Gjuha iliro-thrake
Gjuha iliro-thrake është një term që i referohet një hipoteze sipas së cilës gjuha ilire dhe gjuhët dako-trake përbëjnë një degë të veçantë të gjuhëve indo-evropiane . Termi thrako-ilirishtja përdoret gjithashtu si një shprehje që nënkupton thjesht një ndërlidhje gjuhësore, përzierje ose sprachbund trako - ilire, ose si një mënyrë stenografike për të thënë se nuk përcaktohet nëse një temë duhet të konsiderohet se i përket trakishtes apo ilirishtes. Të reduktuara në një koncept gjeo-gjuhësor, këto gjuhë quhen gjuhë paleo-ballkanike .
Hipoteza gjuhësore ishte veçanërisht aktuale në fillim të shekullit të 20-të, por pas viteve 1960 ajo u vu seriozisht në pikëpyetje. Publikimet e reja argumentuan se nuk ekziston asnjë provë e fortë për thrako-ilirishten dhe se dy zonat gjuhësore tregojnë më shumë dallime sesa korrespondenca ( Vladimir Georgiev, Ivan Duridanov, Eric Hamp, et al. ), ndërsa gjuhëtarët më të fundit si Sorin Paliga kanë argumentuar se bazuar në të dhënat e disponueshme, ilirishtja dhe thrakishtja ishin gjuhë të kuptueshme në mënurë reciproke ose të paktën formonin një vazhdimësi dialektore në një mënyrë të krahasueshme me gjuhët çeke - sllovake dhe spanjisht - portugeze ose skandinave kontinentale ( daneze, norvegjeze dhe suedeze ).
Kontakti dhe ngjashmëria gjuhësore
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Lumenjtë Vardar, Morava Jugore dhe Morava e Madhe përgjithësisht konsiderohen të përafrojnë kufirin ndërmjet sferës ilire dhe trake, përkatësisht në perëndim dhe në lindje. [1] Megjithatë, trakishtja dhe ilirishtja nuk kishin një kufi të qartë. [2] Kishte gjithashtu, qartësisht, një ndërveprim domethënës midis sferës ilire dhe trake, me disa grupe trake që pushtuan sferën ilire dhe anasjelltas; Identiteti i disa grupeve si ilire apo trake ka mbetur gjithashtu i paqartë, ose, në disa raste, një përzierje trako-ilire. [3] Faktorë të tillë përforcojnë përshtypjen se shumë ngjashmëri midis leksikut ilir dhe trak rezultuan nga kontakti gjuhësor . [4]
Studiues të tjerë, si gjuhëtari dhe historiani rumun Ion Russu, argumentojnë se kishte ngjashmëri të mëdha midis ilirishtes dhe trakishtes dhe kështu një degë gjuhësore e përbashkët, stërgjyshore është e mundshme, në vend që ato të formojnë një "bashkësi gjuhësore" (gjermanisht: sprachbund). [2] Ndër korrespondencat trako-ilire të shënuara nga I.I. Russu janë këto:
| ilire | dako-trake | Vërejtje |
|---|---|---|
| Abroi | Abre- | Abre- është një element i marrë nga disa antroponime trake |
| Aploi, Aplus, Pulia | Apuli, Apulus, Apulum | |
| Bilia, Bilios | Bila | |
| Dardi, Dardani | Dardanos, Darda-para | |
| Saprinus | Sapri-sara | |
| Separi | Sapaioi | |
| Sita | Sita, Seita | |
| Tribulium | Triballi, Tribanta | |
| Zorada | Zar-, Zur- |
Jo shumë korrespondenca trako-ilire janë të përcaktuara dhe një numër mund të jetë i pasaktë, edhe nga lista e mësipërme. Sorin Paliga (2002) megjithatë thotë: "Sipas të dhënave të disponueshme, ne mund të supozojmë se trakishtja dhe ilirishtja ishin të kuptueshme reciprokisht, p.sh. si çekishtja dhe sllovakishtja, në njërin ekstrem, ose si spanjishtja dhe portugishtja, në tjetrin."
Gjuhëtarë të tjerë megjithatë argumentojnë se ilirishtja dhe trakishtja ishin degë të ndryshme indo-evropiane të cilat më vonë u konvergjuan përmes kontaktit. Është gjithashtu e rëndësishme që gjuhët ilire ende nuk janë klasifikuar nëse ato ishin gjuhë centum apo satem, ndërkohë që është e padiskutueshme që trakishtja ishte një gjuhë satem në periudhën klasike (natyra satem e proto-trakishtes është e diskutueshme, Olteanu 2002).
Për shkak të vërtetimit fragmentar të ilirishtes dhe trako-dakishtes, ekzistenca e një dege trako-ilire mbetet e diskutueshme. Dëshmitë e një dege trako-ilire janë kërkuar edhe në gjuhën shqipe, e cila mund të jetë zhvilluar ose nga një gjuhë thrako-dake me ndikime të konsiderueshme ilire ose nga një gjuhë ilire me ndikime trako-dake, ose nga një gjuhë indo-evropiane ballkanike krejtësisht e padëshmuar. që lidhej ngushtë me ilirishten dhe mesapishtën .
Shih edhe
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Iliria
- Trakia
- Ilirologjia
- Gjuha ilire
- Gjuha shqipe
- Gjuhët paleo-ballkanike
- Fjalë rumune me origjinë të mundshme dake (dhe krahasimi me fjalët shqipe)
Literatura
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Fortson, Benjamin W. (2010) Indo-European language and culture: an Introduction. Blackwell textbooks in linguistics, 1367-6318 ; 19 (2. ed.). Chichester: Wiley-Blackwell. 465. Libris 11457537. ISBN 978-1-4051-8896-8
- Carlos Quiles, Fernando López-Menchero (2009) A Grammar of Modern Indo-European (2. ed.). 93
- Paliga, Sorin. Pre-Slavic place-names. 2002.
- Wilkes, John. The Illyrians. Blackwell Publishing, 1992.
- Russu, Ion I. (1969). Limba traco-dacilor (në rumanisht). Bucharest: Editura Stiintifica.