Gjuha amtare

Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Gjuha Amtare)

Gjuha amtare ose Gjuha e nënës e njohur edhe si gjuhë arteriale (L1) është një gjuhë, të cilën një person e mëson që nga lindja ose brenda periudhës kritike.[1] Në disa vende, termi gjuhë amtare i referohet gjuhës së një grupi etnik në vend të gjuhës së parë.[2]

Hyrje[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Fëmijët e rritur që flasin më shumë se një gjuhë mund të kenë më shumë se një gjuhë amtare, dhe të jenë dygjuhësh (bilingual) ose shumëgjuhësh (multilingual). Në të kundërt, një gjuhë e dytë është çdo gjuhë që flet ndryshe nga gjuha e parë e dikujt.

Sipas Ivan Illich, termi "gjuha amtare" për herë të parë u përdor nga murgjit katolikë për të përcaktuar një gjuhë të veçantë që ata përdorën, në vend të latinishtes, kur ata «flisin nga katedra». Kjo është, "nëna e shenjtë Kisha" e cila paraqiti këtë term dhe kolonitë e trashëguan atë nga krishterimi si pjesë e kolonializmit.[3][4]

Në disa vende, si Kenia, India dhe vende të ndryshme të Azisë Lindore, "gjuha amtare" ose "gjuha e nënës" përdoret për të treguar gjuhën e një grupi etnik si në gjuhën e përbashkët ashtu edhe në atë gazetareske ("Nuk kam ndjesë për mos mësimin gjuhës time amtare"). Gjithashtu, në Singapor, "gjuha amtare" i referohet gjuhës së një grupi etnik pavarësisht aftësisë aktuale ndërsa "gjuha e parë" i referohet anglishtes, e cila është themeluar në ishull nën Perandorinë Britanike, e cila është "lingua franca" për shumicën në Singapor pas pavarësisë për shkak të përdorimit të saj si gjuhë mësimore në shkollat ​​qeveritare dhe si gjuhë pune.

J. R. R. Tolkien, në leksionin e tij "Anglisht dhe Uellsisht", në vitin 1955, e dallon "gjuhën amtare" nga "gjuha e kopesë". Kjo e fundit është gjuha që mësohet gjatë fëmijërisë së hershme dhe gjuha e vërtetë amtare mund të jetë e ndryshme, ndoshta e përcaktuar nga një shije e trashëguar gjuhësore dhe mund të zbulohet më vonë nga një lidhje të afërt emocionale e fortë në një dialekt specifik (Tolkien personalisht pranoi një afinitet të tillë në anglishten e mesme të West Midlands, në veçanti).

Më 17 nëntor 1999, UNESCO ka caktuar 21 Shkurt si Ditën Ndërkombëtare të Gjuhës amtare.

Terminologjia[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Një nga përkufizimet më të pranuara të folësve amtare është se ata kanë lindur në një vend të caktuar, të rritur për të folur gjuhën e atij vendi gjatë periudhës kritike të zhvillimit të tyre.[5] Personi kualifikohet si një "folës amtarë" i një gjuhe duke u lindur dhe zhytur në gjuhë gjatë rinisë, në një familje në të cilën të rriturit kishin një përvojë të ngjashme gjuhësore si fëmijë.[6] Gjuha folëse konsiderohet të jetë një autoritet në gjuhën e tyre të dhënë për shkak të procesit të prvetësimit të tyre natyror në lidhje me gjuhën, në krahasim me mësimin e gjuhës më vonë në jetë. Kjo arrihet nëpërmjet ndërveprimit personal me gjuhën dhe folësit e gjuhës. Folësit amë nuk do të kenë domosdoshmërisht njohuri për çdo rregull gramatikore të gjuhës, por ata do të kenë "intuitë" të mirë të rregullave nëpërmjet përvojës së tyre me gjuhën.[6]

Ndonjëherë, termi "gjuha amtare" ose "gjuha e nënës" përdoret për gjuhën të cilën një person e përvetson si fëmijë në shtëpi (zakonisht nga prindërit). Fëmijët që rriten në shtëpitë dygjuhësore munden, sipas këtij përkufizimi, të kenë më shumë se një gjuhë amtare.

Në kontekstin e regjistrimit të popullsisë të kryer në popullatën kanadeze, Statistika Kanadeze e definon gjuhën amtare si "gjuha e parë e mësuar në shtëpi në fëmijëri dhe ende e kuptuar nga individi në kohën e regjistrimit".[7] Është mjaft e mundshme që gjuha e parë e mësuar nuk është më një gjuhë dominuese e folësit. Kjo përfshin fëmijë të rinj emigrantë, familjet e të cilëve kanë kaluar në një mjedis të ri gjuhësor, si dhe njerëz që mësuan gjuhën e tyre amtare si fëmijë të vegjël në shtëpi (në vend se gjuha e shumicës së komunitetit), të cilët mund ta kenë humbur, pjesërisht ose në tërësi, gjuhën që ata kanë përvetësuar fillimisht.

Shih edhe[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

Burimet[Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

  1. ^ Bloomfield, Leonard. Language ISBN 81-208-1196-8
  2. ^ "K*The Native Speaker: Myth and Reality By Alan Davies ISBN 1-85359-622-1
  3. ^ [Ivan Illich] in Patttanayak, 1981:24 cited in "(M)other Tongue Syndrome: From Breast to Bottle"
  4. ^ Ivan Illich, "Vernacular Values" Arkivuar 20 korrik 2016 tek Wayback Machine
  5. ^ (cite http://www.ipedr.com/vol26/16-ICLLL%202011-L00033.pdf Arkivuar 2 shkurt 2018 tek Wayback Machine).
  6. ^ a b Love, Nigel, and Umberto Ansaldo. "The Native Speaker and the Mother Tongue." Language Sciences 32.6 (2010): 589-93. Print.
  7. ^ "mother tongue" Arkivuar 16 shtator 2008 tek Wayback Machine. 2001 census. Marrë 25 Gusht2008.