Shkodra e lashtë

Shkodra (greqishtja e vjetër Σκόδρα, latinisht:Scodra) ishte një qytet antik në Iliri, në bashkimin e Drilonit (tani Drinit) dhe Barbanës (Buna), në territorin e Shqipërisë së sotme, 4 kilometra në jugperëndim të qendrës së qytetit. Shkodra, në fushën poshtë Kalasë së mëvonshme të Rozafës. Qyteti u themelua nga ilirët në mesin e shekullit të 4 p.e.s. në kohën e Mbretërisë Ilire e sunduar nga dinastia e ardianëve (wd) kur ishte një nga vendbanimet e saj të rëndësishme. Pasi ra nën sundimin romak, mbijetoi si qytet ilir deri në shpopullimin e saj.

Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Nga qyteti i dikurshëm nuk ka mbetur asnjë monument i vetëm arkitekturor. Vendndodhja e saj është fusha trekëndore e formuar nga lumenjtë Drin dhe Buna, e shtrirë në planin e parë juglindor-jug të Malit të Ciganëve (Mal i Magjypëve), e cila ngrihet në 130 metra dhe kurorëzohet nga kalaja mesjetare e Rozafës . Qyteti, dikur i shtrirë mbi 10 hektarë, ishte 2 metra mbi nivelin e detit.

Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Zona më e gjerë e Shkodrës së sotme ka qenë e banuar vazhdimisht që nga epoka e bronzit, dhe në afërsi të Gajtanit, Shtojit dhe Shkrelit ka vendndodhje të rëndësishme arkeologjike, vendbanime dhe varre masive. Lartësia në të cilën qëndrojnë sot rrënojat e kështjellës mesjetare ishte e banuar nga njerëzit qysh në epokën e bronzit, sipas mbetjeve qeramike.

Bazuar në gjetjet arkeologjike, qyteti është rindërtuar atz kah mesi i shek. 4 p.e.s. Mali pranë tij dhe akropoli është fortifikuar në gjysmën e dytë të shek. 4 p.e.s. por vetëm për qëllime ushtarake dhe mbrojtëse, pra nuk ishte i populluar. Edhe pse tradita historike konsideron pa dyshim se Skodra në vitin 270 p.e.s. ishte selia e fundit e Mbretërisë Ilire është plotësisht e qartë se çfarë roli ka luajtur qyteti në jetën e shtetit. Në kohën e themelimit të tij ishte vendbanimi qendror i koinonit të ilirëve të fisit labeat, ndërsa fusha e gjerë në jug të qytetit i përkiste territorit të enkelejëve. Në dritën e gjetjeve arkeologjike, zhvillimi ekonomik dhe social i qytetit në 3 p.e.s. Aj ka qenë e frenuar deri në mesin e shekullit të -të dhe nga kjo periudhë nuk janë gjetur as monumente arkitekturore dhe as mbishkrime. [7] Është e sigurt se Ardianët, të cilët deri atëherë përdornin Qytetin e Lisit si selinë e tyre, dikur kah fundi i shekullit të III-të, ata u zhvendosën më në veri. Zhvendosja e qendrës së tyre politike më në veri erdhi si rezultat i sulmeve të mbreti maqedonas Kassandros në vitin 314, por edhe të Mbreti Pirro i Epirit në vitin 284. Ardianët me mbretërimin e mbretit ilir Pleurati II (rreth. 260–250) mori vërtet kontrollin e Mbretërisë Ilire dhe rreth vitit 250 ata prenë monedhat e tyre prej bronzi me mbishkrimin ΣΚΟΔΡΙΝΩΝ (Skodrinón) dhe përshkrimin e galerës që shërbente si simboli i tyre tradicional. Kur mbreti maqedonas Philip V. në gjysmën e dytë të viteve 210, sipas Polibit Scodra tashmë ishte qendra e koinonit ardian. Ky koinon përfshinte fushën në jug të qytetit ( Zadrimën e sotme), zonën përreth liqenit të Shkodrës dhe shtrihej përmes luginës së Drinit deri në tokën e dardanëve. Mirëpo, gjatë shekujve pasues sundimtarët e mëdhenj të dinastia së ardianëve dhe linja e tij nga Pleurati deri te mbretëresha Teuta, apo edhe mbreti ilir i mundur nga Roma, Genti, i cili ishte gjithashtu ardian, do të kishte përdorur vërtet Shkodrën si kryeqytet. Mungesa e plotë e kësaj të fundit forcon supozimin e arkeologëve se rezidenca e tyre në Skodra, nëse ka pasur, nuk është ndërtuar në zonën e qytetit antik apo të akropolit, por në ndonjë kodër përreth. Gjithashtu ka të ngjarë që në vend të një qendre të vetme politike, brendësia e tyre të jetë ndërtuar në trekëndëshin Lisi - Skodër - Meteon, gjë që mund të mbështetet nga fakti se Genti prente monedha si në Lisusashtu edhe në Shkodër.

Gjatë luftës së tretë iliro-romake, mbreti ilir, Genti, u mund nga romakët në vitin 168, në Shkodër dhe më pas u zunë rob edhe anëtarët e tjerë të familjes së tij që qëndronin në Meteon. Qyteti ra nën sundimin romak me emrin Scodra. Ajo u bë përfundimisht një koloni romake vetëm gjatë mbretërimit të perandorit romak Klaudius (41–54). Në kohën romake, në anën e Drinit u ndërtua një mur mbrojtës nga gurët e fortifikimit të majës së kodrës në kohën ilire, kryesisht për arsye ushtarake, por edhe për arsye mbrojtjeje nga përmbytjet. Veç kësaj, megjithatë, ndërtime të mëdha nuk u bënë, gjë që mund të tregojë se Scodra nuk ishte një nga vendbanimet kryesore të bregdetit ilir. Ndër mbishkrimet e gjetura gjatë gërmimeve, mund të gjenden vetëm ato sporadike në latinisht, edhe ato me gabime gramatikore dhe nga shekulli 2–3. nga ana tjetër, në gdhendjet e ndryshme kanë mbijetuar kryesisht figura mashkullore me veshje ilire dhe emra ilirë (Genti, Murki, Platura, Tata etj.). E gjithë kjo tregon se Scodra u kursye nga romanizimi i shpejtë që preku pjesën më të madhe të Ilirisë dhe pjesa dërrmuese e popullsisë së saj mbeti ilire edhe gjatë shekujve të sundimit romak. Gjatë ristrukturimit administrativ të fundit të shekullit të 3-të, në vitin 284 Scodra me Qytetin e Lisit dhe Doclea ( (wd) së bashku, u bë pjesë e provincës Praevalitana të sapoformuar dhe sipas disa burimeve, u bë selia e saj. Me gjithë inkursionet e sllavëve dhe popujve të tjerë, qyteti mbeti i paprekur në shekujt V dhe VI. dhe mundi të mbijetonte deri në shekullin e 9-të, tani me emrin Shkodrai (Σκόδραι) si selia episkopale e Perandorisë Bizantine. Në mesin e shekullit të 6-të, perandori bizantin Justiniani I forcoi muret e qytetit, por populli i Skodrës filloi të popullonte akropolin e pabanuar më parë nga shekulli i 6-të, dhe qytetin e tyre të mëparshëm, i cili ishte i shtrirë në tokën e sheshtë përgjatë lumi, u shpopullua nga shekulli i VII.

Përshkrimi arkeologjik[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Gjatë mijëvjeçarëve të kaluar, vërshimet dhe erozioni i shpeshtë i lumenjve Drin dhe Buna kanë kursyer vetëm disa nga monumentet arkitekturore të Shkodrës së dikurshme. Edhe pse muret e dikurshme të qytetit u identifikuan gjatë gërmimeve arkeologjike, sot asgjë nuk shihet në sipërfaqe. Në kohën romake, përveç murit mbrojtës të ndërtuar përgjatë vijës së Drinit, d.m.th. në shekullin IV, në anën e qytetit të Bunës u ngrit një mbrojtje shtesë, e cila, duke filluar nga ana perëndimore e kodrës së akropolit, kalonte përgjatë brigjeve të Bunës, pastaj kthehej në jug, deri në brigjet e lumi Drin. E gjithë gjatësia e murit ndahej nga një kullë mbrojtëse me planimetri gjysmërrethore çdo 30 metra. Përveç kësaj, një vend i shenjtë i Neptunit si dhe mbetjet e një vile romake të shekullit II me dysheme mozaiku. Në vendin e ish-akropolit u ndërtua një kështjellë në shekullin XII (Kështjella e Rozafës), më pas dhe gjatë rindërtimeve të shekujve në vijim, pjesa më e madhe e mureve të ish-fortifikimit ilir u shkatërruan. Mbetjet e vetme të murit ilir të mbetur mund të shihen në bazamentin e murit që rrethon oborrin e kullës së portës lindore nga perëndimi.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Literatura[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Ceka, Neritan 2013 The Illyrians to the Albanians. Tirana: Migjeni. 2013. ISBN 9789928407467
Elsie, Robert 2010 Historical dictionary of Albania. 2nd ed. Lanham: Scarecrow Press. 2010. = European Historical Dictionaries, 75. ISBN 9780810861886
Gilkes, Oliver 2013 Albania: An archaeological guide. London; New York: I. B. Tauris. 2013. ISBN 9781780760698
Shpuza, Saimir 2006 The Roman colonies of south Illyria: A review. In New directions in Albanian archaeology: Studies presented to Muzafer Korkuti. Ed. by Lorenc Bejko and Richard Hodges. Tirana: International Centre for Albanian Archaeology. 2006. 164–168. o. = International Centre for Albanian Archaeology Monograph Series, 1. ISBN 9994392301
Wilkes, John 1992 The Illyrians. Oxford; Cambridge: Blackwell. 1992. = The Peoples of Europe, ISBN 0631146717
Zavalani, Tajar 2015 History of Albania. Ed. by Robert Elsie, Bejtullah Destani. London: Centre for Albanian Studies. 2015. = Albanian Studies, ISBN 9781507595671