Gadishulli Iberik
 Pamje satelitore e Gadishullit Iberik | |
| Gjeografia | |
|---|---|
| Vendndodhja | Evropë |
| Koordinatat | 40°30′N 4°00′W / 40.500°N 4.000°W |
| Rrafshi më i lartë | 3478 |
| Pika më e lartë | Mulhacén |
| Shteti | |
| Demografia | |
| Demonimi | Iberian |
| Popullsia | rr. 53 million |
Gadishulli Iberik i njohur gjithashtu si Iberia, është një gadishull në Evropën jugperëndimore. E ndarë nga pjesa tjetër e tokës evropiane nga Pirenetë, ajo përfshin territoret e [[Spanja gadishullore|Spanjës Gadishullore[a] dhe Portugalisë Kontinentale, që përfshin pjesën më të madhe të rajonit, si dhe pjesët e vogla të Andorrës, Territorin e Jashtëm Britanik të Gjibraltarit dhe, në përputhje me përkufizimin tradicional të Pirenejve si kufiri verilindor i gadishullit, një pjesë e vogël e Francës.[1] Me një sipërfaqe prej përafërsisht 583,254 kilometra katrorë (225,196 mi katrorë), dhe një popullsi prej rreth 53 milionë banorë,[2] është gadishulli i dytë më i madh evropian për nga sipërfaqja, pas Gadishullit Skandinav.
Gjeografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Edhe pse i rrethuar nga uaktit e ndikimit, bëhet gërshetimi kulturave të dy kontinenteve. Gadishullin Iberik përmban tre shtete: Spanjën, Portugalinë dhe Andorrën si dhe Territorin e Kurorës Britanike Gjibraltarin.
Klima
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gadishulli Iberik ka tre lloje klimatike mbizotëruese. Një nga këto është klima oqeanike e parë në verilindje, në të cilën reshjet mezi kanë ndonjë ndryshim midis dimrit dhe verës. Megjithatë, shumica e Portugalisë dhe Spanjës kanë një klimë mesdhetare; klima mesdhetare e verës së ngrohtë dhe klima mesdhetare e verës së nxehtë, me ndryshime të ndryshme në reshje dhe temperaturë në varësi të gjerësisë gjeografike dhe pozicionit kundrejt detit, kjo vlen në masë të madhe për brigjet e Atlantikut portugez dhe galician, ku për shkak të fenomeneve të rritjes/uljes temperaturat mesatare në verë mund të ndryshojë deri në 10 °C (18 °F) në vetëm disa kilometra (p.sh. Peniche vs Santarém). Ka gjithashtu klima më të lokalizuara stepë në Spanjën qendrore, me temperatura që i ngjajnë një klime mesdhetare më kontinentale. Në raste të tjera ekstreme klimat alpine malore si në Sierra Nevada dhe zonat me reshje jashtëzakonisht të ulëta dhe klima shkretëtirë ose klima gjysmë-shkretëtirë si zona Almería, zona Murcia dhe zona jugore Alicante.[3] Në pjesën e brendshme jugperëndimore të Gadishullit Iberik gjenden temperaturat më të nxehta në Evropë, me Kordoba që arrin mesatarisht rreth 37 °C (99 °F) në korrik.[4] Bregdeti spanjoll i Mesdheut zakonisht është mesatarisht rreth 30 °C (86 °F) në verë. Në kontrast të mprehtë, A Coruña në majën veriore të Galicisë ka një mesatare të lartë të ditës së verës pak më poshtë se 23 °C (73 °F).[5] Kjo klimë e ftohtë dhe e lagësht e verës përsëritet në pjesën më të madhe të bregdetit verior. Dimrat në Gadishull janë në pjesën më të madhe, të butë, megjithëse ngricat janë të zakonshme në zonat me lartësi më të larta të Spanjës qendrore. Netët më të ngrohta të dimrit zakonisht gjenden në zonat e favorshme të bregut perëndimor, të tilla si pelerina. Reshjet ndryshojnë shumë midis rajoneve të Gadishullit, për shembull në dhjetor bregu veriperëndimor është mesatarisht mbi 200 mm (7.9 in) ndërsa ai juglindor mund të jetë mesatarisht nën 30 mm (1.2 in). Insolimi mund të ndryshojë nga vetëm 1600 orë në zonën e Bilbaos deri në mbi 3000 orë në Algarve dhe Gjirin e Cádiz.
Ndarjet politike
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Konfigurimi aktual politik i Gadishullit Iberik përfshin pjesën më të madhe të Portugalisë dhe Spanjës, të gjithë mikroshtetin pa dalje në det të Andorrës, një pjesë të vogël të departamentit francez të Pyrénées-Orientales (Alta Cerdanya) dhe Territorin të Jashtëm Britanik të Gjibraltarit.
Alta Cerdanya është në anën jugore të vargmalit malor Pirenetë, i cili kalon përgjatë kufirit midis Francës dhe Spanjës.[6][7] Për shembull, lumi Segre, i cili rrjedh në perëndim dhe më pas në jug për të takuar Ebro, e ka burimin në anën franceze. Vargmali i Pirenetës shpesh konsiderohet si kufiri verilindor i Gadishullit Iberik, megjithëse vija bregdetare franceze lakon nga pjesa tjetër e Evropës në veri të vargmalit, kjo është arsyeja pse Përpinjan, i cili njihet edhe si kryeqyteti i Katalonisë Veriore, konsiderohet shpesh si hyrje në Gadishullin Iberik.
Lidhur me Portugalinë dhe Spanjën, kjo kryesisht përjashton arkipelagët makaronezianë (Azores dhe Madeira të Portugalisë, dhe ishujt Kanare të Spanjës), Ishujt Baleare (Spanjë) dhe territoret spanjolle përtejdetit në Afrikën e Veriut (më së shumti qytetet e Ceuta dhe Melilla, si dhe ishujt dhe shkëmbinjtë e papopulluar).
Shënime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ Kështu, në mënyrë rigoroze, duke lënë jashtë territorin kontinental spanjoll të Luginës së Aranit, në pellgun ujëmbledhës të Pireneut.[1]
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ a b de Juana, Eduardo; Garcia, Ernest (2015). The Birds of the Iberian Peninsula (në anglisht). Bloomsbury Publishing. fq. 9. ISBN 978-1-4081-2480-2.
- ^ Triviño, María; Kujala, Heini; Araújo, Miguel B.; Cabeza, Mar (2018). "Planning for the future: identifying conservation priority areas for Iberian birds under climate change". Landscape Ecology (në anglisht). 33 (4): 659–673. Bibcode:2018LaEco..33..659T. doi:10.1007/s10980-018-0626-z. hdl:10138/309558. ISSN 0921-2973. S2CID 3699212.
- ^ "IBERIAN CLIMATE ATLAS" (PDF). Aemet.es (në spanjisht). Marrë më 22 mars 2024.
- ^ "Standard climate values for Córdoba" (në anglisht). Aemet.es. Marrë më 7 mars 2015.
- ^ "Standard climate values for A Coruña" (në anglisht). Aemet.es. Marrë më 7 mars 2015.
- ^ Paul Wilstach (1931). Along the Pyrenees (në anglisht). Robert M. McBride Company. fq. 102.
- ^ James Erskine Murray (1837). A Summer in the Pyrenees (në anglisht). J. Macrone. fq. 92.