Reis Efendi (رئیس آفندی), ishte një post i lartë në administratën e Perandorisë Osmane. I përkthyer si "shefi i skribëve" ose "kryenëpunësi", mbajtësi i postit ishte fillimisht kreu i kancelarisë së Këshillit Perandorak, duke u shndërruar në një analog të një ministri të jashtëm. Në vitin 1836, titulli i reis ül-küttab u ndryshua zyrtarisht në Ministër i Jashtëm (Hariciye Nazırı) me krijimin e Ministrisë së Punëve të Jashtme Osmane gjatë reformave të Tanzimatit.

Themelimi dhe evolucioni

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zyra është vërtetuar për herë të parë në fillim të viteve 1520 dhe sipas të gjitha gjasave ishte një krijim i Sulltan Sulejmanit të Madhërishëm (r. 1520–66)[1], edhe pse mund të ketë ekzistuar për shumë më gjatë se ai si një post i vogël i bashkangjitur qeveria.[2] Siç dëshmon edhe emri i tij - reis ül-küttab do të thotë po aq sa "kryeshkrues" ose "kryenëpunës" - posti ishte në krye të nëpunësve të Këshillit Perandorak (divan-ı hümayun), i cili formoi qeverinë e Perandorisë Osmane.[1][3]

Para mbretërimit të Sulejmanit, funksionet e zyrës ndaheshin nga emin-i akham ("depozituesi i vendimeve") dhe nişancı ("kancelari"). Megjithatë, analogët ekzistonin në shtetet e tjera islamike lindore, si dhe në provincat osmane, ku një divan efendi kryesonte këshillin e guvernatorëve lokalë (valitë). Sipas J. Deny, krijimi i reis ül-küttab ishte transferimi i kësaj praktike në kryeqytet.[3] Themelimi i saj përkoi me rritjen graduale të numrit të nëpunësve të bashkangjitur në zyrat dhe departamentet e ndryshme të larta shtetërore, që filloi nën sundimin e Sulejmanit dhe vazhdoi deri në shekullin e 17-të; kështu, për shembull, shtatë dhe njëmbëdhjetë nëpunësit e lidhur përkatësisht me defterdarin ("thesarin") dhe nişancı, ca. 1530, ishte rritur në nëntë dhe 25 përkatësisht deri në vitin 1561. Banori i parë i zyrës ishte ndoshta njëfarë Hajdar Efendi, i cili vdiq në 1523/4, por i pari i njohur në detyrë ishte historiani Xhelalzade Mustafa Çelebi, i cili e mbajti këtë post nga viti 1524/5 deri në gradimin e tij në nişancı në 1534.[1][3]

Në shekujt e 16-të dhe të 17-të, reis ül-küttab u mor nga stafi i lartë i sekretarisë së vezirëve ose, më shpesh, dhe nga fillimi i shekullit të 17-të pothuajse ekskluzivisht nga Veziri i Madh. U krijua një linjë e rregullt promovimi (tarik), ku njëri përparonte nga sekretari i zakonshëm (persisht: khalife, turqisht: kalfa) në një nga byrotë e sekretariatit të Vezirit të Madh te nëpunësi i lartë (ser-khalife ose baş-kalfa) dhe përfundimisht te shefi i byrosë (mektubcı). Posti i fundit përfshinte afërsinë e Vezirit të Madh dhe ishte një trampolinë për zyrat më të larta. Në raste të rralla, personi i zgjedhur si reis ül-küttab nuk ishte një nga mektubxhët e Vezirit të Madh, por sekretari i Kahya Beut, toger i Vezirit të Madh.[4]

Funksione

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Pritja e ambasadorit francez nga Veziri i Madh dhe Këshilli Perandorak në vitin 1724

Reis ül-küttab shërbeu në kontakt të ngushtë me Vezirin e Madh, duke e shoqëruar këtë të fundit në audiencën e tij me Sulltanin, si dhe në audiencën e Vezirit të Madh me ambasadorët e huaj.[3] Megjithatë, megjithëse reis ül-küttab merrte pjesë në mbledhjet e Këshillit, duke ardhur para dhe duke u larguar pas vezirëve, ai nuk kishte të drejtë të fliste vetë në të ose drejtpërdrejt me Sulltanin dhe ishte i detyruar ta bënte këtë nëpërmjet Vezirit të Madh.[2]

Roli i tij kryesor ishte si kreu i Departamentit të Këshillit Perandorak (divan-i hümayun kalemi), i cili nga ana e tij u nda në tre zyra: bejlik, nën beylikçı nga mesi i shekullit të 17-të, i cili ishte përgjegjës për hartimin. dhe botimin e të gjitha dekreteve (fermani) ose urdhëresave perandorake (evamir), dhe për mbajtjen e një arkivi të origjinaleve të të gjitha ligjeve dhe rregulloreve (kanun) dhe traktateve me shtetet e tjera; tahvil, i cili ishte përgjegjës për nxjerrjen çdo vit të diplomave (berat) të qeveritarëve të krahinave, gjyqtarëve dhe timariotëve; zyra ru'us ("depozitat"), e ngarkuar me sigurimin e zyrtarëve të ndryshëm, si dhe me pagesën e pensioneve nga thesari ose nga institucionet bamirëse (vakf). E gjithë korrespondenca shtetërore, përveç çështjeve ushtarake apo financiare, ishte në duart e tij.[2][4]

Një zyrtar tjetër vartës, amedcı divan-i hümayun ("miratues i Këshillit Perandorak"), ishte përgjegjës për korrespondencën diplomatike dhe për mbajtjen e shënimeve të memorandumeve (telhis) dhe raporteve (takrir) të paraqitura Sulltanit nga Veziri i Madh, duke vepruar në emër të Këshillit Perandorak. Reis ül-küttab i solli këto në një çantë (kise) të veçantë në mbledhjet e Këshillit Perandorak. Atje ato u lexuan nga Veziri i Madh para ministrave të mbledhur dhe më pas u morën nga një zyrtar tjetër i posaçëm, telhiscı ("shkruesi i memorandumeve"), i cili ia paraqiti Sulltanit.[2][5]

Ngritja e rëndësisë

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Deri në fillim të shekullit të 17-të, reis ül-küttab ishte më i vogël në gradë dhe në vartësi të nişancı, por një varg reis të aftë, shoqëruar me paaftësinë e disa prej të emëruarve nişancı rezultoi në rënien e këtij të fundit dhe ngritjen e reis të shquar.[4] Lidhja si nëpunës me Vezirin e Madh i lejoi reisit të shkëputej nga kontrolli i nişancı dhe përkoi me transferimin në rritje të çështjeve shtetërore nga Këshilli Perandorak ekskluzivisht në kompetencën e Vezirit të Madh.[2]

Rëndësia në rritje e marrëdhënieve të jashtme për Perandorinë Osmane që nga kjo periudhë luajti gjithashtu një rol, pasi reis ishte përgjegjës për kontrollin e traktateve të arkivuara në bejlik dhe për vërtetimin e përgjigjeve ndaj kërkesave, shënimeve dhe kërkesave të ambasadorëve të huaj në qeverinë osmane.[4] Ky proces bëri që reis ül-küttab gradualisht të evoluojë në një Ministër të Jashtëm de fakto, një rol që u vendos pas zhvillimit të suksesshëm të negociatave për Traktatin e Karlowitz në vitin 1699 nga reis ül-küttab i atëhershëm, Rami Mehmed Efendi.[2] Megjithatë, në protokoll dhe ceremonial, reis ül-küttab ende e ruajti pozicionin e tij mjaft të vogël deri në fund të shekullit të 18-të; për shembull, ai nuk u lejua të ulej në dhomën e Këshillit Perandorak, por kishte një vend jashtë, reis tahtası, dhe roli i tij në ceremonitë e gjykatës mbeti i kufizuar.[6]

Roli i ri i reis ül-küttab u zyrtarizua deri në reformën e Selimit III të Këshillit Perandorak në vitin 1792, pasi ai u bë një nga dhjetë anëtarët ex officio të këshillit.[7] Që atëherë, reis ül-küttab ishte zyrtarisht përgjegjës për marrëdhëniet e jashtme, një rol i mbajtur deri në heqjen e postit më 11 mars 1836, së bashku me analogun e tij për punët e brendshme, Kahya Beu, dhe zëvendësimin e tyre nga dy ministri të reja, të stilit perëndimor.[7]

Reis ül-küttab që u bënë Vezirë të Madh

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  • Akyıldız, Ali (2009). "reisülküttab". përmbledhur nga Ágoston, Gábor; Masters, Bruce (red.). Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Facts On File, Inc. fq. 486–487. ISBN 978-0-8160-6259-1. {{cite encyclopedia}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Deny, J. Reʾīs ül-Küttāb. Vëll. 8. fq. 481–483. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  • Stampa:Imber-The Ottoman Empire, 1300–1650

Referime

[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
  1. ^ a b c Imber 2002, f. 169.
  2. ^ a b c d e f Akyıldız 2009, ff. 486–487.
  3. ^ a b c d Deny 1995, f. 481.
  4. ^ a b c d Deny 1995, f. 482.
  5. ^ Deny 1995, ff. 481–482.
  6. ^ Deny 1995, ff. 482–483.
  7. ^ a b Deny 1995, f. 483.
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Reis_Efendiu&oldid=2484654"