Hasan Ferriu

Hasan Ferri (1860-1946) ishte një atdhetar shqiptar dhe udhëheqës i forcave të Plavës dhe Gucisë që i rezistuan pushtimit serbo-malazez të Kosovës gjatë viteve 1920. Ai ishte biri i Jakup Ferrit.

Fillimi

Në fund të Luftës së Parë Botërore, Shqipëria u pushtua nga ushtritë luftarake të Luftës (Greqia, Italia dhe Serbia), ndërsa Trupat Lindore u pushtuan nga ushtria serbe, me ndihmën e aleatit të saj, ushtrisë franceze. Vetëm Plava dhe Gucia mbetën të papërfshira. Këto rajone, të urdhëruar nga Hasan Ferri, për katër muaj, u përballën me sulme nga ushtria serbe, pra nga Mbretëria Serbo-kroate-Sllovene. Nikolla Pashiq, kryeministri i Serbisë në atë kohë, duke qenë i vetëdijshëm për rezistencën e këtyre krahinave kundër pushtimit malazez që nga Lidhja e Prizrenit, hezitoi të sulmonte ata, për të kursyer ushtarët e tij. Prandaj, ai preferonte t'i zinte këto provinca "në mënyrë paqësore". Ndërkohë, Pašić urdhëroi ushtrinë e tij të pushtonte Shkodrën para se të merrej nga Italia. Megjithatë, pushtimi i saj nuk ndodhi, sepse qyteti ishte nën kontrollin e ushtrive aleate (Franca, Britania dhe Italia). Pas dështimit të sulmit dy-mujor të Serbisë, Mbretëria e Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve u përpoq të pushtonte Plavën dhe Gucin në një mënyrë "paqësore" në janar 1919. Përpjekjet serioze u bënë për të pushtuar këto provinca. Për të parandaluar pushtimin e tyre dhe për largimin e Kosovës, Komiteti i "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës", i kryesuar nga Hoxha Kadri Prishtina, mbajti një aktivitet të zënë diplomatik. Në këtë kohë, Kadri Prishtina, një atdhetar i shquar, me liderë të tjerë të Komitetit, doli me idenë e instalimit të një administrate ndërkombëtare në Kosovë, që do të thotë tokat e Shqipërisë shqiptare të pushtuara nga Serbia. Ky projekt mendohet të bazohet në angazhimin e shteteve të para fitimtare të Luftës së Dytë Botërore, në veçanti "Katër Madhe" (SHBA, Francë, Mbretëria e Bashkuar dhe Italia). Komiteti ishte i interesuar që deri në implementimin e këtij projekti Plava dhe Gucia të ruanin pavarësinë. Projekti duhej të ndihmonte Fuqitë e Mëdha, sidomos Presidenti i SHBA. Duke iu referuar parimeve të tij, Hysni Curri, një prej aktivistëve të shquar të komisionit, i shkroi Hasan Ferrit nga Shkodra: "Ne të gjithë jemi të përfshirë në pikat e Amerikës së Madhe, Vilson Me ndihmën e tij një ditë do të jemi një sakrificë e madhe anije ". Megjithatë, ky projekt ishte shumë i vështirë për t'u zbatuar për faktin se Serbia, si pasojë e Mbretërisë SKS, kishte mbështetjen e Fuqive të Mëdha Europiane, fitues të luftës, veçanërisht Francës. Megjithatë, Komiteti besonte në suksesin e këtij projekti, për të cilin do të ishte fort i angazhuar për realizimin e tij. Ndërkohë, Hasan Ferri ishte skeptik për realizimin e tij.

Më 16 janar 1919, Komiteti Kombëtar i Mbrojtjes së Kosovës, dy ditë para fillimit të Konferencës së Paqes në Paris, iu drejtua krerëve të shteteve të "Katër Madhërisë" (Presidenti i SHBA, Woodrow Wilson, Presidenti francez, Georges Benjamin Clemenceau, Kryeministri i Britanisë së Madhe, David Lloyd George dhe Presidenti i Italisë, Vittorio Orlando), me kërkesë për të përmirësuar padrejtësitë e bëra për shqiptarët nga Fuqitë e Mëdha në Kongresin e Berlinit (1878) dhe në Konferencën Ambasadore në Londër (1913). Për të pasur efekt të drejtë, kërkesa u dërgua në emër të Hasan Ferrit dhe partisë Plavë dhe Guci, përfaqësues ligjorë të këtyre provincave. Një kërkesë e ngjashme iu dërgua kryetarëve të këtyre katër pushteteve në emër të Bajram Currit dhe famullisë së fisit Krasniqi, të cilët edhe pse ishin të shtrirë brenda kufijve të Londrës, ishin pushtuar nga ushtria e Mbretërisë SKS me arsyetimin e "mbrojtjes së saj kufij strategjik ". Në këtë kërkesë, kryetarët e "Shteteve të Mëdha të Katërt" u alarmuan nga rreziku që kërcënonte Plava dhe Gucia nga pushtimi i SKS. Ata u bënë të vetëdijshëm për dhunën e gjenocidit që u ushtrua në këto provinca nga ushtria e Malit të Zi gjatë periudhës së pushimit (1912-1915). Kjo u ilustrua nga shembujt e vrasjeve të mijëra shqiptarëve nga regjimi ushtarak malazez mbi shqiptarët, përfshirë konvertimin e dhunshëm të fesë. Telegrami theksoi se dhuna ndaj shqiptarëve të Kosovës Lindore vazhdoi pas ripërtëritjes së tyre nga Serbia (në tetor 1918), si dhe vazhdimin e saj, Mbretëria Serbo-Kroate-Sllovene. U argumentua se Mbretëria e SKS-së kishte kryer krime të shumta kundër shqiptarëve të Beranës, Akovës (Bijelo Polje), Tregut të Ri, Senicës, Pejës dhe zonave të tjera të Kosovës historike. Si rezultat i "heshtjes së Fuqive të Mëdha, sllavët e egër pa drejtësi po derdhnin gjakun e një shumice shqiptare, pa shpëtuar gratë, fëmijët dhe të moshuarit". U vunë re se ata plaçkitën gjithçka që mundën dhe po absorbonin pasurinë e tyre, duke alarmuar se ushtria e kësaj Mbretërie po përpiqej "të zhdukej garën shqiptare në Kosovë". Në fund të telegramit, udhëheqësit e "Katër Madhërës" u kërkua që të krijonin një "Administratë Ndërkombëtare" në Kosovë si një zgjidhje të përkohshme për çështjen shqiptare. Besohet se kjo do të shmangte dhunën që nuk u ndal në tërë historinë e Kosovës.

Kërkime

U theksua se angazhimi i Fuqisë së Madhe që synonte të shmangte situatën e padurueshme në Kosovë përbënte një detyrim moral për ta si themelues të lirive dhe të drejtave të popujve. Shqiptarët e Kosovës duhej të mbroheshin "në emër të njerëzimit". Kjo do të thoshte të përfundonte "krimet djallëzore të Serbisë". Kërkesa përfundoi me fjalët: "Lutemi të jeni të përkushtuar për të instaluar një Administratë Ndërkombëtare në Kosovë, për këtë ne shprehim nderimet dhe emocionet tona më të thella". Një kërkesë e ngjashme iu dërgua "Katër Madhe" nga Komiteti i "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës" në emër të Bajram Currit dhe të Familjes Krasniqi. Hoxha Kadri Prishtina do t'i drejtohej veçmas me një telegram për Presidentin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, Woodrow Wilson, në emër të Hasan Ferrit dhe të Parlavës së Plavit (28 janar 1919). Në telegram thuhet se Kosova kishte hezituar për këtë kryetar, duke iu referuar 14 pikave të tij "Përcaktuesit e paqes", përkatësisht pika 11, sipas të cilës "marrëdhëniet ndërmjet popujve të Ballkanit do të rregulloheshin në bazë të linjave të përkatësia kombëtare ", e cila nënkuptonte të drejtën e shqiptarëve për të" vetë-përzënë ". Është vërejtur se përfaqësuesit shqiptarë të Kosovës kanë paraqitur disa herë ankesat dhe kërkesat ndaj Fuqive të Mëdha disa herë, për të parandaluar tragjedinë që u ishte bërë shqiptarëve përgjatë Trojës Lindore nga regjimi "Serbo-Malazez". U kërkua nga Woodrow Wilson, "themeluesi i parimeve të lirisë dhe të drejtave të kombeve dhe mbrojtjes së njerëzimit", që "derisa paqja të përfundojë" (menduar në Konferencën e Paqes në Paris, RA), "Kosova hyn në një Administratë Ndërkombëtare "si një fazë kalimtare drejt bashkimit të saj me Shqipërinë. Telegrami përfundoi me fjalët: "Kjo është ajo që kërkojmë me përshtypjet tona dhe emocionet më të thella". Pas emrit Hasan Ferri etj. Kërkesat e përcaktuara në dy telegramet e mësipërme nuk pasqyruan përmirësimin e situatës në Kosovë dhe në Plavë e Guci. Kabineti i Presidentit të SHBA, Woodrow Wilson, u përgjigj me letrën e Hasan Ferrit të famullisë e Plavës dhe Gucisës më 15 shkurt 1919. Në telegram, ndër të tjera, thuhej: "Eminenca e tij, Kryetari Wilson, nëpërmjet telegramit, u informua për gjendjen e mjerueshme që mbizotëronte në Kosovë në fund të luftës, se kalimi nëpër ushtritë e forcave aleate (të Francës dhe Serbisë, RA) në Kosovë ishte në kundërshtim me shpresën tonë që Kosova të mos mbetet nën sundimin e Serbisë. . ". U tha që Presidenti W. Wilson "është i detyruar që thirrja e tyre (Hasan Ferri me të Parë, R.A) të dëgjohet me veshin e drejtësisë dhe kundërshtimit që keni ngritur".

Rezistenca

Ndërkohë, Hoxha Kadri Prishtina, me anëtarët e Komitetit, dha idenë e vendosjes së Plavës dhe Gucinjve në një "administratë ndërkombëtare" si një variant i mundshëm për të parandaluar tragjedinë që do të ndodhte në këto krahina. Për këtë ide, ai e informoi Hasanin Ferri se ai kishte paraqitur një peticion para kryebashkiakëve të "Katërve të Mëdha" për të parandaluar sulmin e Armëve të Mbretërisë SKS dhe kërkoi krijimin e një "Administrimi Ndërkombëtar" në këto krahina. Gjithashtu Hasan Ferri informoi së pari Ismail Nikoçi, përfaqësues i Plavës dhe Gucisë në Komitetin "Mbrojtja Kombëtare të Kosovës" në Shkodër, u takua me Gjeneralin Philips dhe Kolonelin Fourtu, përfaqësues të forcave aleate britanike dhe franceze në Shkodër.

Përveç propozimeve të lartpërmendura për të parandaluar pushtimin e Plavës dhe të Gucinjve, Komiteti i "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës" në fillim të shkurtit 1919 gjithashtu arriti me propozimin për "krijimin e një qeverie në Plavë dhe Guci". Për këtë ide, Hysni Curri informoi Hasan Ferri dhe Shaban Aga se janë bërë përpjekje për të rritur ndërgjegjësimin e përfaqësuesve të Fuqive Aleate në Shkodër për të krijuar këtë "qeveri" derisa të përfundojë puna e Konferencës së Paqes në Versajil pranë Parisit. Kjo u zbulua gjithashtu nga një letër nga Hoxha Kadri, e cila e drejtoi atë tek Hasan Ferri dhe Partia e Qarkut. Përmes saj, përpjekjet u bënë në kabinetet e Francës, Britanisë dhe Italisë për të sjellë Plava dhe Gucia nën mbrojtjen e këtyre kompetencave për t'i shpëtuar "kthetrat e serbëve", për të cilët u është dhënë "premtime të drejta". Ndërkohë, Komiteti i "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës" mori premtime nga përfaqësimet e ushtrive aleate në Shkodër për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisës. Ismail Nichok shkroi për Hasan Ferrin se tre misione të komandës ushtarake në Shkodër (Francë, Britani dhe Itali) i kishin garantuar përfaqësuesit e Komitetit, sidomos Komandantit francez, se "krahinat e Plavës dhe të Gucisës do të mbeten së shpejti, siç është Shkodra nën Administrimin Ndërkombëtar". Si provë e këtyre premtimeve, ata i dërguan Hasan Ferrit kopjet e telegrameve dërguar përfaqësuesve të këtyre ushtrive. Udhëheqësit e Komitetit të "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës", entuziaste për këto premtime, i kërkuan Hasan Ferrit të mbanin rendin dhe sigurinë në Plavë dhe Guci, derisa arriti ushtria e Fuqive të Mëdha. Hoxha Kadri Prishtina i shkroi Hasan Ferrit se kishte marrë një letër nga komandanti i forcave të Mbretërisë së Bashkuar në Shkodër, Gjenerali Philips, si dhe nga komandanti i forcave franceze në këtë qytet, Kolonel Çurtu. Ata u premtuan se ushtritë e tyre do të mbronin jo vetëm Plava e Gucia, por edhe "Pejë dhe Gjakovë" që këto provinca do të ishin nën "Administratën Ndërkombëtare" dhe pastaj do të bashkoheshin me shtetin shqiptar. Por brenda kufijve të Shqipërisë, Prishtina dhe Shkupi nuk do të përfshihen. Në një letër tjetër drejtuar Hasan Ferrit nga Hoxha Kadri Prishtina, në fillim të shkurtit 1919, u tha se ky sukses u arrit pas 50 kërkesave të tjera të Komitetit, të cilat iu dërguan përfaqësues të forcave aleate në Shkodër, Hasan Ferri me famullinë Plavë dhe Guci, në fund të janarit të vitit 1919, përsëri u bë i vetëdijshëm për krerët e komitetit të "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës" se kishin marrë siguri nga përfaqësuesit e Forcave Aleate në Shkodra se Plava dhe Gucia nuk do të sulmoheshin nga forcat Serbo-Malazeze. Premtimi u dha pasi u nis në Shkodër për komandantin e Ushtrisë Lindore, me seli në Selanik, gjeneralin Franchet d'Espèry. Ky gjeneral francez, për të mbrojtur popullin e krahinave dhe për hir të "guximit të dëshmuar të burrave të tyre" (në luftën me Malin e Zi), urdhëroi "të mos zënë Plavën dhe Gucin". Megjithatë, rendi i kësaj gjenerali ishte në kundërshtim me politikën e vendit të tij për të ndjekur Serbinë, nga aleatët e Francës, veçanërisht gjatë Luftës së Parë Botërore.

Zgjidhja përfundimtare

Premtimet e dhëna nga Komiteti i "Mbrojtjes Kombëtare të Kosovës" nga përfaqësitë e ushtrive aleate të Britanisë dhe Francës në Shkodër, për të mos lejuar SKS të pushtonte Plavën dhe Gucin, nuk u përmbushën dhe dyshimi i Hasan Ferrit u bë realitet . Këto shtete që kohë më parë mbronin interesat e Greqisë dhe Serbisë kundërshtuan 14 kërkesa të W. Wilson për "rregullimin e rendit të ri botëror", veçanërisht të drejtën e popujve për "Vetëvendosje". Kjo do të thoshte që kjo e drejtë nuk mund të gëzonte shqiptarët në Lindje. Në vend të kësaj, Fuqitë e Mëdha duket se ndanë Shqipërinë midis Greqisë dhe Mbretërisë së SKSK. Projekti nuk u bë për shkak të angazhimit të vazhdueshëm të presidentit amerikan Woodrow Wilson. Si pasojë, pas një lufte të pabarabartë ndërmjet mbrojtësve dhe agresorëve, Plava dhe Gucia u pushtuan nga ushtria serbo-kroate-sllovene. Pastaj gjenocidi i dytë serb dhe malazez ndodhi në këto provinca (pas 7 vjetësh). Komandanti i forcave aleate në Selanik, gjenerali Franchet d'Espèry, për moskryerjen e përpjekjeve të tij fisnike për të shpëtuar shqiptarët e këtyre provincave nga genocidi serb, shkroi: "Ne u përpoqëm ta përcillnim mesazhin në vesh të Evropës së civilizuar për qëllime kriminale , u lutëm shumë që të dërgonim disa ushtri në Gucia dhe Plava dhe të mbroheshim jetën dhe nderin e 24,000 shqiptarëve të pafajshëm të vrarë. Turhan Pasha Përmeti, Kryeministër i Shqipërisë, i cili kryesoi delegacionin shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris , u paraqiti përfaqësuesve të shteteve pjesëmarrëse një ankesë me shkrim për dënimin e krimeve të ushtrisë së Mbretërisë SKS kundër popullsisë shqiptare në tokat e Kosovës, duke përfshirë Plava dhe Gucia. Ndër të tjera, në ankesë thuhej se terrori për shqiptarët e këtyre krahinave kryesisht të ushtruar mbi fëmijët, të moshuarit dhe gratë nga malazezët dhe ushtria e Mbretërisë SKS, duke kërkuar që kriminelët të sillen para drejtësisë. Në Plava dhe Gus inje pasoi një periudhë të gjatë dhune dhe shtypjeje në emër të hakmarrjes ndaj rezistencës epike të njerëzve të tyre kundër pushtimit serbo-malazez. Në mbrojtje të kufirit në Qafë e Çakorrit mijëra shqiptarë vdiqën. Kjo rezultoi në zhvendosjen e shqiptarëve të këtyre krahinave në Shqipëri, Kosovë dhe më gjerë. Shumica e shqiptarëve të rajoneve u sllavizuan ose u bënë boshnjak për të shmangur represionin.