Efiçienca Pareto

Efikasiteti Pareto është një situatë ku nuk ka asnjë veprim ose shpërndarje që e bën një individ më të mirë pa e përkeqësuar një tjetër. ^[1] Koncepti është emëruar pas Vilfredo Pareto (1848-1923), inxhinier civil dhe ekonomist italian. Tre konceptet e mëposhtme janë të lidhura ngushtë:

Duke pasur parasysh një situatë fillestare, një përmirësim Pareto është një situatë e re ku disa agjentë do të fitojnë dhe asnjë agjent nuk do të humbasë.
Një situatë quhet e dominuar nga Pareto nëse ekziston një përmirësim i mundshëm Pareto.
Një situatë quhet Pareto-optimale ose Pareto-efikase nëse asnjë ndryshim nuk mund të çojë në kënaqësi të përmirësuar për disa agjentë pa humbur ndonjë agjent tjetër.

Kufiri Pareto është grupi i të gjitha situatave efikase Pareto. ^[2]

Pareto fillimisht përdori fjalën "optimale" për konceptin, por pasi përshkruan një situatë ku një numër i kufizuar njerëzish do të përmirësohen me burime të kufizuara dhe nuk merr parasysh barazinë ose mirëqenien sociale, "efikasitetit" është përshkrim më i mirë. ^[3]

Efikasiteti Pareto matet përgjatë kufirit të mundësisë së prodhimit (PPF), i cili është një paraqitje grafike e të gjitha opsioneve të mundshme të prodhimit për dy produkte duke përdorur të gjithë faktorët e prodhimit.

Përveç ekonomisë, nocioni i efiçencës Pareto është aplikuar në përzgjedhjen e alternativave në inxhinieri dhe biologji . Secili opsion vlerësohet fillimisht, sipas kritereve të shumta, dhe më pas një nëngrup opsionesh identifikohet në dukje me vetinë që asnjë opsion tjetër nuk mund ta tejkalojë kategorikisht opsionin e specifikuar.

Vështrim i përgjithshëm

Formalisht, një gjendje është Pareto-optimale nëse nuk ka gjendje alternative ku mund të bëhen përmirësime në mirëqenien e të paktën një pjesëmarrësi pa reduktuar mirëqenien e ndonjë pjesëmarrësi tjetër. Kur plotësohet ky kusht, gjendja e re quhet "përmirësim Pareto". Kur asnjë përmirësim Pareto nuk është i mundur, gjendja është një "Pareto optimale".

Me fjalë të tjera, efikasiteti Pareto është kur është e pamundur të përmirësohet një palë pa e bërë një palë tjetër më keq. Në një gjendje të efikasitetit Pareto, burimet shpërndahen në mënyrën më efikase të mundshme. ^[4]

Efikasiteti Pareto përfaqësohet matematikisht kur nuk ka një profil tjetër strategjik s' i tillë që u _i (s') ≥ u _i (s) për çdo lojtar i dhe u _j (s') > u _j (s) për disa lojtarë j . Në këtë ekuacion s tregon profilin e strategjisë, u tregon dobinë ose përfitimin, dhe j tregon lojtarin.

Efikasiteti është një kriter i rëndësishëm për të gjykuar sjelljen në një lojë. Në një lojë të dukshme dhe shpesh të analizuar të njohur si Dilema e të burgosurve mund të vërehet ky koncept i efikasitetit, në atë që profili i strategjisë ( Bashkëpuno, Bashkëpuno ) është më efikas se ( Defekt, Defekt ). ^[5]

Lojë Dilema e të burgosurve
	Bashkëpunoni	Defekt
Bashkëpunoni	2, 2	0, 3
Defekt	3, 0	1, 1

Duke përdorur përkufizimin e renditur më lartë , u(C _i ) ≥ u(D _i ) për i ∈ {1, 2}, duke e dhënë pra këtë strategji si një strategji efikase Pareto. Me fjalë të tjera, të dy lojtarët marrin një rritje të fitimit duke zgjedhur Bashkëpuno mbi Defektin .

Koncepti i efikasitetit të Pareto dhe barazisë së Pareto është një temë kryesore në ekonomi dhe teoria e vendimmarrjes. Efikasiteti i Pareto, i quajtur sipas ekonomistit italian Vilfredo Pareto, ndodh kur një ndryshim në një ekonomi bën të paktën një person më mirë pa bërë askënd tjetër më keq. Kjo konceptualizohet zakonisht si ideali ku nuk ka mundësi të përmirësosh mirëqenien e një personi pa dëmtuar të tjerët. Megjithatë, ky koncept nuk merr parasysh mënyrën se si pasuria ose përfitimet janë shpërndarë fillimisht, duke lejuar për një gamë të gjerë të pabarazive në distribucionin e resurseve.

Pra, një shoqëri mund të jetë Pareto efikase edhe nëse ka nivele të larta të pabarazisë, sepse çdo përpjekje për të rishpërndarë pasurinë në mënyrë që të bëhet dikush më mirë (p.sh., i varfëri) nënkupton dëmtimin e dikujt tjetër (p.sh., të pasurit), duke e bërë këtë veprim të papranueshëm nga perspektiva e efikasitetit të Pareto.

Shembulli i byrekut shërben si një ilustrim i thjeshtë i konceptit. Nëse tre persona duan të ndajnë një byrek, ndarja më e drejtë dhe më efikase në kuptimin e Pareto-s do të ishte që secili të marrë një pjesë të tretë të byrekut. Në këtë skenar, askush nuk bën më mirë pa bërë dikë tjetër më keq. Por, nëse dy prej tyre ndajnë gjysmën dhe lënë personin e tretë pa asgjë, kjo nuk do të ishte efikase në kuptimin e Pareto-s, sepse personi i tretë mund të bëhet më mirë (të marrë një pjesë të byrekut) pa dëmtuar të tjerët. Megjithatë, nëse të gjithë janë dakord me këtë ndarje (duke supozuar se personi i tretë nuk ka interes në byrek ose ka marrë diçka tjetër në këmbim), atëherë mund të argumentohet se kjo është prapë Pareto efikase në kontekstin e preferencave dhe marrëveshjeve të tyre.

Barazia e Pareto është një koncept që shton një dimension të ri në diskutimin, duke u përpjekur të balancojë efikasitetin me një formë të caktuar të barazisë. Kjo është një sfidë në praktikë sepse rishpërndarja që synon barazinë e vërtetë shpesh konflikton me kriterin e efikasitetit të Pareto. Sidoqoftë, teoritë si koncepti i "Pareto përmirësimit" ose "rrugët e Pareto" mund të ofrojnë mënyra për të lëvizur drejt përmirësimeve që janë të pranueshme nga të gjithë pjesëmarrësit, duke u përpjekur të maksimizojnë mirëqenien e përgjithshme brenda kufizimeve të efikasitetit të Pareto.

rast i veçantë i një shteti është shpërndarja e burimeve. Paraqitja formale e konceptit në një ekonomi është si vijon: Konsideroni një ekonomi me $n$ agjentët dhe $k$ mallrave. Pastaj një ndarje $\{x_{1},\dots ,x_{n}\}$ , ku $x_{i}\in \mathbb {R} ^{k}$ për të gjitha i, është Pareto-optimale nëse nuk ka ndarje tjetër të mundshme $\{x_{1}',\dots ,x_{n}'\}$ ku, për funksionin e shërbimeve $u_{i}$ për çdo agjent $i$ , $u_{i}(x_{i}')\geq u_{i}(x_{i})$ per te gjithe $i\in \{1,\dots ,n\}$ me $u_{i}(x_{i}')>u_{i}(x_{i})$ për disa $i$ . Këtu, në këtë ekonomi të thjeshtë, "fizibiliteti" i referohet një shpërndarjeje ku shuma totale e çdo malli që shpërndahet nuk shkon më shumë se shuma totale e mallit në ekonomi.

Sipas supozimeve të teoremës së parë të mirëqenies, një treg konkurrues çon në një rezultat Pareto-eficient. Ky rezultat u demonstrua fillimisht matematikisht nga ekonomistët Kenneth Arrow dhe Gérard Debreu . ^[6]

Teorema e dytë e mirëqenies është e kundërta e teoremës së parë të mirëqenies. Ai thotë se sipas supozimeve të ngjashme, çdo optimum Pareto mund të merret nga një ekuilibër konkurrues, megjithëse mund të kërkojë gjithashtu një transferim paushall të pasurisë. ^[7]

Efikasiteti Pareto dhe dështimi i tregut

Një shpërndarje joefektive e burimeve në një treg të lirë njihet si dështimi i tregut.

Për shembull, përdorimi i tepërt i mallrave negative (të tilla si droga dhe cigare) rezulton në shpenzime për jo-duhanpirësit, si dhe në vdekshmëri të hershme për duhanpirësit.

Efikasiteti dhe barazia Pareto

Mund të shihet një përmirësim Pareto, por kjo nuk do të thotë gjithmonë se rezultati është i dëshirueshëm ose i barabartë. Pas një përmirësimi Pareto, pabarazia mund të ekzistojë akoma. Megjithatë, kjo nënkupton se çdo ndryshim do të shkelë parimin "mos bëj dëm", sepse të paktën një njeri do të jetë më keq.

Një shoqëri mund të jetë Pareto efikase, por të ketë nivele të konsiderueshme pabarazie. Mënyra më e drejtë e veprimit do të ishte ndarja e byrekut në tre pjesë të barabarta nëse do të kishte tre persona dhe një byrek. Personi i tretë nuk humbet (edhe nëse nuk merr pjesë në byrekë), prandaj ndarja e tij në gjysmë dhe dhënia e tij dy individëve do të konsiderohej Pareto efikas. Kështu mund të shpegohet efikasiteti dhe barazia pareto.

Përdorimi në inxhinieri

Nocioni i efikasitetit Pareto është përdorur në inxhinieri. ^[8] Duke pasur parasysh një grup zgjedhjesh dhe një mënyrë për t'i vlerësuar ato, kufiri Pareto është grupi i zgjedhjeve që janë efikase në Pareto. Duke kufizuar vëmendjen në grupin e zgjedhjeve që janë efikase në Pareto, një projektues mund të bëjë kompromis brenda këtij grupi, në vend që të marrë parasysh gamën e plotë të çdo parametri. ^[9]

Përdorimi në politikat publike

Teoria moderne mikroekonomike është mbështetur shumë në konceptin e efikasitetit Pareto për frymëzim. Pareto dhe pasardhësit e tij kanë tentuar ta përshkruajnë këtë përkufizim teknik të alokimit optimal të burimeve në kontekstin e të qenit një ekuilibër që teorikisht mund të arrihet brenda një modeli abstrakt të konkurrencës së tregut.

Përdorimi në biologji

Optimizimi Pareto është studiuar edhe në proceset biologjike. ^[10] Përzgjedhja natyrore vepron për të shtyrë gjenet shumë të shprehura drejt kufirit Pareto për përdorimin e burimeve dhe efikasitetin e përkthimit. ^[11] Gjenet pranë kufirit Pareto u treguan gjithashtu se evoluojnë më ngadalë (duke treguar se ato ofrojnë një avantazh selektiv). ^[12]

Kritika

Disa studjues kundërshtojnë se efikasiteti Pareto mund të shërbejë potencialisht si një mjet ideologjik. Me të nënkuptuar se kapitalizmi është i vetërregulluar prej tij, ka të ngjarë që problemet strukturore të ngulitura si papunësia do të trajtohen si devijime nga ekuilibri ose norma, dhe kështu të neglizhohen.

Paradoksi liberal i përpunuar nga Amartya Sen tregon se kur njerëzit kanë preferenca për atë që bëjnë njerëzit e tjerë, qëllimi i efikasitetit Pareto mund të bjerë në konflikt me qëllimin e lirisë individuale. Kështu mund të shpegohet një nga kritikat. ^[13]

Shiko gjithashtu

Efikasiteti ekonomik

^ "Martin J. Osborne". economics.utoronto.ca. Arkivuar nga origjinali më 6 mars 2024. Marrë më 2022-12-10. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ proximedia. "Pareto Front". www.cenaero.be. Arkivuar nga origjinali më 26 shkurt 2020. Marrë më 2018-10-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Lockwood, B. (2008). The New Palgrave Dictionary of Economics (bot. 2nd). London: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-349-95121-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ "Pareto Efficiency". Corporate Finance Institute (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-12-10.
^ Watson, Joel (2013). Strategy: An Introduction to Game Theory (bot. 3rd). W. W. Norton and Company. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Gerard, Debreu (1959). "Valuation Equilibrium and Pareto Optimum". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 40 (7): 588–592. doi:10.1073/pnas.40.7.588. JSTOR 89325. PMC 528000. PMID 16589528. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
^ Mas-Colell, A.; Whinston, Michael D.; Green, Jerry R. (1995), "Chapter 16: Equilibrium and its Basic Welfare Properties", Microeconomic Theory, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-510268-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).
^ Goodarzi, E., Ziaei, M., & Hosseinipour, E. Z., Introduction to Optimization Analysis in Hydrosystem Engineering (Berlin/Heidelberg: Springer, 2014), pp. 111–148.
^ Jahan, A., Edwards, K. L., & Bahraminasab, M., Multi-criteria Decision Analysis, 2nd ed. (Amsterdam: Elsevier, 2013), pp. 63–65.
^ Moore, J. H., Hill, D. P., Sulovari, A., & Kidd, L. C., "Genetic Analysis of Prostate Cancer Using Computational Evolution, Pareto-Optimization and Post-processing", in R. Riolo, E. Vladislavleva, M. D. Ritchie, & J. H. Moore (eds.), Genetic Programming Theory and Practice X (Berlin/Heidelberg: Springer, 2013), pp. 87–102.
^ Eiben, A. E., & Smith, J. E., Introduction to Evolutionary Computing (Berlin/Heidelberg: Springer, 2003), pp. 166–169.
^ Seward, E. A., & Kelly, S., "Selection-driven cost-efficiency optimization of transcripts modulates gene evolutionary rate in bacteria", Genome Biology, Vol. 19, 2018.
^ Sen, A., Rationality and Freedom (Cambridge, MA / London: Belknep Press, 2004), pp. 92–94.

[1] "Martin J. Osborne". economics.utoronto.ca. Arkivuar nga origjinali më 6 mars 2024. Marrë më 2022-12-10. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[2] roximedia. "Pareto Front". www.cenaero.be. Arkivuar nga origjinali më 26 shkurt 2020. Marrë më 2018-10-08. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[Palgrave_Macmillan-3] Lockwood, B. (2008). The New Palgrave Dictionary of Economics (bot. 2nd). London: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1-349-95121-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[:1-4] "Pareto Efficiency". Corporate Finance Institute (në anglishte amerikane). Marrë më 2022-12-10.

[:2-5] Watson, Joel (2013). Strategy: An Introduction to Game Theory (bot. 3rd). W. W. Norton and Company. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[6] Gerard, Debreu (1959). "Valuation Equilibrium and Pareto Optimum". Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America. 40 (7): 588–592. doi:10.1073/pnas.40.7.588. JSTOR 89325. PMC 528000. PMID 16589528. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)

[AndreuMas95-7] Mas-Colell, A.; Whinston, Michael D.; Green, Jerry R. (1995), "Chapter 16: Equilibrium and its Basic Welfare Properties", Microeconomic Theory, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-510268-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!).

[8] Goodarzi, E., Ziaei, M., & Hosseinipour, E. Z., Introduction to Optimization Analysis in Hydrosystem Engineering (Berlin/Heidelberg: Springer, 2014), pp. 111–148.

[9] Jahan, A., Edwards, K. L., & Bahraminasab, M., Multi-criteria Decision Analysis, 2nd ed. (Amsterdam: Elsevier, 2013), pp. 63–65.

[10] Moore, J. H., Hill, D. P., Sulovari, A., & Kidd, L. C., "Genetic Analysis of Prostate Cancer Using Computational Evolution, Pareto-Optimization and Post-processing", in R. Riolo, E. Vladislavleva, M. D. Ritchie, & J. H. Moore (eds.), Genetic Programming Theory and Practice X (Berlin/Heidelberg: Springer, 2013), pp. 87–102.

[11] Eiben, A. E., & Smith, J. E., Introduction to Evolutionary Computing (Berlin/Heidelberg: Springer, 2003), pp. 166–169.

[12] Seward, E. A., & Kelly, S., "Selection-driven cost-efficiency optimization of transcripts modulates gene evolutionary rate in bacteria", Genome Biology, Vol. 19, 2018.

[13] Sen, A., Rationality and Freedom (Cambridge, MA / London: Belknep Press, 2004), pp. 92–94.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]