Bregu Perëndimor

Bregu Perëndimor
الضفة الغربية
aḍ-Ḍiffah l-Ġarbiyyah
הַגָּדָה הַמַּעֲרָבִית
HaGadah HaMa'aravit
Bregu Perëndimor; الضفة الغربية; aḍ-Ḍiffah l-Ġarbiyyah; הַגָּדָה הַמַּעֲרָבִית; HaGadah HaMa'aravit
Shtetet dhe territoret	Palestina (territor i pretenduar, kontrolluar në Zona A (gjelbërt) dhe B (e kuqe e errët)); Izraeli (Jeruzalemi Lindor i aneksuar në mënyrë të njëanshme (blu), i njohur ndërkombëtarisht si i pushtuar nga Izraeli); Zona C (rozë) (pushtuar dhe kontrolluar nga Izraeli);
Popullsia	3,340,143
Sipërfaqja	5,655 km2 (2,183 sq mi)
Gjuhët	Arabishtja palestineze; Hebraishtja moderne;
Feja	Islami Synit; Jehudizmi; Krishterimi; Samaritanizmi
Time Zones	EET (UTC+2); EEST (UTC+3)
Valuta	Shekel (ILS)
Kodi ISO 3166	PS; IL

Bregu Perëndimor (Arabisht: الضفة الغربية‎ aḍ-Ḍiffah al-Ġarbiyyah; Hebraisht: הגדה המערבית‎ HaGadah HaMa'aravit ose יהודה ושומרון‎ Yehuda VeShomron) është territor pa dalje në det afër bregut të Mesdheut të Azisë Perëndimore, kufizohet me Jordaninë dhe Detin e Vdekur në lindje dhe me Izraelin në jug, perëndim dhe veri. Nën pushtimin izraelit që nga viti 1967, zona është e ndarë në 167 "ishuj" palestinezë nën sundimin e pjesshëm civil të Autoritetit Kombëtar Palestinez, dhe 230 vendbanime izraelite në të cilat ligji izraelit është "grupuar".

Emri "Bregu Perëndimor" iu dha territorit pasi u pushtua nga Jordania në Luftën Arabo-Izraelite të vitit 1948, sepse ndodhet në anën perëndimore të lumit Jordan. Jordania më pas e aneksoi territorin në vitin 1950 dhe e mbajti atë deri në vitin 1967 kur u pushtua nga Izraeli gjatë Luftës Gjashtë Ditore të vitit 1967.

Marrëveshja e Oslos, e nënshkruar midis Organizatës për Çlirimin e Palestinës (Fatahu) dhe Izraelit, krijoi rrethe administrative me nivele të ndryshme të autonomisë palestineze brenda çdo zone. Zona C, në të cilën Izraeli mbante kontroll të plotë civil dhe të sigurisë, përbën mbi 60% të territorit të Bregut Perëndimor.

Shtrirja dhe përbërja

Bregu Perëndimor, duke përfshirë Jeruzalemin Lindor, ka një sipërfaqe tokësore prej 5,640 km² plus një sipërfaqe ujore prej 220 km², e përbërë nga tremujori veriperëndimor i Detit të Vdekur. Që nga korriku 2017, ai ka një popullsi prej 2,747,943 palestinezë dhe afërsisht 391,000 kolonë izraelitë dhe afërsisht 201,200 kolonë të tjerë izraelitë në Jeruzalemin Lindor. Komuniteti ndërkombëtar i konsideron vendbanimet izraelite në Bregun Perëndimor, përfshirë Jeruzalemin Lindor, të paligjshme sipas ligjit ndërkombëtar, megjithëse Izraeli e kundërshton këtë. Vendimi këshillimor i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (2004) arriti në përfundimin se ngjarjet që erdhën pas pushtimit të Bregut Perëndimor në vitin 1967 nga Izraeli, duke përfshirë Ligjin e Jeruzalemit, traktatin e paqes të Izraelit me Jordaninë dhe Marrëveshjet e Oslos, nuk e ndryshuan statusin e Bregut Perëndimor. (përfshirë Jeruzalemin Lindor) si territor i pushtuar me Izraelin si fuqi pushtuese.

Etimologjia

Emri Bregu Perëndimor është një përkthim i termit arab ad-Diffah I-Garbiyyah, i dhënë territorit në perëndim të Lumit Jordanez që ra, në vitin 1948, nën pushtimin dhe administrimin nga Jordania, e cila më pas e aneksoi atë më 1950. Termi u zgjodh për të dalluar bregun perëndimor të lumit jordanez me "bregun lindor" të këtij lumi.

Gjeografia

Bregu Perëndimor ka një sipërfaqe prej 5,628 kilometra katrorë, e cila përbën 21.2% të ish Palestinës së Detyrueshme (me përjashtim të Jordanisë) dhe përgjithësisht ka një terren të thyer malor. Gjatësia totale e kufijve tokësorë të rajonit është 404 kilometra. Terreni është kryesisht malor i thyer i disekuar, pak bimësi në perëndim, por disi djerrë në lindje. Hapësira e lartësisë midis vijës bregdetare të Detit të Vdekur në -408 m deri në pikën më të lartë në Malin Nabi Yunis, në 1030 m mbi nivelin e detit. Zona e Bregut Perëndimor është pa dalje në det; malësitë janë zona kryesore e rimbushjes për akuiferet bregdetare të Izraelit.

Ka pak burime natyrore në zonë, përveç tokës shumë të punueshme, e cila përbën 27% të sipërfaqes së tokës së rajonit. Përdoret kryesisht si kullota të përhershme (32% e tokës së punueshme) dhe përdorime bujqësore sezonale (40%). Pyjet dhe tokat pyjore përbëjnë vetëm 1%, pa kultura të përhershme.

Klima

Klima në Bregun Perëndimor është kryesisht mesdhetare, pak më e ftohtë në zonat e ngritura në krahasim me vijën bregdetare, në perëndim të zonës. Në lindje, Bregu Perëndimor përfshin shkretëtirën e Judesë dhe vijën bregdetare të Detit të Vdekur - të dyja me klimë të thatë dhe të nxehtë.

Pikat e kalimit

Ura Allenby, ose 'Ura e Mbretit Husein', është porti kryesor për palestinezët në Bregun Perëndimor deri në kufijtë jordanez. Kjo pikë kalimi kontrollohet nga Izraeli që nga viti 1967. Ajo u përurua më 11 dhjetor 2011 me urdhrin ushtarak "175" të titulluar "Një urdhër në lidhje me stacionin e tranzicionit". Më vonë, u lëshua Urdhri '446' i cili aneksoi pikën e kalimit të Urës Damia në Urën Allenby si vetëm një pikë kalimi tregtar. Mallrat eksportoheshin në Jordani, ndërsa importi ishte i ndaluar për qëllime sigurie.^[1]

Në vitin 1993, Autoriteti Kombëtar Palestinez, sipas Marrëveshjes së Oslos të caktuar nga PLO dhe qeveria izraelite, u bë një mbikëqyrës i pjesshëm mbi Kalimin Kufitar Rafah në Rripin e Gazës. Autoriteti Palestinez ishte përgjegjës për lëshimin e pasaportave për palestinezët në Bregun Perëndimor dhe Rripin e Gazës. Megjithatë, Izraeli mbeti pala kryesore përgjegjëse për këtë pikë kalimi. Sipas marrëveshjes, Izraeli ka të drejtë të inspektojë në mënyrë të pavarur bagazhet dhe të ruajë sigurinë. Përveç kësaj, mund të parandalojë këdo që të përdorë vendkalimin.^[1]^[2]

Referime

^ ^a ^b "Restricted Hopes: On The Breach Of West Bank Palestinians' Right To Travel By Israeli Authorities" (PDF) (në anglisht). Euro-Mediterranean Observer for Human Rights. dhjetor 2011. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 16 dhjetor 2015.
^ المرصد الأورومتوسطي لحقوق الإنسان (15 dhjetor 2015). "معبر الكرامة – نبذة تاريخية". آمال مقيدة (në arabisht). [Euro-Mediterranean Human Rights Monitor (15 dhjetor 2015). "Dignity Crossing - A Brief History". Tied Hopes (në arabisht).]

[Euro-Mid-1] "Restricted Hopes: On The Breach Of West Bank Palestinians' Right To Travel By Israeli Authorities" (PDF) (në anglisht). Euro-Mediterranean Observer for Human Rights. dhjetor 2011. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 4 mars 2016. Marrë më 16 dhjetor 2015.

[2] المرصد الأورومتوسطي لحقوق الإنسان (15 dhjetor 2015). "معبر الكرامة – نبذة تاريخية". آمال مقيدة (në arabisht). [Euro-Mediterranean Human Rights Monitor (15 dhjetor 2015). "Dignity Crossing - A Brief History". Tied Hopes (në arabisht).]

[1]

[2]