Dari i Madh

Guri i relievit të Darit të Madh në Mbishkrimin e Behistunit

Dariusi I (persishte e vjetër: Dārayavaʰuš; greqisht: Δαρεῖος Dareios; rr. 550 – 486 p.e.s.), i njohur zakonisht si Dari i Madh, ishte një sundimtar pers i cili shërbeu si Mbreti i tretë i Mbretërve të Perandorisë Akaemenide, duke mbretëruar nga 522 p.e.s. deri në vdekjen e tij në 486 p.e.s. Ai e sundoi perandorinë në kulmin e saj territorial, kur ajo përfshinte pjesën më të madhe të Azisë Perëndimore, pjesë të Ballkanit (Traki-Maqedonia dhe Peonia) dhe Kaukazin, shumicën e rajoneve bregdetare të Detit të Zi, Azinë Qendrore, luginën e Indit në lindjen e largët, dhe pjesë të Afrikës Veriore dhe të Afrikës Verilindore duke përfshirë Egjiptin (Mudrâya), Libinë lindore dhe Sudanin bregdetar.

Dari u ngjit në fron duke përmbysur monarkun akaemenid Bardiya (ose Smerdis), për të cilin ai pretendonte se ishte në fakt një mashtrues i quajtur Gaumata. Mbreti i ri u ndesh me rebelime në të gjithë perandorinë, por e shuajti secilën prej tyre; një ngjarje e rëndësishme në jetën e Darit ishte ekspedita e tij për të nënshtruar Greqinë dhe për të ndëshkuar Athinën dhe Eretrinë për pjesëmarrjen e tyre në Revoltën Jonike. Edhe pse fushata e tij përfundimisht rezultoi në dështim në Betejën e Maratonës, ai ia doli në rinënshtrimin e Trakisë dhe zgjeroi Perandorinë Akaemenide përmes pushtimeve të tij të Maqedonisë, Cikladave dhe ishullit Naksos.

Dari organizoi perandorinë duke e ndarë në provinca administrative, secila e qeverisur nga një satrap. Ai organizoi prerjen e monedhave akaemenide si një sistem të ri monetar uniform dhe e bëri aramaishten një gjuhë bashkëzyrtare të perandorisë së bashku me persishten. Ai gjithashtu e vuri perandorinë në gjendje më të mirë duke ndërtuar rrugë dhe duke futur peshat dhe masat standarde. Nëpërmjet këtyre ndryshimeve, Perandoria Akaemenide u centralizua dhe u bashkua. Dari ndërmori projekte të tjera ndërtimi në të gjithë mbretërinë e tij, duke u përqendruar kryesisht në Suza, Pasargada, Persepol, Babiloni dhe Egjipt. Ai kishte një mbishkrim të gdhendur në një faqe shkëmbi të malit Behistun për të regjistruar pushtimet e tij, e cila më vonë do të bëhej dëshmi e rëndësishme e gjuhës së vjetër perse.

Dari përmendet në librat e Hagait, të Zakarisë, të Danielit dhe të Ezra-Nehemias të Biblës Hebraike (Dhiata e Vjetër e Krishterë).