Моrdovia
Моrdovia | |
|---|---|
 | |
| Country | Russia |
| Federal district | [1] |
| Economic region | [2] |
| Population | |
• Estimate (2018)[4] | 805.056 |
| Time zone | UTC+3 (Zona Kohore e Moskës  [5]) |
| OKTMO ID | 89000000 |
| Official languages | Russian[6] |
Republika e Mordovisë (Rusisht: Респу́блика Мордо́вия, Respúblika Mordóviya; Moksha/Erzya: Мордовия Республикась, Mordoviya Respublikas) është një subjekt federal i Rusisë (një republikë) në Evropën Lindore. Kryeqyteti i saj është qyteti i Saransk. Sipas regjistrimit të popullsisë më 2021, popullsia e republikës ishte 778,965. Rusët etnikë (53.4%) dhe mordovinët (40.0%) përbëjnë shumicën e popullsisë.
Historia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Histori e hershme
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Shenjat më të hershme arkeologjike të qenieve njerëzore në zonën e Mordovisë janë nga epoka neolitike. Mordovinët finik përmenden në burimet e shkruara nga shekulli i 6-të. Më vonë, mordovinët ishin nën ndikimin e Bullgarisë Vollga dhe Rusisë Kievane. Princat mordovinë ndonjëherë bastisnin Muroma dhe Bullgarinë Vollga dhe shpesh plaçkitnin pronat e njëri -tjetrit.
Sundimi Mongol
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Mongolët pushtuan zona të gjera të Evropës Lindore në shekullin e 13-të. Ata themeluan Hanatin e Hordhisë së Artë në vitin 1241, duke nënshtruar zonën e Mordovisë. Mordvinët luftuan kundër mongolëve dhe më vonë së bashku me rusët. Tokat mordovine territorialisht i përkisnin Mukhsha Ulus. Hordhia e Artë u shpërbë në vitet 1430, gjë që rezultoi që disa mordovinë të bëheshin subjekte të Hanatit të Kazanit, ndërsa të tjerët u përfshinë në Muskovi.
Pjesë e Perandorisë Ruse
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Pasi Ivan IV i Rusisë aneksoi Hanatin e Kazanit në vitin 1552, tokat e mordovine u nënshtruan nga monarkia ruse. Elita mordovine miratoi me shpejtësi gjuhën ruse dhe zakonet ruse, ndërsa viti 1821 pa botimin e Dhiatës së Re në Erzya për t'iu drejtuar popullsisë jo-elite. Në zonat rurale, kultura mordovine u ruajt. Rusët filluan të konvertojnë mordovinër në Krishterizmin Ortodoks në mesin e shekullit të 18-të. Mordvinët hoqi dorë nga feja e tyre shamaniste ngadalë, dhe shumë tipare shamaniste u ruajtën si pjesë të kulturës lokale, megjithëse popullsia u bë nominalisht e krishterë. Përkthimet e letërsisë në gjuhët mordovine ishin kryesisht libra fetarë. Në shekullin e 18-të, alfabeti latin u përdor për të shkruar në mordovisht, por nga mesi i shekullit të 19-të, cirilik u përdor.
Pjesë e Bashkimit Sovjetik
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Gjatë revolucionit rus dhe luftës civile, Mordovia u mbajt nga bolshevikët që nga fillimi i luftës. Kur bolshevikët mbizotëruan në luftë, Mordovia u bë pjesë e RSFS të Rusisë. Në vitin 1925, qeveria sovjetike themeloi rrethe autonome dhe këshilla fshatrash në zonën e Mordovisë. Gjatë epokës sovjetike, u zhvilluan dy gjuhë të shkruara, një e bazuar në dialektin Erzya në 1922 dhe një në dialektin Moksha në 1923, të dyja duke përdorur shkrimin cirilik. Rajoni Mordovian u themelua më 16 korrik 1928 dhe u ngrit në statusin e një oblasti autonom duke u bërë Oblasti Autonom Mordovian më 10 janar 1930. Oblasti autonom u shndërrua në Republika Socialiste Sovjetike Autonome Mordoviane më 20 dhjetor 1934. Disa Gulagë të punës së detyruar u krijuan nën bolshevikët, siç ishte Temlag.
Pjesë e Federatës Ruse
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Kur Bashkimi Sovjetik u shpërbë, RSSA Mordoviane e shpalli veten Republika e Mordovisë në vitin 1990 dhe mbeti pjesë e Federatës Ruse. Sidoqoftë, Mordovia ishte një nga dy republikat që nuk shpallën sovranitetin. Republika e Mordovisë në formën e saj aktuale ekziston që nga 25 janari 1994.
Politika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit].jpg)
Ligji suprem është Kushtetuta e Republikës së Mordovisë.
Gjatë Paradës së Sovraniteteve midis republikave të tjera autonome ruse, Mordovia krijoi një presidencë në vitin 1991.
Në të njëjtin vit, Vasily Guslyannikov, një fizikan me trajnim, u zgjodh në zgjedhjet e përgjithshme. Guslyannikov më parë kishte qenë një studiues i lartë në Institutin e Elektronikës Elektronike dhe ishte drejtuesi i degës republikane të lëvizjes politike Rusia Demokratike.
Në vitin 1993, Këshilli Suprem i Mordovisë hoqi postin e presidentit, në bazë të të cilit Guslyannikov u hoq nga posti i tij. Guslyannikov apeloi veprimin e organit më të lartë legjislativ të republikës në Gjykatën Kushtetuese Ruse, por Gjykata Kushtetuese deklaroi pajtimin e saj me Kushtetutën e Rusisë.
Kreu i qeverisë në Republikën e Mordovisë është Kreu i Republikës. Zyra aktualisht mbahet nga Artyom Zdunov, i cili u emërua në krye të detyrës më 18 nëntor 2020.
Asambleja Shtetërore është legjislatura e republikës.
Ndarjet administrative
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Artikulli kryesor: Ndarjet administrative e Mordovisë
Republika e Mordovisë është e ndarë administrativisht në 12 distrikte, 7 qytete/qyteze, 13 venbdanime të stilit urban, 344 selsoviete, 1,313 vende rurale dhe 29 vende rurale të pabanuara.
- ^ Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", No. 20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. (President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 On the Plenipotentiary Representative of the President of the Russian Federation in a Federal District. Effective as of May 13, 2000.).
- ^ Госстандарт Российской Федерации. №ОК 024-95 27 декабря 1995 г. «Общероссийский классификатор экономических регионов. 2. Экономические районы», в ред. Изменения №5/2001 ОКЭР. (Gosstandart of the Russian Federation. #OK 024-95 December 27, 1995 Russian Classification of Economic Regions. 2. Economic Regions, as amended by the Amendment #5/2001 OKER. ).
- ^ "Сведения о наличии и распределении земель в Российской Федерации на 01.01.2019 (в разрезе субъектов Российской Федерации)". Federal Service for State Registration, Cadastre and Cartography. Arkivuar nga origjinali më 9 shkurt 2022. Marrë më 29 gusht 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ "26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года". Marrë më 23 janar 2019.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Об исчислении времени". Официальный интернет-портал правовой информации (në rusisht). 3 qershor 2011. Marrë më 19 janar 2019.
{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Datë e përkthyer automatikisht (lidhja) - ^ Official throughout the Russian Federation according to Article 68.1 of the Constitution of Russia.