Çiro Truhelka
Ćiro Truhelka | |
|---|---|
 Bust in Osijek | |
| Lindi | 2 shkurt 1865 Osijek, Kingdom of Slavonia, Austria-Hungary |
| Vdiq | 18 shtator 1942 (77 vjeç) |
| Kombësia | Croat |
| Shkollimi | University of Zagreb |
| Të afërm | Jagoda Truhelka (sister) |
| Karriera shkencore | |
| Institucionet | National Museum of Bosnia and Herzegovina University of Skopje |
Ćiro Truhelka (2 shkurt 1865 – 18 shtator 1942) ishte një arkeolog dhe historian kroat i cili i kushtoi një pjesë të madhe të jetës së tij profesionale studimit të historisë së Bosnje dhe Hercegovinës . Ai shkroi për gjetjet parahistorike, romake dhe mesjetare, dokumentet turke, Stećci, paratë romake dhe mesjetare dhe bosançica. Truhelka ka trajtuar gjithashtu edhe probleme nga fusha e albanologjisë. Në këtë kuadër dallohet vepra e tij me titull "Tregime shqiptare" (Arnautske priče) botuar në vitin 1905. Përveç kësaj, ai ishte kuratori i parë i Muzeut Kombëtar të Bosnjë dhe Hercegovinës .
Biografia
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Ćiro Truhelka lindi më 2 shkurt 1865 në Osijek nga Antun Vjenceslav dhe Marija (Schön) Truhelka. Babai i tij ishte me origjinë çeke dhe nëna me origjinë gjermane. Shkollën fillore e mbaroi në Osijek dhe më pas u regjistrua në shkollën e mesme të cilën përfundimisht e mbaroi në Zagreb ku u shpërngul pas vdekjes së babait së bashku me nënën dhe vëllain Dragosh dhe motrën Jagoda Truhelka. Në rini, ai tregoi interes për pikturën dhe shkencat teknike, por për shkak të gjendjes së keqe financiare të familjes, zgjodhi studimet për filozofi në Universitetin e Zagrebit. Ai zgjodhi historinë e artit dhe historinë si lëndë kryesore. Doktoroi në vitin 1885 me disertacionin “Andrija Medulić: Jeta dhe vepra e tij”. [1]
Si student, Truhelka punoi me Izidor Kršnjavi në Galerinë Strossmayer të Mjeshtrave të Vjetër dhe bëri katalogun e parë të institucioneve (1885). Në vitin 1886, ai u bë sekretar i Shoqatës Muzeale për Bosnjë dhe Hercegovinën dhe kuratori i parë i Muzeut Kombëtar të Bosnje dhe Hercegovinës . Detyra e tij ishte përgatitja e hapjes së Muzeut në 1888. Ai ishte vetëm 21 vjeç kur erdhi në Sarajevë ku jetoi për 40 vjet. Në Muze menaxhonte koleksionet etnografike, prehistorike dhe mesjetare, por duke qenë se nuk kishte shumë ekspertë, kujdesej për të gjitha koleksionet muzeale, përveç atyre të fushës së shkencave natyrore . Si kurator, Truhelka organizoi pavionet bosnjane në ekspozita në Budapest (1896), Bruksel (1897) dhe Paris (1900). Më 1905, ai pasoi Kosta Hörmann si drejtor i Muzeut Kombëtar dhe redaktor i Gazetës së Muzeut Kombëtar të Muzikës (deri në vitin 1920). Falë tij, në vitin 1913, Muzeu Kombëtar mori një ndërtesë të re. Doli në pension në vitin 1922. Në vitin 1926, ai doli nga pensioni pasi u emërua profesor i arkeologjisë dhe historisë së artit në Universitetin e Shkupit, Maqedoni. Ai përfundimisht doli përsëri në pension në 1931. Ai shërbeu si president i degës së Zagrebit të Shoqatës së Kroatëve të Bosnjës. [2] [3]
Truhelka dha një kontribut të jashtëzakonshëm në studimin e historisë së Bosnjë-Hercegovinës. Puna në Muze ka ndikuar në interesin e tij të larmishëm. Ai u angazhua në gërmimin e vendeve arkeologjike, varreve dhe kështjellave ilire në nekropolet prehistorike në Glasinac, një vendbanim burgu në Donja Dolina, një ndërtesë kulti prehistorik në Goricë afër Posushjes, dhe gjithashtu gërmoi bazilikën e hershme të krishterë të Zenicës. Dukuria e "kishave bosnjane" dhe prejardhja e tyre e hershme e krishterë dhe lokalitetet në luginën e lumit Lashva dhe përreth Stolacit, Jajces mesjetare dhe shumë qytete të tjera mesjetare kanë qenë objekt studimi i Truhelkës. Kjo i solli atij njohjen e kongresit antropologjik në Vjenë dhe anëtarësimin në Shoqëri. Në fushën e etnologjisë, ai punoi në një koleksion etnografik dhe dha një pasqyrë të jetës kombëtare në B. dhe H. Truhelka bëri shumë gjetje të rëndësishme për Bosnjën dhe Hercegovinën paraosmane [2] dhe dha një kontribut të rëndësishëm në kërkimin e historisë së Bosnjës mesjetare duke studiuar stećaks, kulturën materiale, bosančica, topografi, numizmatikë, politik, social dhe fetar. situatë. Në Prozor-Rama ai verifikoi legjendën e Virgjëreshës së Grabovacit ( Diva Grabovčeva ) kur gjeti eshtrat e një gruaje të re të shekullit të 16-të ose të 17-të. [4] Në 1888, Truhelka gërmoi eshtrat e mbretit Stjepan Tomašević, të cilat tani janë të vendosura në Manastirin Françeskan në Jajce . [5] Truhelka studioi gjuhën shqipe dhe turke për kërkimet e tij.
Përveç kësaj, motra e tij Jagoda Truhelka ishte një shkrimtare e njohur kroate.
Polemika
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]Për t'i siguruar nacionalizmit kroat anti-jugosllavist një bazë të fortë shkencore, Truhelka përdori antropologjinë racore për të bërë dallimin midis kroatëve dhe serbëve. Truhelka pohoi se myslimanët bosnjanë ishin kroatë etnikë, të cilët, sipas tij, i përkisnin kryesisht llojit racor nordiko-dinarik. Nga ana tjetër, shumica e serbëve i përkisnin racës së degjeneruar të vllehëve, të ngjashëm me hebrenjtë dhe armenët, megjithëse Truhelka 'ishte e kujdesshme për të dalluar midis serbëve me lëkurë të errët me prejardhje vllahe dhe serbëve me flokë të bardhë, të cilët, sipas tij, ishin sllavë të pastër. [6]
Në kohën kur ai drejtonte "Muzeun vendor" (Zemaljski muzej) në Sarajevë, një pjesë e punës dhe kërkimit shkencor ishin në varësi të vërtetimit të disa prej pikëpamjeve të tij pseudo-shkencore dhe përpjekjeve për të gjetur një konfirmim të pohimeve të ekzagjeruara në lidhje me praninë e katolicizmit në Bosnje. Nga ana tjetër, në përputhje me politikën e Perandorisë Austro-Hungareze, në mënyrë sistematike shmangej ose shtypej gjithçka që lidhej me trashëgiminë.
Truhelka, si shumë të tjerë, e mirëpriti me entuziazëm krijimin e Shtetit të Pavarur të Kroacisë në vitin 1941. Në prag të vdekjes, ai shkroi disa vërejtje raciste dhe pseudoshkencore ndaj serbëve në librin e tij "Kujtimet e një pionieri"; “Serbët janë një element racor etnikisht i huaj që, sipas pozitës së tyre gjeopolitike, i përkasin zonave të ndryshme kulturore dhe kurrë nuk kanë pasur histori të përbashkët kulturore, besim apo jetë kulturore, dhe kjo luftë që po mbahet para syve tanë është lufta e banorëve Vllah kundër popullsisë autoktone bosnjane, e cila gjithmonë ka qenë vetëm kroate”. Ai pretendonte se muslimanët bosnjanë ishin kroatë etnikë që i përkisnin racës nordiko-dinarike dhe superiore racore. Milenko Jergoviç shkroi se libri, nëse kjo vërejtje raciste lihej mënjanë, ishte "një nga librat më të fuqishëm, fjalë për fjalë, dokumentar të çmuara kroate për Bosnjën dhe Sarajevën në një kohë kur ky qytet u shndërrua nga skajet e çarshisë turke në një prej metropoleve të Perandorisë Habsburge”. [7]
Publikimet
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- Starobosanski pismeni spomenici, 1894
- Starobosanski natpisi, 1895
- Slavonski Banovci, 1897
- Osvrt na sredovječne kulturne spomenike Bosne, (1900. )
- Djevojački grob, (1901. )
- Državno i sudbeno ustrojstvo Bosne u doba prije Turaka, 1901
- Kraljevski grad Jajce, 1904
- Nashi gradovi, 1904
- Arnautske priče (Tregime shqiptare), 1905
- Hrvarska Bosna: Mi i "oni tamo" ( Bosnja kroate: Ne dhe "Ata atje" ), 1907
- Crtice iz srednjeg vijeka, 1908
- Dubrovačke vijesti o godini 1463., 1910
- Tursko-slavjenski spomenici dubrovačke arhive, 1911
- Gazi Husrefbeg, 1912
- Kulturne prilike Bosne i Hercegovine u doba prehistoričko, 1914
- Historička podloga agrarnog pitanja u Bosni, 1915
- Das Testament des Gost Radin, 1916
- Stari turski agrarni zakonik za Bosnu, 1917
- Konavoski rat 1430.-1433., 1917
- Nekoliko misli o rješenju bosanskog agrarnog pitanja, 1918
- Sojenica kao ishodište pontifikata, 1930
- Starokršćanska arheologija, 1931
- O porijeklu bosanskih muslimana, 1934
- Studije o podrijetlu. Etnološka razmatranja iz Bosne i Hercegovine , 1941
- Uspomene jednog pionira, Instituti Botues dhe Bibliografik Kroat, 1942
Referime
[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]- ^ "Digitalni akademski repozitorij (DAR)". dar.nsk.hr. Arkivuar nga origjinali më 24 prill 2016. Marrë më 7 mars 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ a b "Truhelka, Ćiro - Hrvatska enciklopedija". www.enciklopedija.hr.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Zlatko Hasanbegović, Muslimani u Zagrebu 1878.-1945. Doba utemeljenja, Medžlis Islamske zajednice u Zagrebu-Institut društvenih znanosti Ivo Pilar, Zagreb, 2007, pp. 175
- ^ "Diva Grabovčeva". Arkivuar nga origjinali më 23 mars 2008. Marrë më 7 mars 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Parish news". Arkivuar nga origjinali më 25 korrik 2011. Marrë më 7 mars 2023.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Bartulin, Nevenko (2013). Nevenko Bartulin (2013). The Racial Idea in the Independent State of Croatia: Origins and Theory. Leiden. Leiden: Brill Publishers. fq. 8, 52–56. ISBN 9789004262829.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Ćiro Truhelka: Muzej čuda". www.jergovic.com.
{{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!)