Vllahia (Rumani)

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
Prinicpata e Vllahisë
Țara Românească (Rumanisht)
Цѣра Рꙋмѫнѣскъ
Țeara Rumânească
Βλαχία (Greqisht)
1330–1859
Flag of Vllahia
Flamuri (rr. 1593–1611)
Stema (1700) e Vllahia
Stema (1700)
Parimi: Dreptate, Frăție
"Drejtësi, Vëllazëri" (1848)
Vllahia më 1812
Vllahia më 1812
Vllahia në fund të shekullit të 18-të
Vllahia në fund të shekullit të 18-të
Gjendja
Kryeqyteti
Gjuhët e zakonshme
Besimi
Kisha Ortodokse Lindore
Minority:
NofkaVllehët
Qeveria
Lloji i qeverisjesmonarki absolute zgjedhore me vija trashëgimore
Princi 
• rr. 1290 – rr. 1310
Radu Negru (i pari)
• 1859–62
Alexandru Ioan Cuza (i fundit)
Epoka historike
1290[9]
1330
• Suzerainty osman për herë të parë
1417[10]
1593–1621
21 korrik (S.V. 10 korrik]]) 1774
14 shtator (S.V. 2 shtator]]) 1829
1834–1835
5 shkurt (S.V. 24 janar) 1859
Ekonomia
MonedhaGroshi, denarii, aspri, ducat, florin, ughi, leeuwendaalder, Florin austriake dhe të tjera
Të dhëna të tjera
Paraprirë nga		 Pasuar nga
Banati i Severin
Mbretëria e Hungarisë
[[Principatat e Bashkuara të Moldavisë dhe Vllahisë|Principatat e Bashkuara]]
Sot pjesë eRumania

Vllahia (Rumanisht: Tara Romaneasca, fjalë për fjalë "Toka Rumune" ose "Vendi Rumun", Cirilik rumun: Цѣра Рꙋмѫнѣскъ) është një rajon historik dhe gjeografik i Rumanisë. Ndodhet në veri të Danubit të Poshtëm dhe në jug të Karpateve Jugore. Vllahia tradicionalisht ndahet në dy seksione, Muntenia (Vllahia e Madhe) dhe Oltenia (Vllahia e Vogël). Dobruja ndonjëherë mund të konsiderohet si një seksion i tretë për shkak të afërsisë dhe sundimit të shkurtër mbi të. Vllahia në tërësi nganjëherë quhet Muntenia përmes identifikimit me më të madhin nga dy seksionet tradicionale.

Vllahia u themelua si principatë në fillim të shekullit të 14-të nga Basarab I pas një rebelimi kundër Charles I të Hungarisë, megjithëse përmendja e parë e territorit të Vllahisë në perëndim të lumit Olt daton me një statut që i ishte dhënë voivode Seneslau në vitin 1246 nga Béla IV i Hungarisë. Në vitin 1417, Vllahia u detyrua të pranonte suzerainty të Perandorisë Osmane;[10] kjo zgjati deri në shekullin e 19-të.

Në vitin 1859, Vllahia u bashkua me Moldavinë për të formuar Principatat e Bashkuara, të cilat miratuan emrin Rumania më 1866 dhe zyrtarisht u bë Mbretëria e Rumanisë në vitin 1881. Më vonë, pas shpërbërjes së Perandorisë Austro-Hungareze dhe vendimin e përfaqësuesve të zgjedhur të rumunëve në vitin 1918, Bukovina, Transilvania dhe pjesë të Banatit, Crișana, dhe Maramureș iu ndanë Mbretërisë së Rumanisë, duke formuar kështu shtetin modern rumun.

Gjeografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Qarqet e sotme që përfshijnë Vllahinë

Me një sipërfaqe prej përafërsisht 77,000 km2 (30,000 mi katrorë), Vllahia ndodhet në veri të Danubit (Bullgaria e sotme), në lindje të Serbisë dhe në jug të Karpateve Jugore, dhe tradicionalisht ndahet midis Muntenia në lindje (si qendra politike, Muntenia shpesh kuptohet si sinonim i Vllahisë) dhe Oltenia (një ish-banat) në perëndim. Vija e ndarjes mes të dyve është lumi Olt.

Kufiri tradicional i Vllahisë me Moldavinë përkoi me lumin Milcov për pjesën më të madhe të gjatësisë së tij. Në lindje, mbi kthesën veri-jug të Danubit, Vllahia fqinje me Dobrujën (Dobruja Veriore). Mbi Karpatet, Vllahia ndante një kufi me Transilvaninë; Princat vllahianë kanë zotëruar për një kohë të gjatë zonat në veri të linjës (Amlaș, Ciceu, Făgăraș, dhe Hațeg), të cilat përgjithësisht nuk konsiderohen si pjesë e Vllahisë.

Kryeqyteti ndryshoi me kalimin e kohës, nga Câmpulung në Curtea de Argeș, më pas në Târgoviște dhe, pas fundit të shekullit të 17-të, në Bukuresht.

Popullsia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Popullsia historike[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Historianët bashkëkohorë vlerësojnë popullsinë e Vllahisë në shekullin e 15-të në 500,000 njerëz.ref>East Central Europe in the Middle Ages, 1000–1500, Jean W. Sedlar, p. 255, 1994</ref> Në vitin 1859, popullsia e Vllahisë ishte 2.400.921 banorë (1.586.596 në Muntenia dhe 814.325 në Oltenia).[11]

Popullsia e tanishme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Sipas të dhënave të regjistrimit të fundit të vitit 2011, rajoni ka një popullsi totale prej 8,256,532 banorësh, të shpërndarë ndërmjet grupeve etnike si më poshtë (sipas regjistrimit të vitit 2001): rumunë (97%), romë (2,5%), të tjerë (0,5%).[12]

Qytetet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Qytetet më të mëdha (sipas regjistrimit të 2011) në rajonin e Vllahisë janë:

Shënime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Si gjuhë kancelarie e shkruar derisa u zëvendësua me rumanishten duke filluar nga shekulli i 16-të. Përdoret për qëllime liturgjike deri në fund të shekullit të 18-të.
  2. ^ Si gjuhë kancelarie dhe kulturore, veçanërisht gjatë periudhës fanariote.

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Walachia at britannica.com
  2. ^ a b Protectorate at britannica.com
  3. ^ Reid, Robert; Pettersen, Leif (11 nëntor 2017). Romania & Moldova (në anglisht). Lonely Planet. ISBN 9781741044782. Marrë më 11 nëntor 2017 – nëpërmjet Google Books.
  4. ^ Ștefan Pascu, Documente străine despre români, ed. Arhivelor statului, București 1992, ISBN 973-95711-2-3
  5. ^ "Tout ce pays: la Wallachie, la Moldavie et la plus part de la Transylvanie, a esté peuplé des colonies romaines du temps de Trajan l'empereur... Ceux du pays se disent vrais successeurs des Romains et nomment leur parler romanechte, c'est-à-dire romain... " in Voyage fait par moy, Pierre Lescalopier l'an 1574 de Venise a Constantinople, in: Paul Cernovodeanu, Studii și materiale de istorie medievală, IV, 1960, p. 444
  6. ^ Panaitescu, Petre P. (1965). Începuturile şi biruinţa scrisului în limba română (në rumanisht). Editura Academiei Bucureşti. fq. 5.
  7. ^ Kamusella, T. (2008). The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe (në anglisht). Springer. fq. 352. ISBN 9780230583474.
  8. ^ Olson, James Stuart; Pappas, Lee Brigance; Pappas, Nicholas Charles; Pappas, Nicholas C. J. (1994). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires (në anglisht). Greenwood Publishing Group. fq. 550. ISBN 9780313274978.
  9. ^ Brătianu 1980, p. 93.
  10. ^ a b Giurescu, Istoria Românilor, p. 481
  11. ^ "Archived copy" (PDF) (në anglisht). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 2012-06-12. Marrë më 2012-01-17.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
  12. ^ "Institutul Național de Statistică". Recensamant.ro (në rumanisht). Arkivuar nga origjinali më 25 mars 2008. Marrë më 11 nëntor 2017.

Bibliografia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  • Berza, Mihai. "Haraciul Moldovei și al Țării Românești în sec. XV–XIX", in Studii și Materiale de Istorie Medie, II, 1957, pp. 7–47.
  • Brătianu, Gheorghe I (1980). Tradiția istorică despre întemeierea statelor românești (The Historical Tradition of the Foundation of the Romanian States). Editura Eminescu.
  • Cazacu, Matei (2017). Reinert, Stephen W. (red.). Dracula. East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450 (në anglisht). Vëll. 46. Përkthyer nga Brinton, Alice; Healey, Catherine; Mordarski, Nicole; Reinert, Stephen W. Leiden: Brill Publishers. doi:10.1163/9789004349216. ISBN 978-90-04-34921-6.
  • Djuvara, Neagu. Între Orient și Occident. Țările române la începutul epocii moderne, Humanitas, Bucharest, 1995.
  • Giurescu, Constantin. Istoria Românilor, Vol. I, 5th edition, Bucharest, 1946.
  • Giurescu, Constantin. Istoria Bucureștilor. Din cele mai vechi timpuri pînă în zilele noastre, ed. Pentru Literatură, Bucharest, 1966.
  • Ștefănescu, Ștefan. Istoria medie a României, Vol. I, Bucharest, 1991.

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Vllahia_(Rumani)&oldid=2566317"