Feja në Shqipëri
Feja në Shqipëri sipas Censit 2023 te kryer nga Instituti i Statistikave (INSTAT)[1]
Besimi Fetar në Shqipëri (KAS, Dhjetor 2024) [2]
Shqipëria sipas kushtetutës nuk ka fe zyrtare dhe shteti duhet të jetë asnjëanës në çështjet e ndërgjegjes. Që me shpalljen e pavarësisë në 1912 Shqipëria ka qenë një shtet laik. [3] Fetë më të zakonshme të praktikuar në Shqipëri janë Islami dhe Krishtërimi, ndërkohë që një pjesë e madhe shqiptarëve nuk kanë asnjë besim fetar.
Qeveria e dikurshme komuniste filloi fushatën anti-fetare në vitin 1967 dhe shpalli Shqipërinë shtetin e parë në botë me një kushtetutë shtet ateist në vitin 1976. Pas rënies se komunizmit, në vitin 1991 u rikthye liria fetare dhe rifilluan aktivitetet fetare. Vendi nuk ka një histori të ekstremizmit fetar dhe merr krenari në harmoninë që ekziston në traditat fetare.
Sot, praktika e fesë është përgjithësisht e ulët, dhe sondazhet kanë treguar se, krahasuar me popullsitë e vendeve të tjera, pak shqiptarë e konsiderojnë fenë si një faktor të rëndësishëm në jetën e tyre. Kur pyeten për fenë, njerëzit zakonisht i referohen trashëgimisë fetare të familjes së tyre dhe jo zgjedhjes së tyre personale të besimit.[4][5][6][7]
Demografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Demografia e Shqipërisë
Shqipëria është një vend laik dhe i larmishëm fetar, pa fe zyrtare. Liria e fesë, besimit dhe ndërgjegjes garantohet sipas kushtetutës së vendit. Shqipëria është e njohur për tolerancë të gjerë fetare. Sipas Censit të 2023, të kryer nga INSTAT, 1,101,718 (45.86%) e banorëve në Shqipëri janë myslimanë, 201,530 (8.38%) katolikë, 173,645 (7.22%) ortodoksë, 115,644 (4.81%) bektashinj, 9,658 (0.4%) ungjillorë, 3,670 (0.15%) besimtarë që i perkasin besimeve të tjera, 332,155 (13.82%) Besimtarë pa përkatësi fetare, 85,311 (3.55%) ateistë dhe 378,782 (15.76%) të padeklaruar.[1]
Një sondazh i dhjetorit 2024 nga Fondacioni Konrad Adenauer (KAS) zbuloi se 41.5% e shqiptarëve besojnë në Zot pa ndjekur një fe specifike (33.8%) ose identifikohen si ateistë ose agnostikë (7.2%). Myslimanët sunitë përbëjnë 36.0% të popullsisë, ndërsa 17.2% janë të krishterë (7.9% katolikë, 8.0% ortodoksë dhe 1.3% protestantë ose denominacione të tjera të krishtera). Për më tepër, 5.7% ndjekin bektashizmin (5.2%) ose tarikate të tjera shiite (0.5%). [2]
Ndërmjet viteve 2018 dhe 2024, angazhimi fetar i të rinjve në Shqipëri ra ndjeshëm, sipas Studimeve të Rinisë nga FES. Në vitin 2018, 31.3% e të rinjve nuk merrnin pjesë kurrë në shërbime fetare ose nuk i përkisnin asnjë feje, ndërsa deri në vitin 2024, kjo shifër ishte rritur në 43.7%. Frekuentimi i rregullt (të paktën një herë në muaj) ra nga 18.3% në 11.0%, ndërsa frekuentimi i rastësishëm (më pak se një herë në muaj) u ul nga 50.3% në 45.3%. [9]
Një sondazh i vitit 2022, i porositur nga Euronews Albania, tregoi se 50.7% e shqiptarëve nuk vizitojnë kurrë vendet e adhurimit fetar, 27.6% i vizitojnë vetëm për festime fetare dhe 19.2% i vizitojnë të paktën një herë në muaj.[10]
Sipas një raporti të vitit 2018 nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillim (UNDP), praktikimi i fesë në Shqipëri është relativisht i ulët. Studimi zbuloi se 37.3% e shqiptarëve e praktikojnë fenë në mënyrë aktive, ndërsa 62.7% nuk angazhohen në praktika fetare.[8]
| Përkatësia fetare | Census 1923 | Census 1927[11] | Census 1942[12] | Census 2011[13] | Censi 2023[1] | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Numri | % | Numri | % | Numri | % | Numri | % | Numri | % | |
| Myslimanë Sunit | 558,000 | 68.5 | 563,729 | 67.6 | 599,912 | 54.2 | 1,587,608 | 56.7 | 1,101,718 | 45.86 |
| Bektashinj | 163,811 | 14.7 | 58,628 | 2.09 | 115,644 | 4.81 | ||||
| Myslimanë | 558,000 | 68.5 | 563,729 | 67.6 | 763.723 | 68,9 | 1.646.236 | 58,79 | 1.217.362 | 50.67 |
| Ortodoksë | 171,000 | 20.5 | 181,051 | 21.7 | 229,080 | 20.7 | 188,992 | 6.75 | 173,645 | 7.22 |
| Katolikë | 85,000 | 10.5 | 88,739 | 10.6 | 113,891 | 10.3 | 280,921 | 10.0 | 201,530 | 8.38 |
| Ungjillorë | 5,616 | 0.2 | 9,658 | 0.4 | ||||||
| Të Krishterë | 256,000 | 31 | 269.790 | 32.3 | 342.971 | 31 | 475.529 | 16.77 | 384.833 | 16 |
| Ateistë | 69,995 | 2.5 | 85,311 | 3.55 | ||||||
| Besimtarë pa përkatësi fetare | 153,630 | 5.49 | 332,155 | 13.82 | ||||||
| Jofetarë | 223,625 | 8.0 | 417,466 | 17.37 | ||||||
| Të padeklaruar / Të tjerë | 99 | 0.01 | 156 | 0.01 | 454,046 | 16.2 | 382,452 | 15.91 | ||
| TOTAL | 814,000 | 100 | 833,613 | 100 | 1,106,850 | 100 | 2,800,138 | 100 | 2,402,113 | 100 |
Një studimi i tjetër në 2012 gusht nga Pew Research gjeti se vetëm 15% e popullsisë, për shembull, e konsiderojnë fenë si një faktor shumë i rëndësishëm në jetën e tyre, e cila ishte përqindja më e ulët në botë në mesin e vendeve me popullsi të konsiderueshme myslimane.[14] Një studimi edhe i tjetër kryer nga Gallup Global Reports e 2010 tregon se feja luan një rol të rëndësishëm për 39% të shqiptarëve, dhe e rendit Shqipërinë si vendin e trembëdhjetë paktën fetare në botë.[15]
Sipas sondazhit WIN/Gallup International në 2016 për besimet e shqiptarëve:
- 80% besojnë në ndonjë zot
- 40% besojnë në jetën pas vdekjes
- 57% besojnë se njerëzit kanë shpirt
- 40% besojnë në ferr
- 42% besojnë në parajsë [16]
Të dhënat mbi praktikat dhe ritualet fetare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Sipas sondazhit të vitit 2024 nga Fondacioni Konrad Adenauer (KAS) [2] në lidhje me Ramazanin:
- 16.4% agjërojnë rregullisht gjatë Ramazanit
- 21.1% agjërojnë herë pas here gjatë Ramazanit
- 62.1% nuk agjërojnë gjatë Ramazanit
Sipas studimeve, Shqipëria është unike sa i përket praktikës më të ulët se sa pritej të synetisë, pasi 36.8% e meshkujve të moshave 15-49 vjeç janë synet. Edhe midis myslimanëve, përqindja është 46.5%, ndërsa te bektashinjtë është më e ulët, vetëm 21%. Kjo bie në kontrast me praktikën pothuajse universale të synetisë si zakon islamik midis myslimanëve në mbarë botën. Bërja synet praktikohet më shumë në verilindje dhe një pjese të Shqipërisë së mesme, ndërkohë është dhe më pak e zakontë në jugun e Shqipërisë. Përqindja e burrave synet të moshës 15-49 vjeç në qarqe të ndryshme luhatet nga 82.2% në Kukës, 66.7% në Dibër, 53.7% në Durrës, 52.8% në Tiranë dhe 50.4% në Shkodër, deri në 26.3% në Elbasan, 21.4% në Korçë, 18.7% në Berat, 18.1% në Vlorë, 12.6% në Fier, 4.5% në Gjirokastër dhe 4.0% në Lezhë. [17][18][19][20]
Toleranca fetare
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Bashkëjetesa fetare në Shqipëri
Sipas një studimi të organizatës UNDP të OKB-së, pesë faktorët kryesorë që mundësojnë tolerancën fetare në Shqipëri janë evidentuar të mëposhtmet:
- Indiferenca fetare ose mungesa e njohurive për fetë (76% e shqiptarëve mendojnë kështu)
- Kultura vendore (kombëtare) dhe dominimi i traditave kombëtare ndaj atyre fetare (83.3% )
- Respekti i ndërsjellë dhe respektim për liritë individuale
- Sekularizmi (83.1%)
- Ateizmi i trashëguar nga periudha komuniste (67.6%) [21]
Shiko edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Burim i të Dhënave
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Censusi permbys fete, 70 per qind refuzojne ose nuk e deklarojne besimin
- Myftinia Shkodër, Mufti of Shkodra City
- The Muslim Forum of Albania
- Newspaper "Drita Islame"
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b c "Të dhënat e Censit 2023" (PDF). 28 Qershor 2024. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 28 Qershor 2024. Marrë më 28 Qershor 2024.
{{cite web}}: Shiko vlerat e datave në:|access-date=,|date=, dhe|archive-date=(Ndihmë!) - ^ a b c "Studim Statistikor mbi Besimin Fetar në Shqipëri". Zyra e Fondacionit në Shqipëri. 2025-01-07. Marrë më 2025-03-18.
- ^ "Constitution of Albania" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 7 mars 2010. Marrë më 29 dhjetor 2012.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Revelations from the Russian Archives: ANTI-RELIGIOUS CAMPAIGNS". Library of Congress. US Government. Marrë më 2 maj 2016.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Kowalewski, David (tetor 1980). "Protest for Religious Rights in the USSR: Characteristics and Consequences". Russian Review. 39 (4): 426–441. doi:10.2307/128810. JSTOR 128810.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Ramet, Sabrina Petra., red. (1993). Religious Policy in the Soviet Union. Cambridge University Press. fq. 4. ISBN 9780521416436.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Anderson, John (1994). Religion, State and Politics in the Soviet Union and Successor States. Cambridge, England: Cambridge University Press. fq. 3. ISBN 0-521-46784-5.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b "Religious Tolerance in Albania" (PDF). UNDP. 25 prill 2018. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 5 maj 2018. Marrë më 18 qershor 2018.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Të përballesh me të kaluarën". soe.fes.de. Marrë më 2025-03-20.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ nc, fra (2022-05-26). "Sa shqiptarë e praktikojnë besimin e tyre fetar?". Euronews Albania. Marrë më 2024-07-04.
- ^ "Religious composition of Albania 1927". pop-stat.mashke.org. Arkivuar nga origjinali më 23 qershor 2023. Marrë më 2023-06-23.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Historic population statistics of Albania". pop-stat.mashke.org. Arkivuar nga origjinali më 16 tetor 2021. Marrë më 2023-06-23.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "1.1.14 Resident population by religious affiliation by Religious affiliation, Type and Year". PxWeb. Arkivuar nga origjinali më 13 prill 2023. Marrë më 2023-06-23.
- ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 29 qershor 2013. Marrë më 5 korrik 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Kopje e arkivuar". Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2013. Marrë më 5 korrik 2013.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja) - ^ "Religion prevails in the world" (PDF). Gallup. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 14 nëntor 2017. Marrë më 2017-07-30.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ [1] WHO faqe 236
- ^ Morris, BJ; Wamai, RG; Henebeng, EB; Tobian, AA; Klausner, JD; Banerjee, J; Hankins, CA (2016). "Vlerësimi i përhapjes specifike për çdo vend dhe globale të synetisë mashkullore". Popul Health Metr. 14: 4. doi:10.1186/s12963-016-0073-5. PMC 4772313. PMID 26933388.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ https://dhsprogram.com/pubs/pdf/FR230/FR230.pdf WHO faqe 236
- ^ "Anketa Demografike dhe e Shëndetit në Shqipëri (2017-18 ADHS)" (PDF). instat.gov.al. fq. 279. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 10 janar 2019. Marrë më 9 janar 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ ""Religious Tolerance in Albania"" (PDF). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 27 tetor 2018. Marrë më 30 maj 2018.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)