Alfabeti i Vëllarait

Shkronjat e Alfabetit të Vëllarait me vlerat përkatëse nga alfabeti latin shqip.

Alfabeti i Vellarait është një nga alfabetet origjinale shqipe, i hasur për herë të parë në fillim të shekullit XIX. Ajo është emëruar sipas mjekut dhe shkrimtarit grek, Jan Vellarai (Ioannis Vilaras),^[1] autor i një dorëshkrim ku ky alfabet është dokumentuar për të parë.

Përmbledhje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Velllarai kishte studiuar mjekësi në Padova në vitin 1789 dhe më vonë jetoi në Venedik. Në 1801, ai u bë mjek i Veliut, djalit të Ali Pashë Tepelenës (1741-1822). ^[2] Vëllarai mbahet mend kryesisht si një poet modern grek, shqipfolës joamtar, por rrjedhshëm, sipas François Pouqueville, i cili gjithashtu e përshkruan atë si të ndritshëm. Vëllarai kaloi kohë në Shqipërinë e jugut.

Dorëshkrimi i veprës iu dhurua Bibliotekës Kombëtare në Paris (supplément grec 251, f. 138-187) në vitin 1819 nga François Pouqueville (1770-1839), konsull francez në Janinë gjatë sundimit të Ali Pashës. Pouqueville ishte i vetëdijshëm për vlerën e veprës, duke vënë në dukje: "Je possède un manuscrit, une grammaire grecque vulgaire et schype qui pourrait être utile aux philologues" ( Unë posedoj një dorëshkrim, greqisht dhe shqip vulgare i cili mund të jetë i dobishëm për filologët ), por zgjodhi të mos e botonte atë në rrëfimet e tij të udhëtimit. Faqet 137-226 përmbajnë materialin në gjuhën shqipe.

Faqet 137-138 përmbajnë një listë të fjalëve të urta në greqishten e sotme dhe shqipen. Faqet 138-187, në dy kolona për format faqe, përmbajnë koleksionin e shënimeve gramatikore si në greqisht ashtu edhe në shqip. Këto shënime gramatikore dygjuhëshe, të datës 1801, u krijuan pa dyshim për të mësuar shqip për shqipfolës të tjerë. Në faqen 187, ekziston një listë me emrat e gjallesave. Faqja 191 fillon frazeologjitë greko-shqiptare. Në faqen 217, ekziston një mini-fjalor me emrat e pemëve, pjesët e trupit të njeriut dhe emrat e perimeve. Alfabeti shfaqet në faqen 219. Bashkangjitur me shënimet gramatikore është edhe një letër e datës 30 tetor 1801, e shkruar në gjuhën shqipe me dorëshkrimin e Vellarait nga fshati Vokopolë, në jug të Beratit, ku mjeku ishte detyruar të ndiqte Veliun gjatë fushatës ushtarake të këtij të fundit kundër Ibrahimit të Beratit .

Alfabeti përmban 30 shkronja. Ai anon drejt shkrimit latin, dhe më pak atij grek, me disa karaktere të veçanta për tingujt e veçantë të shqipes. Shkronjat e alfabetit shqip " c " dhe " x " mbulohen nga një shkronjë e vetme ("x" nuk gjendet kurrë në shkrimet e Vellarait). "Ë " e sotme përfaqësohet me "e", dhe " e " me " é ". Nuk ka shkronja për digrafët e sotëm " ll ", " rr ", " zh " dhe " y ". Në vend të kësaj, "y" zëvendësohet me " u " ose " i ". "Nj " e sotme përfaqësohet nga një shkronjë cirilike.

Studiuesi i parë që studioi shkrimin ishte gjeografi francez Conrad Malte-Brun në Gjeografinë e tij Universale (1827). Ai mendoi se skenari është pa dyshim një eklesiologji kishtare (dhe jo origjinali i Vellarait), i cili i ngjan alfabeteve të lashta, dhe doli në dritë gjatë periudhës së rëndësishme që kaloi Krishterimi në atë zonë. ^[3]

Letra e Vëllarait e firmosur prej tij si "30 Oktomvrit 1801 Vagopolja, mik tëndë Jatroi Vellara" (30 tetor 1801, Vokopolja, miku juaj Doktor Vellara), tregon se alfabeti ishte i njohur dhe i përdorur nga njerëz të tjerë në atë kohë. ^[4] ^[1]

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Lidhje të jashtme[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Bibliothèque nationale de France. Supplément grec 251, Département des manuscrits. Dorëshkrimet Vellara me alfabetin origjinal shqip në faqen 219–23

Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

^ ^a ^b Studime Filologjike. Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise. 1964. fq. 198. Në lidhje me këtë, E. Legrandi i shkruen revistës, se Dr. Vellara, asht njeri i njoftun dhe nuk asht shqiptar. Emni i tij i vërtetë asht Joannis Vellara... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Bruce Merry (2004). Encyclopedia of Modern Greek Literature. Greenwood Publishing Group. fq. 457–458. ISBN 978-0-313-30813-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Conrad Malte-Brun; Jean-Jacques-Nicolas Huot (1834). A system of universal geography: or A description of all the parts of the world, on a new plan, according to the great natural divisions of the globe. S. Walker. fq. 421–. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Alfabeti i Vëllarait u bë i njohur për qarqet shqiptare, i botuar për herë të parë në vitin 1898 nga revista Albania në Bruksel.

[SF-1] Studime Filologjike. Akademia e Shkencave e RPSSH, Instituti i Gjuhesise dhe i Letersise. 1964. fq. 198. Në lidhje me këtë, E. Legrandi i shkruen revistës, se Dr. Vellara, asht njeri i njoftun dhe nuk asht shqiptar. Emni i tij i vërtetë asht Joannis Vellara... {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Merry2004-2] Bruce Merry (2004). Encyclopedia of Modern Greek Literature. Greenwood Publishing Group. fq. 457–458. ISBN 978-0-313-30813-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Malte-BrunHuot1834-3] Conrad Malte-Brun; Jean-Jacques-Nicolas Huot (1834). A system of universal geography: or A description of all the parts of the world, on a new plan, according to the great natural divisions of the globe. S. Walker. fq. 421–. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[4] Gjatë Rilindjes Kombëtare Shqiptare, Alfabeti i Vëllarait u bë i njohur për qarqet shqiptare, i botuar për herë të parë në vitin 1898 nga revista Albania në Bruksel.

[1]

[2]

[3]

[4]