Edepi
Edepi, në Kosovë edhe adab,[1] (ar. أدب) do të thotë "përsosje, sjellje e hijshme, morali, dukë, mirësjellje, njerëzillëk" sipas rregullsive tradicionale myslimane.[2] Ndërsa interpretimi i fushës dhe veçorive të edepit mund të ndryshojë midis kulturave të ndryshme, e zakonshme midis këtyre interpretimeve është marrja në konsideratë e qëndrimit personal përmes vëzhgimit të disa kodeve të sjelljes.[3] Të shfaqësh edepin do të thotë të tregosh "diskriminim të duhur të rendit, sjelljes dhe shijes së duhur".
Islami ka rregulla të mirësjelljes dhe një kod etik që përfshin çdo aspekt të jetës. Myslimanët i referohen edep sjelljes së hijshme, mirësjellje, respektit dhe përshtatshmëri, duke mbuluar veprime të tilla si hyrja ose dalja nga një tualet, qëndrimi kur rri ulur dhe pastrimi i vetvetes.
Në gjuhën shqipe fjala ka zënë vend me frazeologjinë "sillet me edep" për dikë që sillet hijshëm, si dhe me mbiemrin "edepsëz" formuar me privativin e turqishtes "-siz" për "i pacipë, i paturp, i panjerëzí".[4] Në tabanin sufi, edepi shpreh veçanërisht marrëdhëniet e ndjekësve me shehlerët dhe tarikatet.[1]
Zakonet dhe sjelljet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Praktikuesit e Islamit zakonisht mësohen të ndjekin disa zakone specifike në jetën e tyre të përditshme. Shumica e këtyre zakoneve mund të gjurmohen në traditat Abrahamike në shoqërinë arabe paraislamike. Për shkak të sanksionimit të Muhamedit ose miratimit të heshtur të praktikave të tilla, këto zakone konsiderohen të jenë Sunet nga Umeti. Ai përfshin zakone si:
- Të bërit Bismillah para të ngrënit dhe të pirit.[5]
- Pirja në 3 gllënjka me ngadalë.
- Përdorimi i dorës së djathtë për të pirë dhe për të ngrënë.[6]
- Të thënit "Assalaamualaikum warahmathullahi wabarakaatuhu" (paqja, mëshira dhe bekimet e Allahut qofshin mbi ju) kur takoni dikë dhe përgjigjeni me "Wa 'alaikumus selam warahmathullahi wabarakaatuhu " (dhe mëshira e paqes së Allahut qoftë mbi ju gjithashtu). [7]
- Të thënit Alhamdulillah (gjithë mirënjohja dhe lavdërimi është vetëm për Allahun) kur teshtitni dhe përgjigjeni me "Yarhamukallah" (Allahu ju mëshiroftë).[8]
- Të thënit Ezanin në veshin e djathtë të një të porsalinduri dhe Ikametin në të majtë të saj.
- Në sferën e higjienës, përfshin:
- Prerja e mustaqeve
- Heqja e qimeve në sqetull pavarësisht nga gjinia
- Prerja e thonjve
- Rrethprerja e pasardhësve meshkuj[9][10]
- Pastrimi i vrimave të hundës, gojës dhe dhëmbëve [11] dhe
- Pastrimi i trupit pas urinimit dhe jashtëqitjes[12]
- Mos hyrja në shtëpinë e një mikpritësi derisa dikush të sigurohet që prania e tij është e mirëseardhur ( hatta tasta nisu )
- Abstenimi nga marrëdhëniet seksuale gjatë ciklit menstrual dhe shkarkimit pupperal [Kur'an 2:222] dhe banjë ceremoniale pas ciklit menstrual, dhe Janabah ( shkarkim seminal / ovular ose marrëdhënie seksuale). [Kuran 4:43 ] [Kur'an 5: 6 ]
- Ritualet e varrimit përfshijnë faljen e xhenazes së larë[13] dhe të mbështjellë me qefin[14] dhe varrosjen.
Lista e mësipërme nuk është gjithëpërfshirëse. Ndërsa Islami e sheh veten më shumë si një mënyrë jetese sesa një fe, edepi islam ka të bëjë me të gjitha fushat e jetës së një individi, jo thjesht me listën e përmendur më sipër.
Shembuj të nxitjes së edepit[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Hadith ose (thëniet e Muhamedit)[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Hadith sunni:
Ebu Amr esh-Shejbani tha: "Pronari i kësaj shtëpie (dhe ai tregoi shtëpinë e 'Abdullah ibn Mes'udit) tha:" Unë e pyeta Profetin, paqja e Allahut qoftë mbi të, veprimin të cilin Allahu e do më të mirë Ai u përgjigj: 'Lutja në kohën e duhur'. 'E pastaj?' Unë pyeta. Ai tha: 'Atëherë mirësia ndaj prindërve.' Unë pyeta: 'Atëherë çfarë?' Ai u përgjigj: 'Atëherë xhihad në Rrugën e Allahut.'" Ai shtoi, "Ai më tregoi për këto gjëra. Nëse do ta kisha kërkuar të më tregonte më shumë, ai do të më thoshte më shumë".
Kitab Al Adab Al Mufrad f.29 Qahwama.com
Shiko gjithashtu[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- Etiketimet në Lindjen e Mesme
- Lista e termave islamikë në arabisht
- leksik
Shënime dhe referenca[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ a b Rexhepagiq, Jashar (2003). Dervishët dhe teqetë: në Kosovë, në Sanxhak dhe në rajonet tjera përreth. Prishtinë: Fryma. fq. 25.
- ^ Firmage, Edwin Brown and Weiss, Bernard G. and Welch, John W. Religion and Law. 1990, page 202-3
- ^ Ensel, Remco. Saints and Servants in Southern Morocco. 1999, page 180
- ^ Dizdari, Tahir (2005). "Edep-i dhe Edepsëz-e". Fjalori i Orientalizmave në Gjuhën Shqipe. Tiranë: Instituti Shqiptar i Mendimit dhe i Qytetërimit Islam. fq. 245.
- ^ Sunan al-Tirmidhi 1513.
- ^ Sahih Muslim 2020.
- ^ Sahih al-Bukhari 6234.
- ^ Sahih al-Bukhari 6224.
- ^ Sahih Muslim 257.
- ^ Sahih Muslim 258.
- ^ Sahih Muslim 252.
- ^ Sunan Abi Dawood 45.
- ^ Sahih al-Bukhari 1254.
- ^ Sahih Muslim 943.