Ejaleti i Moresë

Ejaleti i Moresë më 1795

Ejaleti i Moresë (turqishtja osmane: ایالت موره; Eyālet-i Mōrâ) ishte një provincë e nivelit të parë (eyalet) të Perandorisë Osmane, me qendër në gadishullin e Peloponezit në Greqinë jugore.

Historia

Nga pushtimi osman deri në shekullin e 17-të

Turqit osmanë pushtuan Peloponezin midis viteve 1458-1460, duke pushtuar mbetjet e fundit të Perandorisë Bizantine, me përjashtim të bastioneve venedikase, të cilat u morën gradualisht gjatë dekadave të luftërave të ndërprera osmano-venedikase. Koroni dhe Modoni ranë në vitin 1500, dhe deri në vitin 1540, pushtimi osman i Peloponezit ishte përfunduar me pushtimin e Monemvasias dhe Nauplionit.

Me pushtimin e tij, gadishulli u bë sanxhak i Ejaletit të Rumelisë, me kryeqytet fillimisht në Korinti (turq. Kordos or Gördes), later in Leontari (Londari), Mystras (Mezistre or Misistire) dhe më në fund në Nauplion (turq. Anaboli). Që nga shekulli i 16-të, Mystrasi formoi një sanxhak të veçantë, zakonisht i bashkangjitur Ejaletit të Arkipelagut dhe jo Rumelisë.

Krijimi i ejaletit, ndërhyrja venedikase dhe periudha e dytë osmane

Diku nga mesi i shekullit të 17-të, siç dëshmohet nga udhëtari Evlija Çelebiu, Morea u bë qendra e një ejaleti të veçantë, me kryeqytet Patra (Ballibadra). Venedikasit pushtuan të gjithë gadishullin gjatë Luftës së Moresë (1684–1699), duke themeluar "Mbretërinë e Moresë" (It. Regno di Morea) për të sunduar vendin. Sundimi venedikas zgjati deri në ripushtimin osman më 1715.

U rithemelua Ejaleti i Moresë, i kryesuar nga Mora valesi, i cili deri në vitin 1780 ishte pasha i rangut të parë dhe mbante titullin vezir. Pas vitit 1780 dhe deri në Luftën e Pavarësisë së Greqisë, provinca drejtohej nga një muhassil. Pashai i Moresë u ndihmua nga një sërë zyrtarësh vartës, duke përfshirë një përkthyes të krishterë (dragoman), i cili ishte zyrtari i lartë i krishterë i krahinës. Kryeqyteti ishte fillimisht në Nauplia, por pas 1786 në Tripolica (turq. Trabliçe).

Të krishterët moreote u ngritën kundër osmanëve me ndihmën ruse gjatë të ashtuquajturës "Kryengritja e Orlovit" të vitit 1770, por ajo u shtyp me shpejtësi dhe brutalisht. Si rezultat, numri i përgjithshëm i popullsisë u zvogëlua gjatë kësaj kohe, ndërsa përqindja e elementit mysliman në të u rrit. Megjithatë, privilegjet e dhëna popullatës ortodokse me Traktatin e Küçük Kaynarca, veçanërisht e drejta për të tregtuar nën flamurin rus, çuan në një lulëzim të konsiderueshëm ekonomik të grekëve vendas, e cila, së bashku me rritjen e kontakteve kulturore me Evropën Perëndimore (Iluminizmi modern grek) dhe idealet frymëzuese të Revolucionit Francez, hodhën themelet për Luftën e Pavarësisë Greke.

Gjatë Luftës së Pavarësisë Greke, pjesa më e madhe e gadishullit ra në duart e rebelëve grekë në 1821-1822, por konfliktet e brendshme midis kryengritësve dhe ardhja e Ibrahim Pashës së Egjiptit më 1825 pothuajse e shuan rebelimin deri në 1826. Ndërhyrja e britanikëve dhe francezëve dhe trupat detare ruse në Betejën e Navarinit, i detyruan trupat osmane dhe egjiptiane të evakuonin Morenë deri më 1 tetor 1828. Më në fund, Greqia u bë e pavarur nga Perandoria Osmane me Traktatin e Adrianopojës.

Referime

• Birken, Andreas [in gjermanisht] (1976). Die Provinzen des Osmanischen Reiches [Provincat e Perandorisë Osmane]. Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, 13 (në gjermanisht). Reichert. ISBN 3-920153-56-1.
• Evliya Çelebi (2005). Εβλιγιά Τσελεμπί: Οδοιπορικό στην Ελλάδα (1668 - 1671) [Evliya Çelebi: Travels in Greece (1668 - 1671)] (në greqisht). transl. by D. Loupis. Athens: Ekati. ISBN 960-7437-07-1.
• Zarinebaf, Fariba; Bennet, John; Davis, Jack L. (2005). A Historical and Economic Geography of Ottoman Greece: The Southwestern Morea in the 18th Century. Hesperia Supplement 34 (në anglisht). The American School of Classical Studies at Athens. ISBN 0-87661-534-5.