Brumbulli

Brumbuj - Coleoptera

Brumbujt (Koleoptera) në Muzeun Staatliches für Naturkunde Karlsruhe, Gjermani

Brumbujt janë insekte që formojnë rendin Coleoptera, në superorder Endopterygota . Çifti i krahëve të tyre të përparmë janë ngurtësuar në krahë, elytra, duke i dalluar ata nga shumica e insekteve të tjera. Coleoptera, me rreth 400,000 specie të përshkruara, është më e madhja nga të gjitha rendet, duke përbërë pothuajse 40% të insekteve të përshkruara dhe 25% të të gjitha formave të njohura të jetës së kafshëve; specie të reja zbulohen shpesh, me vlerësime që sugjerojnë se ka nga 0.9 deri në 2.1 milion specie në total. Të përhapura pothuajse në çdo habitat, përveç detit dhe rajoneve polare, ato ndërveprojnë me ekosistemet e tyre në disa mënyra: brumbujt shpesh ushqehen me bimë dhe kërpudha, shpërbëjnë mbeturinat e kafshëve dhe bimëve dhe hanë jovertebrorë të tjerë. Disa lloje janë dëmtues seriozë bujqësorë, si p.sh. brumbulli i patates së Kolorados, ndërsa të tjera si Coccinellidae (mollëqet ose mollëkuqet) hanë afide, insekte me luspa, thrips dhe insekte të tjera thithëse të bimëve që dëmtojnë të korrat.

Etimologjia

Emri i rendit taksonomik, Coleoptera, vjen nga greqishtja koleopteros (κολεόπτερος), dhënë këtij grupi nga Aristoteli për krahët e tyre elytra, të ngurtësuar si mburojë, nga koleos, këllëf dhe pteron, krah. Emri anglisht beetle vjen nga fjala e vjetër angleze bitela, pak i hidhur, që lidhet me bītan (të kafshosh), nga e cila rrjedh në anglishten e mesme betylle . Një tjetër emër në anglishtën e vjetër për brumbullin është ċeafor, chafer, i përdorur në emra të tillë si cockchafer, nga proto-gjermanishtja * kebrô ("beetle"; krahaso gjermanisht Käfer, holandisht kever ).

Rrumbullakët me kuadrate Trichodes alvearius duke u ngritur, duke treguar elytra të fortë (krahët e përparmë të përshtatur si flatra) të mbajtur fort larg krahëve të fluturimit

Përmbledhje

Brumbujt zakonisht kanë një ekzoskelet veçanërisht të fortë duke përfshirë elytra, edhe pse disa të tilla si brumbujtë rove kanë elytra shumë të shkurtër ndërsa brumbujt flluskë kanë elytra më të butë. Anatomia e përgjithshme e një brumbulli është mjaft uniforme dhe tipike për insektet, megjithëse ka disa shembuj risie, të tilla si përshtatjet në brumbujt e ujit që bllokojnë flluska ajri nën elytra për t'u përdorur gjatë zhytjes. Beetles janë endopterigote, që do të thotë se ata i nënshtrohen metamorfozës së plotë, me një sërë ndryshimesh të dukshme dhe relativisht të papritura në strukturën e trupit midis daljes dhe rritjes pas një stadi pupal relativisht të palëvizshëm. Disa, si brumbujt e drerit, kanë një dimorfizëm të theksuar seksual, meshkujt kanë mandibula jashtëzakonisht të zmadhuara të cilat i përdorin për të luftuar meshkujt e tjerë. Shumë brumbuj janë aposematikë, me ngjyra dhe modele të ndezura që paralajmërojnë toksicitetin e tyre, ndërsa të tjerët janë imitues të padëmshëm Batesian të insekteve të tilla. Shumë brumbuj, përfshirë ata që jetojnë në vende me rërë, kanë maskim efektiv.

Brumbujt janë të spikatur në kulturën njerëzore, nga skarabët e shenjtë të Egjiptit të lashtë te arti i brumbullit dhe përdorimi si kafshë shtëpiake ose insekte luftarake për argëtim dhe lojëra të fatit. Shumë grupe brumbujsh kanë ngjyra të ndezura dhe tërheqëse duke i bërë ato objekte koleksioni dhe ekspozitash dekorative. Mbi 300 lloje përdoren si ushqim, kryesisht si larva ; speciet e konsumuara gjerësisht përfshijnë krimbat e miellit dhe larvat e brumbullit të rinocerontit. Megjithatë, ndikimi kryesor i brumbujve në jetën e njeriut është si dëmtues bujqësor, pyjor dhe hortikulturor. Dëmtuesit seriozë përfshijnë guaskën e pambukut, brumbullin e patates së Kolorados, brumbullin e kokosit dhe brumbullin e pishës së malit. Shumica e brumbujve, megjithatë, nuk shkaktojnë dëme ekonomike dhe shumë, si p.sh. brumbujt e zonjëve dhe brumbujt e plehut, janë të dobishëm duke ndihmuar në kontrollin e dëmtuesve të insekteve.

Shih edhe

• Insekti
• Flutura
• Xixëllonja

Literatura

• Evans, Arthur V.; Bellamy, Charles (2000). An Inordinate Fondness for Beetles. University of California Press. ISBN 978-0-520-22323-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• McHugh, Joseph V.; Liebherr, James K. (2009). "Coleoptera". përmbledhur nga Vincent H. Resh; Ring T. Cardé (red.). Encyclopedia of Insects (bot. 2nd). Academic Press. fq. 183–201. ISBN 978-0-12-374144-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Beckmann, Poul (2001). Living Jewels: The Natural Design of Beetles. ISBN 978-3-7913-2528-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Cooter, J.; M. V. L. Barclay, red. (2006). A Coleopterist's Handbook. Amateur Entomological Society. ISBN 978-0-900054-70-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Beetle Larvae of the World. Entomological Society of America. dhjetor 1994. ISBN 978-0-643-05506-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Grimaldi, David; Michael S. Engel (2005-05-16). Evolution of the Insects. ISBN 978-0-521-82149-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• Harde, K. W. (1984). A Field Guide in Color to Beetles. fq. 7–24. ISBN 978-0-7064-1937-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
• White, R. E. (1983). Beetles. Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-91089-4. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)