Talasokracia ilire

Talasokracia ilire nënkupton ose paraqet sundimin dhe fuqinë detare të disa fiseve ilire në det para së gjithash në Detin Adriatik.

Vështrim

Aftësitë lundruese dhe lëvizshmëria e liburnëve me anijet e tyre të shpejta, Liburna i lejoi ata të ishin të pranishëm, shumë herët, jo vetëm përgjatë bregut të Adriatikut Lindor, por ata arritën edhe në bregun e kundërt, atë perëndimor, italik . Ky proces nisi gjatë lëvizjeve dhe shpërnguljeve të mëdha panono -adriatike në fund të epokës së bronzit, nga shekulli i 12-të deri në shekullin e 10 p.e.s. Në epokën e hekurit, ata ishin tashmë në bregdetin italik, duke krijuar koloni në Pulia dhe veçanërisht në Picenum, ku u zhvilluan kulturat e tyre specifike të epokës së hekurit. ^[1]

Nga shekulli i 9-të deri në shekullin e 6-të p.e.s. ka ekzistuar koinone e caktuar – uniteti kulturor në Adriatik, me vulën e përgjithshme të Liburnëve, epërsia detare e së cilës nënkuptonte autoritet politik dhe ekonomik gjatë disa shekujve. Disa toponime të ngjashme dëshmonin jo vetëm shpërnguljet liburne por edhe të tjera ilire në Italinë qendrore dhe jugore, përkatësisht Pulia dhe Picenum . ^[2]

Në shekullin e 9-të para erës sonë ata sunduan ^[3] detin e brendshëm Adriatik dhe në gjysmën e parë të shekullit të 8-të p.e.s. u zgjeruan drejt jugut. Sipas Strabonit, ^[4] Liburnët u bënë zotër të ishullit të Korkyrës, duke e bërë atë postin e tyre më jugor, me anë të të cilit ata kontrollonin kalimin në Detin Adriatik. Në vitin 735 p.e.s, ata e braktisën atë, nën presionin e sundimtarit korintik Hersikrates, gjatë periudhës së zgjerimit të Korintit në Italinë e Jugut, Siçili dhe Detin Jon. Megjithatë, pozita e tyre në Detin Adriatik ishte ende e fortë në shekujt e ardhshëm. Korinti ishte i pari që doli kundër liburnëve. Bachiade ^[5] dëboi Liburnët dhe Eretrianët nga Korkyra . Rreth vitit 625 p.e.s. Taulantët kërkuan ^[6] ndihmën e Korintit dhe Korkyrës kundër Liburnëve. Grekët ishin fitimtarë.

Kontrolli liburn i brigjeve të detit Adriatik filloi të zvogëlohej në shekullin e 6 p.e.s. Sipas Plinit Plaku, Liburnët humbën supremacinë në bregdetin e Adriatikut Perëndimor për shkak të pushtimit të Umbrëve dhe Galëve, padyshim i shkaktuar nga forcimi dhe zgjerimi i bashkimit etrusk në shekullin e 6 p.e.s. prania e pasur materiale e të cilit në pellgun e lumit Po, padyshim që nënkuptonte dobësimin e ndikimit të talasokracisë liburne në veriperëndim të Adriatikut. Depërtimet keltike në gadishullin italian, pas vitit 400 p.e.s., ndryshuan ndjeshëm pamjen etnike dhe politike atje, duke rrezikuar drejtpërdrejt zotërimet e mbetura liburne në bregun perëndimor.

Ndryshe nga bregu perëndimor i Adriatikut, sulmet kelte në rajonin e ngushtë të Liburnëve në bregun lindor të Adriatikut ishin periferike në kuptimin gjeografik. Pavarësisht nga shkëmbimi i materialit të regjistruar, format arkeologjike kelte janë margjinale dhe dytësore në rajonet e banuara nga Histrët, Iapodët, Delmatët dhe janë veçanërisht të rralla në trashëgiminë e epokës së hekurit liburnian.

Shih edhe

Referime

^ Š. Batović, Le relazioni culturali etc., 30, 42; La “koine” adriatica e il suo processo di formazione, Jadranska obala u protohistoriji.
^ M. Zaninović, Liburnia Militaris, Opusc. Archeol. 13, 43–67 (1988), UDK 904.930.2(497.13)>>65<<, pages 47-48
^ The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 266, "In the ninth century the Liburnians, then the leading seapower in the inner adriatic, expanded southwards so that by the first half of the eighth century..."
^ Strabo, Geography, 6.2, "While Archias was on his voyage to Sicily, he left Chersicrates, a chief of the race of the Heracleidæ with a part of the expedition to settle the island now called Corcyra,62 but anciently called Scheria, and he, having expelled the Liburni who possessed it, established his colony in the island."
^ The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 267, "...the first successful challenge to Liburnian seapower came from Corinth. The Bacchiade sent an unusually large expedition, which drove the Liburnians and the Eretrians from Corcyra."
^ The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 267, "Then about 626 B.C. the Taulantians invoked the aid of Corcyra and Corinth against the Liburnians. Again the Greeks were victorious. They planted a colony at Epidamnus and drove the Illyrian fleets back to the region of Scodra."

[1] Š. Batović, Le relazioni culturali etc., 30, 42; La “koine” adriatica e il suo processo di formazione, Jadranska obala u protohistoriji.

[2] M. Zaninović, Liburnia Militaris, Opusc. Archeol. 13, 43–67 (1988), UDK 904.930.2(497.13)>>65<<, pages 47-48

[3] The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 266, "In the ninth century the Liburnians, then the leading seapower in the inner adriatic, expanded southwards so that by the first half of the eighth century..."

[4] Strabo, Geography, 6.2, "While Archias was on his voyage to Sicily, he left Chersicrates, a chief of the race of the Heracleidæ with a part of the expedition to settle the island now called Corcyra,62 but anciently called Scheria, and he, having expelled the Liburni who possessed it, established his colony in the island."

[5] The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 267, "...the first successful challenge to Liburnian seapower came from Corinth. The Bacchiade sent an unusually large expedition, which drove the Liburnians and the Eretrians from Corcyra."

[6] The Expansion of the Greek World, Eighth to Sixth Centuries B.C. by J. Boardman, N. G. L. Hammond, page 267, "Then about 626 B.C. the Taulantians invoked the aid of Corcyra and Corinth against the Liburnians. Again the Greeks were victorious. They planted a colony at Epidamnus and drove the Illyrian fleets back to the region of Scodra."

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]