Ananasi
Ananasi [1] [2] ( Ananas comosus ) është një bimë tropikale me frut të ngrënshëm; është bima më e rëndësishme ekonomikisht në familjen Bromeliaceae . [3]
Ananasi është vendas në Amerikën e Jugut, ku është kultivuar për shumë shekuj. Futja e ananasit në Evropë në shekullin e 17-të e bëri atë një ikonë të rëndësishme të luksit. Që nga vitet 1820, ananasi është rritur komercialisht në serra dhe shumë plantacione tropikale.
Ananasi rritet si një shkurre e vogël; lulet individuale të bimës së papjalmuar shkrihen për të formuar një frut të shumëfishtë . Bima zakonisht përhapet nga kompensimi i prodhuar në majë të frutit [1] [4] ose nga një kërcell anësor, dhe zakonisht piqet brenda një viti. [4] [5]
Historia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Bima e egër e ka origjinën nga drenazhet e lumit Parana-Paraguaj midis Brazilit jugor dhe Paraguajit . [1] [6] [7] Dihet pak për zbutjen e tij, por u përhap si kulturë bujqësore në të gjithë Amerikën e Jugut. Dëshmitë arkeologjike të përdorimit janë gjetur që në vitet 1200 - 800 para Krishtit (3200-2800 para Krishtit) në Peru [8] dhe 200 pes - 700 p.e.s. (2200-1300 para Krishtit) në Meksikë, [9] kur u kultivua nga Majat dhe aztekët . [10] Nga fundi i viteve 1400, ananasi i korrur u shpërnda gjerësisht. Evropiani i parë që u ndesh me ananasin ishte Kolombi, në Guadelupe më 4 nëntor 1493. [11] [12] Portugezët morën frutat nga Brazili dhe e futën kulturën në Indi deri në vitin 1550. [13]
Që nga shekulli i 19-të: komercializimi masiv[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Spanjollët e kishin futur ananasin në Hawaii në shekullin e 18-të [14] ku njihet si hala kahiki (" hala e huaj"), [15] por plantacioni i parë tregtar u krijua në 1886. Investitori më i famshëm ishte James Dole, i cili u transferua në Hawaii në 1899-ën [16] dhe filloi një plantacion ananasi prej 24 hektarësh në vitin 1900, i cili do të zgjerohej për të arritur në Dole Food Company . [17] Dole dhe Del Monte filluan të kultivonin ananas në ishullin Oahu në vitin 1901 dhe atë 1917, respektivisht, dhe Maui Pineapple Company filloi kultivimin në Maui në 1909. [18] James Dole filloi përpunimin komercial të ananasit dhe punonjësi i Dole, Henry Ginaca shpiku një makinë automatike të qërimit në 1911. [12]
| Vendi | Miliona tonë |
|---|---|
| Filipinet | 2.9 |
| Kosta Rika | 2.9 |
| Indonezia | 2.9 |
 Brazili
|
2.3 |
 Kina
|
1.9 |
| Tajlandë | 1.8 |
| Botë | 28.6 |
Si një bimë shtëpie[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Varieteti A. comosus 'Variegatus' rritet ndonjëherë si bimë shtëpiake. Ajo ka nevojë për rrezet e diellit në mënyrë direkte dhe lulëzon në temperaturat nga 18 deri në 24 gradë Celcius me një temperaturë minimale dimërore prej 16 gradësh . Duhet të mbahet i lagësht, por dheu duhet të lihet të thahet ndërmjet ujitjeve. Nuk ka pothuajse asnjë periudhë pushimi, por duhet të rifutet në vazo çdo pranverë derisa ena të arrijë 20 centimetra . [20]
Të ushqyerit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Tuli i papërpunuar i ananasit përbëhet nga 86% ujë, 13% karbohidrate, 0,5% proteina dhe përmban yndyrë të papërfillshme (tabela). Në një sasi referencë prej 100 gramësh, ananasi i papërpunuar furnizon 209 kJ energji ushqimore dhe është një burim i pasur me mangan (44% Vlera ditore, VD) dhe vitaminë C (58% VD), por përndryshe nuk përmban mikroelemente në sasi të konsiderueshme.
Përdorimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kulinaria[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Tuli dhe lëngu i ananasit përdoren në kuzhinat e mbarë botës. Në shumë vende tropikale, ananasi përgatitet dhe shitet në anë të rrugëve si meze e lehtë. Shitet i plotë ose në gjysma të ndara me një shkop. Feta të plota me bërthama me një qershi në mes janë një garniturë e zakonshme për shërbimin e proshutave në Perëndim. Copat e ananasit përdoren në pjata të tilla si sallatat e frutave, mbushjet e picave, ose si një unazë e pjekur në skarë në një hamburger. Pjatat tradicionale që përdorin ananasin përfshijnë hamonado, afritada, kaeng som pla dhe kashtë Havai . Ananasi i grimcuar përdoret në kos, reçel, ëmbëlsira dhe akullore. Lëngu i ananasit shërbehet si pije dhe është gjithashtu përbërësi kryesor në koktejle si piña colada dhe tepache .
Në Filipine, një ëmbëlsirë tradicionale si pelte e quajtur nata de piña është prodhuar gjithashtu që nga shekulli i 18-të. Bëhet nga fermentimi i lëngut të ananasit me organizmin Komagataeibacter xylinus . [21]
Bashkimi Evropian konsumoi 50% të totalit global për lëng ananasi në 2012-2016. Holanda ishte importuesi më i madh i lëngut të ananasit në Evropë . Tajlanda, Kosta Rika dhe Holanda janë furnizuesit kryesorë të tregut të Bashkimit Evropian për periudhën 2012-2016. [22] Vendet që konsumuan më shumë lëng ananasi në vitin 2017 ishin Tajlanda, Indonezia dhe Filipinet, të cilat në total zënë 47% të totalit botëror. Nga viti 2007 deri në vitin 2017, rritja më e madhe e konsumit të lëngut të ananasit ishte nga Angola . Konsumi i lëngut të ananasit në Kinë dhe Indi është i ulët në krahasim me popullsinë e tyre.
Tekstile[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Kultivari 'Red Spanish' i ananasit dikur mbillej gjerësisht në Filipine . Gjethet e gjata të kultivarit ishin burimi i fibrave tradicionale piña, një përshtatje e traditave vendase të thurjes me fibra të nxjerra nga abacá . Këto thureshin në pëlhura nipis me shkëlqim të ngjashëm me dantella të zbukuruara zakonisht me qëndisje të ndërlikuara me lule të njohura si calado dhe sombrado . Pëlhura ishte një eksport luksoz nga Filipinet gjatë periudhës koloniale spanjolle dhe u bë e pëlqyeshme për aristokracinë evropiane në shekujt XVIII dhe XIX. Ata ishin të favorizuar për cilësinë e tyre të lehtë dhe të freskët, e cila ishte ideale në klimën e nxehtë tropikale të ishujve. Industria u shkatërrua në Luftën e Dytë Botërore dhe sapo ka filluar të ringjallet. [23] [24] [25]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b c Morton, Julia F (1987). "Pineapple, Ananas comosus". Marrë më 22 prill 2011.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Pineapple Definition | Definition of Pineapple at Dictionary.com". Dictionary.reference.com. Marrë më 6 dhjetor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Coppens d'Eeckenbrugge, G; Leal, F. (2003). "Chapter 2: Morphology, Anatomy, and Taxonomy". përmbledhur nga Bartholomew, DP; Paull, RE; Rohrbach, KG (red.). The Pineapple: Botany, Production, and Uses. Wallingford, UK: CABI Publishing. fq. 21. ISBN 978-0-85199-503-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b "How to grow a pineapple in your home". Pineapple Working Group-International Horticultural Society. Marrë më 15 gusht 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)[lidhje e vdekur] - ^ "Pineapple Growing". Tropical Permaculture.com (Birgit Bradtke). Arkivuar nga origjinali më 17 qershor 2010. Marrë më 15 gusht 2010.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bertoni, "Contributions a l'étude botanique des plantes cultivées.
- ^ Baker, K. F.; J. L. Collins (1939).
- ^ Pearsall, Deborah M. (1992).
- ^ Callen, Eric O. "Analysis of the Tehuacan coprolites."
- ^ Pickersgill, B (1976). "Pineapple". Evolution of Crop Plants, N. W. Simmonds, Ed.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Morrison, S.E. (1963). Journals and Other Documents of the Life of Christopher Columbus. Heritage Press.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b Rohtbach, GKG; Leal, F. (2003). "Chapter 1: History, distributions and World Production". përmbledhur nga Bartholomew, DP; Paull, RE; Rohrbach, KG (red.). The Pineapple: Botany, Production, and Uses. Wallingford, UK: CABI Publishing. fq. 21. ISBN 978-0-85199-503-8.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Collingham, L (2007). Curry: a Tale of Cooks and Conquerors. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-532001-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Brad Matthews; Paul Wigsten (9 shkurt 2010). Kitchen Pro Series: Guide to Produce Identification, Fabrication and Utilization. Cengage Learning. fq. 269. ISBN 978-1-4354-0121-1.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hitch, Thomas Kemper (1992). Islands in Transition: The Past, Present, and Future of Haiwaii's Economy (në anglisht). University of Hawaii Press. fq. 99. ISBN 978-0-8248-1498-4.
- ^ Hawkins, Richard (2007). "James D Dole and the 1932 Failure of the Hawaiian Pineapple Company". Hawaiian Journal of History. 41: 149–170.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Pineapple". Faculty.ucc.edu. Arkivuar nga origjinali më 21 dhjetor 2009. Marrë më 6 dhjetor 2009.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Sunrise, Sunset". Hawaii Business. 46 (2): 60. 2000.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Pineapple production in 2021, Crops/Regions/World list/Production Quantity (pick lists)". UN Food and Agriculture Organization, Corporate Statistical Database (FAOSTAT). 2023. Marrë më 9 mars 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Chiusoli, Alessandro; Boriani, Luisa Maria (1986). "Ananas comosus 'Variegatus'". Simon & Schuster's guide to houseplants. New York: Simon and Schuster. ISBN 0671631314.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Vergara, Benito S.; Idowu, Panna Melizah H.; Sumangil, Julia H. (1999). Nata de Coco: A Filipino Delicacy (PDF). National Academy of Sciences and Technology, Philippines. ISBN 9718538615.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Exporting pineapple juice to Europe CBI Ministry of Foreign Affairs Retrieved 22 May 2019
- ^ "History & Origin of Piña". Philippine Folklife Museum Foundation. Marrë më 13 dhjetor 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ewbank, Anne (6 shtator 2018). "This Prized Filipino Fabric Is Made From Pineapple Leaves". Gastro Obscura. Marrë më 13 dhjetor 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "piña cloth".