Epiri i Veriut
Epiri i Veriut (greqisht: Βόρειος Ήπειρος, Vórios Ípiros; arumunisht: Epiru di Nsusu) është një term që përdoret për t'iu referuar atyre pjesëve të rajonit historik të Epirit, në Ballkanin Perëndimor, të cilat sot janë pjesë e Shqipërisë. Termi përdoret kryesisht nga grekët dhe lidhet me ekzistencën e një pakice të konsiderueshme etnike greke në rajon. [1] Ai gjithashtu ka konotacione me pretendime politike irredentiste mbi territorin me arsyetimin se ai mbahej nga Greqia dhe në 1914 u shpall shtet i pavarur [2] nga grekët vendas kundër aneksimit në principatën e sapothemeluar shqiptare. [3] Termi zakonisht refuzohet nga shumica e shqiptarëve për shoqatat e tij irredentiste .
Përmbledhje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Filloi të përdoret nga grekët në vitin 1913, me krijimin e shtetit shqiptar pas Luftërave Ballkanike, dhe me përfshirjen në këtë të fundit të territorit që konsiderohej nga shumë grekë si gjeografikisht, historikisht, kulturalisht dhe etnologjikisht i lidhur me rajonin grek të Epirit që nga lashtësia. [4] Në pranverën e vitit 1914, Republika Autonome e Epirit të Veriut u shpall nga grekët etnikë në territor dhe u njoh nga qeveria shqiptare, megjithëse rezultoi jetëshkurtër pasi Shqipëria u shemb me fillimin e Luftës së Parë Botërore. Greqia e mbajti zonën midis 1914 dhe 1916 dhe pa sukses u përpoq ta aneksonte atë në mars 1916. Në 1917 forcat greke u dëbuan nga zona nga Italia, e cila pushtoi pjesën më të madhe të Shqipërisë. [5] Konferenca e Paqes e Parisit e vitit 1919 ia dha këtë zonë Greqisë, megjithatë zona iu rikthye kontrollit shqiptar në nëntor 1921, pas disfatës së Greqisë në Luftën Greko-Turke. [6] Gjatë periudhës së ndërmjetme, tensionet mbetën të larta për shkak të çështjeve arsimore që rrethonin minoritetin grek në Shqipëri. Pas pushtimit të Greqisë nga Italia nga territori i Shqipërisë në vitin 1940 dhe kundërsulmit të suksesshëm grek, ushtria greke mbajti për një kohë të shkurtër Epirin e Veriut për një periudhë gjashtëmujore deri në pushtimin gjerman të Greqisë në 1941.
Tensionet mbetën të larta gjatë Luftës së Ftohtë, pasi pakica greke iu nënshtrua masave represive (së bashku me pjesën tjetër të popullsisë së vendit). Megjithëse një minoritet grek u njoh nga regjimi i Hoxhës, kjo njohje zbatohej vetëm për një "zonë minoritare zyrtare" e përbërë nga 99 fshatra, duke lënë jashtë zona të rëndësishme të vendbanimeve greke, si Himara . Njerëzit jashtë zonës zyrtare të pakicës nuk morën arsim në gjuhën greke, e cila ishte e ndaluar në publik. Regjimi i Hoxhës hodhi gjithashtu demografinë etnike të rajonit duke zhvendosur grekët që jetonin atje dhe duke vendosur në vend të tyre shqiptarë nga pjesë të tjera të vendit. Marrëdhëniet filluan të përmirësohen në vitet 1980 me braktisjen e Greqisë nga çdo pretendim territorial mbi Epirin e Veriut dhe heqjen e gjendjes zyrtare të luftës midis dy vendeve. Në epokën e pas Luftës së Ftohtë, marrëdhëniet kanë vazhduar të përmirësohen edhe pse tensionet mbeten mbi disponueshmërinë e arsimit në gjuhën greke jashtë zonës zyrtare të pakicës, të drejtat e pronës dhe incidente të rastësishme të dhunshme që synojnë anëtarët e pakicës greke.
Emri dhe përkufizimi[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Termi Epir përdoret si në gjuhën shqipe ashtu edhe në atë greke, por në shqip i referohet vetëm rajonit historik dhe jo atij modern.
Në antikitet, kufiri verior i rajonit historik të Epirit (dhe i botës së lashtë greke) ishte Gjiri i Orikut, [7] [8] [9] ose ndryshe, gryka e lumit Aoös, menjëherë në veri të Gjirit të Aulonës (Vlora e sotme).[10] Kufiri verior i Epirit ishte i paqartë si për shkak të paqëndrueshmërisë politike ashtu edhe për shkak të bashkëjetesës së popullsisë greke dhe jogreke, veçanërisht ilire, si në Apolloni . [11] Nga shekulli i IV pes e në vazhdim, me një shkallë sigurie, kufijtë e Epirit përfshinin malet Ceraunian në veri, malet e Pindit në lindje, detin Jon në perëndim dhe Gjirin Ambrakian në jug. [11] Toponimi grek Epirus, që do të thotë "kontinent", shfaqet për herë të parë në veprën e Hekateut të Miletit në shekullin e VI para Krishtit dhe është një nga emrat e paktë grekë nga këndvështrimi i një vëzhguesi të jashtëm me një këndvështrim detar-gjeografik. Edhe pse fillimisht nuk ishte një emër autokton epirot, më vonë u përvetësua nga banorët e zonës. [12]
Në vend të një termi gjeografik të përcaktuar qartë, "Epiri i Veriut" është kryesisht një term politik dhe diplomatik i aplikuar për ato zona të populluara pjesërisht nga grekë etnikë që u inkorporuan në shtetin e ri të pavarur shqiptar në 1913. Termi "Verio Epiri" u përdor për herë të parë në korrespondencën zyrtare greke në 1886, për të përshkruar pjesët veriore të Vilajetit të Janinës. [13]}} Sipas përkufizimit të shekullit të 20-të, Epiri i Veriut shtrihet nga malet kerauniane në veri të Himarës në jug deri në kufirin grek dhe nga bregu i Jonit deri në Liqenin e Prespës. Disa nga qytetet dhe qytezat e rajonit janë: Himara, Saranda, Delvina, Gjirokastra, Korça dhe qyteti dikur i begatë Voskopoja. Rajoni i përcaktuar si Epiri i Veriut shtrihet kështu më në lindje se Epiri klasik dhe përfshin pjesë të rajonit historik të Maqedonisë. Epiri i Veriut është i thyer, i karakterizuar nga kreshta të thepisura gëlqerore që janë paralele me bregdetin e Jonit, me lugina të thella midis tyre. [14] Lumenjtë kryesorë të zonës janë: Vjosë/Aoos dega e saj Drino (Drinos), Osumi (Apsos) dhe Devolli (Eordaikos).
Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
Referime[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
- ^ "...northern Epirus (now southern Albania) with its substantial Greek minority" ... Smith, Michael Llewellyn (1999). Ionian vision: Greece in Asia Minor, 1919-1922 (bot. New edition, 2nd impression). London: C. Hurst. fq. 36. ISBN 9781850653684.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Douglas, Dakin (1962). "On+28+February+1914" "The Diplomacy of the Great Powers and the Balkan States, 1908–1914". Balkan Studies. 3: 372–374. Marrë më 2010-11-09.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Northern Epirus is the southern part of Albania... The Christian Greeks revolted and formed a provisional and autonomous government." Pentzopoulos, Dimitri (2002). The Balkan Exchange of Minorities and its Impact on Greece. C. Hurst & Co. Publishers. fq. 28. ISBN 9781850657026.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "This area called 'Northern Epirus' by many Greeks, is regarded as geographically, historically, ethnologically and culturally connected with the northern Greek territory of Epirus since antiquity... The term 'Northern Epirus' (which Albania rejects as irredentist) started to be used by Greece around 1913." Konidaris 2005, p. 66
- ^ Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (2005). World War I: encyclopedia. ABC-CLIO. fq. 77. ISBN 978-1-85109-420-2. Marrë më 26 janar 2011.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Miller, William (1966). The Ottoman Empire and Its Successors, 1801-1927. Routledge. fq. 543–544. ISBN 978-0-7146-1974-3.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Hatzopoulos, M. B.; Sakellariou, M.; Loukopoulou, L. D. (1997). Epirus, Four Thousand Years of Greek History and Civilization. Ekdotike Athenon. ISBN 960-213-377-5.
The above review suggest that the northern boundaries of Hellenism in Epirus during Classical Antiquity lay in the valley of the Aoos.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Boardman & Hammond 1970.
- ^ Smith, William (2006). A New Classical Dictionary of Greek and Roman Biography, Mythology and Geography. Whitefish, MT, USA: Kessinger Publishing. fq. 423.
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "Appian's description of the Illyrian territories records a southern boundary with Chaonia and Thesprotia, where ancient Epirus began south of river Aous (Vjose)."[1]}}
- ^ a b Filos, Panagiotis (18 dhjetor 2017). Giannakis, Georgios; Crespo, Emilio; Filos, Panagiotis (red.). The Dialectal Variety of Epirus. Walter de Gruyter. ISBN 9783110532135.
The boundaries of Epirus, especially to the north cannot be determined with accuracy nowadays due to their instability throughout ancient times, but also because of the coexistence of the Greek population(s) with non-Greek peoples, notably the Illyrians: note, for instance, that Apollonia, originally a Corinthian colonyh, is considered part of Epirus by some later ancient historians (Strabo 2.5.40, 16.2.43), whereas some others, of equally or even later times, place it within Illyria (Stephanus Byzantius 105.20, 214.9). Nonetheless, one may say with some degree of certainty that from the 4th c. BC onwards the geographic boundaries of Epirus were by and large set as follows: the so called Keraunia or Akrokeraunia mountain range to the north (modern day S. Albania), the Ambracian Gulf to the south, the Pindus (Pindos) mountain range to the east, and the Ionian Sea to the west...
{{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Douzougli, Angelika; Papadopoulos, John (2010). "Liatovouni: a Molossian cemetery and settlement in Epirus". Jahrbuch des Deutschen Archäologischen Instituts. 125: 3.
{{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ "χρησιμοποιεί τον όρο «Βόρειος Ήπειρος» ώστε να περιγράψει βόρειες περιοχές του βιλαετίου Ιωαννίνων, κυρίως του σαντζακίου Αργυροκάστρου, στις οποίες εκτεινόταν η δικαιοδοσία του. Είναι από τις πρώτες χρήσεις του όρου σε διπλωματικά έγγραφα.."Skoulidas, Ilias (2001). The Relations Between the Greeks and the Albanians during the 19th Century: Political Aspirations and Visions (1875-1897). Didaktorika.gr (Tezë). University of Ioannina. fq. 230. doi:10.12681/eadd/12856. hdl:10442/hedi/12856.
{{cite thesis}}: Mungon ose është bosh parametri|language=(Ndihmë!) - ^ Minahan & Wendel 2002.